Zofia Strzałkowska

Zofia Strzałkowska

Data i miejsce urodzenia	2 lutego 1861 Skrzynka
Data i miejsce śmierci	29 grudnia 1923 Lwów
Miejsce spoczynku	Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
Zawód, zajęcie	nauczycielka
Narodowość	polska
Odznaczenia

Zofia Strzałkowska (ur. 2 lutego 1861 w Skrzynce, zm. 29 grudnia 1923 we Lwowie) – polska nauczycielka, działaczka oświatowa i społeczna, założycielka Zakładów Naukowo-Wychowawczych żeńskich we Lwowie, pisarka.

Zofia Strzałkowska (x) wraz z gimnazjalistkami na wycieczce w Krakowie (1908)

Tablica upamiętniająca Zofię Strzałkowską w gmachu szkoły (1924)

Gmach zakładu (2012)

Pozostała nazwa szkoły na elewacji

Nagrobek Zofii Strzałkowskiej

Życiorys

Urodziła się 2 lutego 1861 w Skrzynce nad Wisłą^[1][2][3][4]. Była córką właściciela ziemskiego^[1]. Wychowywała się w rodzinnym dworze szlacheckim w Skrzynce^[5][1]. Po utracie majątku przez ojca mieszkała z rodziną w Lubience pod Tarnowiem oraz w Skorzowie na ziemi kieleckiej^[1]. W dzieciństwie zajmowała się hodowlą drobiu i uczyła się rachunków samodzielnie pod opieką ojca^[1]. Od 15 roku życia zamieszkiwała u swojej ciotki Grosiewiczowej we Lwowie, prowadząc jej gospodarstwo^[1]. Jednocześnie uczyła się konsekwentnie^[1]. Po kilku latach zdała patent egzaminu dojrzałości oraz egzamin dla szkół ludowych^[1].

Początkowo pracowała w swoich rodzinnych stronach, w etatowej szkole mieszanej 4-klasowej w Zakliczynie od około 1878 jako nauczycielka prowizoryczna^[6][1]. Następnie uczyła w Tarnowie przez trzy lata^[1], od około 1880 jako zastępca nauczyciela w szkole wydziałowej żeńskiej w Tarnowie (w tym samym charakterze pracowała tam także Kamila Strzałkowska)^[7]. W tym okresie, wciąż dokształcając się, zdała egzamin wydziałowy^[1]. Udzielała się także w pracy literackiej publikując w „Roczniku Samborskim” utwory poetyckie na przełomie 1879/1881^[1][8]. Dążąc do dalszego doskonalenia zrezygnowała z pracy w Tarnowie i przeniosła się do Krakowa^[1]. Tam pracowała jako prywatna nauczycielka i była słuchaczką na Uniwersytecie Jagiellońskim^[1]. Jednocześnie nadal spełniała się w sferze literackiej oraz w życiu artystycznym^[1]. Od 1892 ponownie zamieszkała we Lwowie, gdzie zarabiała ucząc prywatnie i w pensjonacie Kamili Poh^[1]. Uczęszczała także na wykłady na Uniwersytecie Lwowskim^[1]. W 1894 ukierunkowała się ostatecznie w stronę pracy oświatowej, idąc za sugestią swej ciotki, namawiającej do założenia szkoły i pensjonatu (do tego czasu rozważała wybór literackiej drogi życiowej)^[1]. W ówczesnych latach zaboru austriackiego brakowało wartościowych szkół żeńskich, a istniejące nie odpowiadały wymaganiom społecznym^[1].

Była założycielką i właścicielką otwartej w 1895 „szkoły średniej sześcioklasowej żeńskiej”, pierwszej na ziemiach polskich szkoły średniej dla dziewcząt z gimnazjalnym programem nauczania^[9][10][3]. Zakład został później przekształcony w „Prywatne Gimnazjum Żeńskie Zofii Strzałkowskiej we Lwowie”^[9][3], a około 1912 szkoła w „Zakład Naukowy Żeński z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej we Lwowie”^[11]. Do 1913 zakład mieścił się przy ulicy Pańskiej 16^[12], a od 1913 we własnym, czteropiętrowym budynku przy ulicy Zielonej 22^[10]. Przed 1914 Strzałkowska pozostawała właścicielką oraz przełożoną zarówno zakładu gimnazjum jak i działającego tamże seminarium nauczycielskiego (w seminarium prowadziła ćwiczenia praktyczne, uczyła metodyki i geografii)^[13]. W Zakładach Naukowych Zofii Strzałkowskiej działała także szkoła ludowa, wobec czego cała instytucja obejmowała wszystkie typy szkolne, a jej założycielka uchodziła za pionierkę w dziedzinie wychowania kobiecego^[14]. Wśród swoich uczennic i wychowanek cieszyła się czcią i uwielbieniem^[14][1]. Do końca życia uzupełniała swoją wiedzę regularnym dokształcaniem się, a także odbywała wyjazdy zagraniczne w tym celu^[1]. Wychowywanie uczennic prowadziła w duchu patriotycznym^[1][14]. Zamiarem Strzałkowskiej prowadzono nauczanie w szkole w duchu filareckich zasad „Ojczyzna, nauka, cnota”^[1]. Jej nakładem wydawano coroczne sprawozdania szkolne z funkcjonowania zakładu^{[15][16][17][18][19][11][20]}. Przed 1913 zostało ustanowione Stypendium im. Zofii Strzałkowskiej, ufundowane przez Komitet Rodzicielski szkoły dla niezamożnych uczennic^[10][21].

Po wybuchu I wojny światowej od sierpnia 1914 udzielała się w polskiej sprawie niepodległościowej^[1]. Udostępniła gmach szkoły na potrzeby formującego się Legionu Wschodniego^[1]. W dalszej kolejności planowała oddać budynek szkoły Czerwonemu Krzyżowi, po czym samodzielnie założyła w jego murach szpital polowy na 60-80 łóżek, który działał do czasu wkroczenia armii rosyjskiej 3 września 1915^[1]. Zdołała ponownie otworzyć naukę, jednak szkoła została zamknięta przez władze okupacji rosyjskiej^[1]. Wobec tego skierowała się na inne pole działalności społecznej i humanitarnej, otwierając w październiku 1914 „Tanią Kuchnię dla Inteligencji”, prowadzoną w gmachu „Sokoła-Macierzy” (dziennie w tej placówce pojawiało się ok. 1500 osób)^[5][1][3]. Jednocześnie nadal zabiegała o podjęcie pracy swojej szkoły, co zostało uwieńczone powodzeniem i 5 marca 1915 Zakłady Naukowo-Wychowawcze ponownie otwarto^[1]. Była krytycznie nastawiona do działań wszystkich władz zaborczych i występowała wobec nich godnie reprezentując sprawę polską^[5][14][1]. Była krótkotrwale zatrzymana na policji^[1]. Postanowieniem cesarza Franciszka Józefa z 5 lipca 1917 została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi Cywilnej z koroną^[22]. W akcie protestu po zawarciu pokoju brzeskiego (9 lutego 1918) odesłała do kancelarii cesarskiej to odznaczenie^[23][1].

U kresu wojny, podczas bitwy o Lwów w ramach wojny polsko-ukraińskiej nie uległa żądaniom dowódcy ukraińskiego co do usunięcia polskiego godła i herbów z gmachu szkoły, odpowiadając słowami: Posłuch winnam jedynie polskim władzom!^[5][1]. W czasie obrony Lwowa uczestniczyła w obradach Komitetu Polskiego^[1]. Po wyzwoleniu miasta brała udział w pracach Polsko-Amerykańskiego Komitetu Pomocy Dzieciom^[1]. W macierzystym zakładzie w pierwszych trzech latach powojennych organizowała i nadzorowała dożywianie dziewcząt^[1]. Latem 1919 osobiście prowadziła letnią kolonię w Zakopanem dla 137 uczennic^[1][24][25]. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej działała na rzecz sprawy polskiej, pracując w Komitecie Pomocy Żołnierzom Polskim i dotując jego fundusz, a także gromadziła w szkole ochotników^[1]. Po pełnym odzyskaniu przez Polskę niepodległości planowania opracowanie nowego typu gimnazjum z uwagi na nieskuteczny plan nauczania w szkole średniej żeńskiej, pierwotnie opracowany dla gimnazjum męskiego^[1].

Pozostawiła rękopisy swojej pracy pisarskiej, były to utwory dramatyczne (tzw. „komedyjki” w liczbie ok. 40, mające charakter fantastyczny, społeczny i patriotyczny), liryczne, dwie powieści, nowele, rozprawa naukowa, szkice, odczyty^[8]. W swoich poglądach nie była entuzjastyczna wobec modernizmu, krytykowała nieodpowiednie przejawy emancypacji kobiet^[8].

Zmarła po długiej i ciężkiej chorobie 29 grudnia 1923 we Lwowie^{[14][5][1][26][2][3]}. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie 1 stycznia 1924, a jej pogrzeb rozpoczął się w auli Zakładów Naukowych^{[27][14][28][29][2][3]}. Po jej śmierci przy Zakładach Naukowych współpracowali państwo Strzałkowscy, opiekujący się m.in. szkołą muzyczną i wspierający całość zakładu, Stanisław Strzałkowski był fundatorem różnych akcji, Maria Strzałkowska była przełożoną pensjonatu^{[1][30][31][32]}. W grobie Zofii Strzałkowskiej została pochowana Augusta Strzałkowska, żona dzierżawcy dóbr (1863-1923)^[2].

Upamiętnienie

Według wspomnienia dr. Anny Wyczółkowskiej życie Zofii Strzałkowskiej było hymnem na cześć kobiety^[33]. W 1924 w gmachu Zakładów Naukowych odsłonięto tablicę pamiątkową upamiętniającą jej osobę^[34]. W latach II Rzeczypospolitej szkoła funkcjonowała jako „Zakłady Naukowe żeńskie z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej”^[35], natomiast od 1938 jako „Prywatne Gimnazjum Żeńskie im. Zofii Strzałkowskiej we Lwowie”^[36]. 24 listopada 1934 uroczyście ustanowiono ulicę Zofii Strzałkowskiej w Warszawie, powstałej w wyniku przemianowania ul. Czereśniowej^[37].

Pisarstwo

• Z życia (1881, powieść poetycka)^[8]
• Obraz dramatyczny z czasów Konfederacji Barskiej (1882, dramat)^[8]
• Z doli wygnańców (1895, poemat)^[8]
• O wychowaniu dzieci (w: Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1909/10; przekład eseju Michela Montaigne'a z 1906)
• Szlachcianka (szkic powieściowy)^[8]
• Z prądów nowszej dramaturgii (rozprawa)^[8]

Utwory dramatyczne („komedyjki”)

Przypisy