Zofia Szembekówna

Zofia Teodora Maria hr. Szembekówna

Zofia Szembekówna, polska etnografka i archeolożka
Data i miejsce urodzenia	10 listopada 1885 Siemianice
Data i miejsce śmierci	18 lipca 1974 Szymanów
Zawód, zajęcie	etnografka, archeolożka
Odznaczenia
Honorowy członek Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego

Zofia Teodora Maria Szembekówna (imię zakonne: Maria Krysta, ur. 10 listopada 1885 w Siemianicach k. Kępna, zm. 18 lipca 1974 w Szymanowie)^[1] – polska etnografka i archeolożka amatorka oraz nauczycielka.

Życiorys

Urodziła się 10 listopada 1885 w Siemianicach w rodzinie ziemiańskiej. Była córką Piotra Szembeka i Marii z Fredrów^[2], prawnuczką Aleksandra Fredry^[3]. Jej rodzicami chrzestnymi byli: Wanda Niemojowska z Marchwacza i Roman Szeptycki z Przyłbic, późniejszy metropolita Kościoła greckokatolickiego − Andrzej Roman Szeptycki^[4]. Wraz z siostrą Jadwigą odebrała staranne wykształcenie domowe^[1].

Siostry Szembekówny pracowały społecznie i prowadziły prace archeologiczne. Rozkopywały razem cmentarzysko z epoki rzymskiej w Siemianicach w latach 1898−1901, a po zamążpójściu Jadwigi w 1902, Zofia sama prowadziła dalsze badania, aż do 1908^[5]. Naukową opiekę nad tymi pracami pełnił kustosz Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk Bolesław Erzepki^[6]. Wyniki tych badań opublikowała jako Sprawozdania z poszukiwań archeologicznych w Siemianicach („Roczniki PTPN” 1904, 1908, 1916) oraz Opis cmentarzyska żarowego z epoki brązu w Lipiu (Mater. Antropol.-Archeol. i Etnogr. 11, 1910). Wraz z siostrą, a później sama prowadziła także badania etnograficzne w Wielkopolsce. Na podstawie zebranych w latach 1903-1908 materiałów opatrzonych jej własnymi rysunkami i fotografiami powstały Dalsze przyczynki do etnografii Wielkopolski (Mater. Antropol.-Archeol. i Etnogr. 12, 1912)^[1].

Pałac rodziny Szembeków w Siemianicach k. Kępna

W maju 1909 Szembekówna wstąpiła do zgromadzenia sióstr Niepokalanek w Jazłowcu^[7] i przybrała imię zakonne Maria Krysta od Przenajświętszego Sakramentu^[8][9]. Poświęciła się pracy pedagogicznej, ale również zajmowała się dziejami zgromadzeń zakonnych, formami kultu i zbieraniem materiałów biograficznych. Wspólnie z siostrą Marią Gertrudą Skórzewską w 1929 opracowały życiorysy założycielek Zgromadzenia Sióstr Niepokalanek^[10][11]. Była także przełożoną domów w Jazłowcu, Słonimiu, Szymanowie, Nowym Sączu i Warszawie. Od 1945 do 1949 wraz z grupą zakonnic nauczała języka polskiego i historii w szkołach średnich w Szczecinku. Zainteresowania przeszłością tych ziem zaowocowały szkicem historycznym pt. „Z dziejów Pomorza Zachodniego“ (Szczecinek, Kat. 1948). Jako nauczycielka pracowała także w seminarium duchownym księży Marianów w Górze Kalwarii i u oo. Dominikanów w Warszawie^[4]. W ostatnich latach swojego życia przebywała w klasztorze Niepokalanek w Szymanowie, gdzie zmarła w 1974^[12].

Jej materiały etnograficzne zostały uznane w 1981 przez Stanisława Błaszczyka za „najpełniejszy dokument kultury ludowej Wielkopolski z przełomu XIX i XX w.”^[1]. W uznaniu młodzieńczych zasług otrzymała w 1969 honorowe członkostwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego^[13].

27 maja 2014 roku z inicjatywy Prezesa Towarzystwa Historycznego im. Szembeków, Władysława Ryszarda Szeląga, odbyła się pierwsza uroczysta Konferencja Naukowa pt. „Szembekowie z Wielkopolski” poświęcona zasłużonemu dla Polski Rodowi Szembeków^[14].

Publikacje

• Zofia Szembekówna. Opis cmentarzyska żarowego z epoki bronzu w Lipiu (pow. kępiński). „Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne”. Tom 11, s. 3, 1910. Komisja antropologiczna Akademii Umiejętności w Krakowie. 
• Zofia Szembekówna. Dalsze przyczynki do etnografii Wielkopolski. „Materiały Antropologiczno-Arche- ologiczne i Etnograficzne”. t. XII (1912), s. 1−177. Kraków. 
• Zofia Szembekówna. Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych w Siemianicach (powiat kępiński) odbytych w latach 1902 i 1903. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego T.31”, 1905. Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie. 
• Zofia Szembekówna. Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych w Siemianicach (powiat kępiński) odbytych w 1904 r.. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego T.35”, 1909. Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie. 
• Zofia Szembekówna. Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych odbytych w r. 1905 i 1906 na cmentarzysku z epoki rzymskiej w Siemianicach Cz. 4. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego T. 43”, 1915. Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie. 
• Bogdan Zakrzewski. Zofia Szembekówna o losach archiwaliów Fredrowskich. „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”. 85/1 (1994). s. 157−162. ISSN 0031-0514. 
• Bogdan Zakrzewski. Fredroviana w pamiętnikach prawnuczki. „Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”. 85/2. s. 154-185. ISSN 0031-0514. 

Przypisy