Zrywka kryształowa

Zrywka kryształowa

Pilobolus crystallinus na bryłce odchodów
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	Mucoromycota
Klasa	Mucoromycetes
Rząd	pleśniakowce
Rodzina	zrywkowate
Rodzaj	zrywka
Gatunek	zrywka kryształowa
Nazwa systematyczna
Pilobolus (F.H. Wigg.) Tode Schr. Ges. naturf. Freunde, Berlin 5: 46 (1784)

Rozwój zarodni i mechanizm jej wyrzucania

Zrywka kryształowa (Pilobolus crystallinus (F.H. Wigg.) Tode) – gatunek grzybów z rzędu pleśniakowców (Mucorales)^[1]. Grzyb wystrzeliwujący swoje zarodniki na odległość do 2 m^[2].

Systematyka

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum

Pilobolus, Pilobolaceae, Mucorales, Incertae sedis, Mucoromycetes, Mucoromycotina, Mucoromycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy gatunek ten opisał Friedrich Heinrich Wiggers w 1780 r. nadając mu nazwę Hydrogera crystallina. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu Heinrich Julius Tode w 1784 r. Pilobolus crystallinus jest typem nomenklatorycznym rodzaju Pilobolus^[1].

Synonimy^[3]

Nazwa polska według X tomu Grzybów^[4].

Cykl życiowy

Gdy zarodniki Pilobolus crystallinus znajdą się w łajnie, rozwija się z nich grzybnia. Ponad powierzchnię łajna wyrastają z niej sporangiofory wytwarzające zarodnie z zarodnikami. Po osiągnięciu dojrzałości zostają one wyrzucona na pewną odległość w trawę otaczająca odchody. Tego typu zarodniki wyrzucane przez ciśnienie noszą nazwę balistospor. Gdy wraz z trawą zostaną zjedzone przez zwierzę roślinożerne, przechodzą bez uszkodzenia przez jego przewód pokarmowy i po wydaleniu wraz z odchodami od razu mają korzystne warunki do rozwoju^[2].

1 – zarodnia, 2 – kolumella, 3 – pęcherzyk, 4 – sporangiofor, 5 – grzybnia

Morfologia

Sporangiofor Pilobolus crystallinus ma charakterystyczną, wyjątkową budowę. Hialinowy konidiofor zakończony jest podobnym do balonu pęcherzykiem, u podstawy którego znajduje się pierścieniowate zgrubienie zawierające karoten. Gdy promienie światła padają z góry na nabrzmienie, załamują się w nim i skupiają na pierścieniu cytoplazmy. W tym stanie trzonek nie wykonuje ruchów. Gdy jednak światło padnie na trzonek z boku, wówczas załamuje się w jego nabrzmieniu pod innym kątem i odbija na przeciwną ścianę komórki. W wyniku reakcji fotochemicznej powstaje bodziec powodujący ustawienie się sporangioforu prostopadle do źródła światła^[5].

Zarodnia zbudowana jest z dwóch warstw; wewnętrznej, otaczającej zarodniki i zewnętrznej. Warstwa zewnętrzna u podstawy jest słabsza, mniej skutynizowana i ulega stopniowemu zgalaretowaceniu. W pęcherzyku i zarodni w miarę dojrzewania zarodni następuje wzrost ciśnienia. Może ono dojść nawet do 5,5 atmosfer. Gdy przekroczy wytrzymałość zarodni powoduje rozszczepienie się jej warstw. Zarodnia pęka w najsłabszym miejscu przy podstawie i siłą odrzutu zostaje wyrzucona na odległość czasami nawet ponad 2 m. Powstaje przy tym trzask możliwy do usłyszenia z kilku metrów. Odrzucona zarodnia przykleja się do podłoża swoją dolną, zgalaretowaciałą ścianą. Jej wewnętrzna warstwa pozostaje nieuszkodzona, dzięki czemu znajdujące się w niej zarodniki przez długi czas są chronione i zachowują zdolność kiełkowania^[5].

Obserwacje w skaningowym mikroskopie elektronowym wykazały, że powierzchnia zarodni pokryta jest kryształami węglanu wapnia o dwóch różnych rozmiarach. Większe kryształy otaczają kolce i porę rostkową^[6].

Występowanie i siedlisko

Podano występowanie zrywki kryształowej w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie i na Nowej Zelandii^[7]. Występuje również w Polsce. W literaturze naukowej podano 4 stanowiska (1911, 1970, 1979, 1997)^[8]. Według niektórych autorów jest grzybem częstym, ale pomijanym ze względu na swoje niewielkie wymiary^[9].

Jest grzybem saprotroficznym i koprofilnym. Rozwija się na odchodach zwierząt roślinożernych^[5]. T. Meehan w 1881 r. pisał: ten mały grzyb okazał się w tym sezonie kosztowną irytacją dla kwiaciarni zajmujących się zimowaniem kwiatów. Szczególnie hodowcy róż stwierdzili, że poważnie ingeruje to w ich zyski. Uszkodzenie było spowodowane występowaniem zarodni, które pokrywały kwiaty i liście róż, jakby obficie posypane czarnym pieprzem. Kwiaty były prawie nienadające się do sprzedaży, ponieważ pierwsze wrażenie było takie, że czarne kropki to mszyce^[10].

Przypisy