Zesłanie

Tablica pamiątkowa poświęcona Zesłańcom Sybiru (bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu).

Zesłanie – kara polegająca na przymusowym przesiedleniu, z reguły do rejonu znacznie oddalonego od miejsca zamieszkania, ale znajdującego się pod kontrolą władz stosujących tę karę. Przeważnie jako miejsce zesłania władze wybierały obszary słabo zasiedlone i o niskim stopniu rozwoju cywilizacyjnego. Zesłanie może dotyczyć zarówno pojedynczych osób jak i całych grup etnicznych. Często jest traktowane jako synonim deportacji. Szczególnie masowo z kary zesłania korzystano w Rosji^[1].

Kara ta stosowana była już w starożytności, głównie z powodów politycznych. Liczne przypadki zesłania znane są w historii starożytnego Rzymu.

Państwa kolonialne

W czasach nowożytnych, zesłanie było powszechną karą w państwach kolonialnych, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, która wysyłała skazanych głównie do Ameryki Północnej (do 1776, w sumie ok. 50 tys. więźniów) i Australii (do 1852) oraz we Francji, dla której podstawowymi miejscami zesłań była Gujana (do 1951) i Nowa Kaledonia (1854-1922, sumie ok. 22 tys. więźniów). Zesłania w tych krajach odbywały się na podstawie wyroku sądowego i dotyczyły prawie wyłącznie osób skazanych za przestępstwa kryminalne.

Zesłanie w Carstwie Rosyjskim, Imperium Rosyjskim, RFSRR i ZSRR

Ta sekcja wymaga uzupełnienia informacji. Artykuł należy uzupełnić o istotne informacje: Uzupełnić realia i warunki zsyłki za caratu w XIX w, Zesłanie jako kara administracyjna w czasach RFSRR i ZSRR. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Decyzja o zesłaniu do Ciwilska w guberni kazańskiej Stefana Szczotkowskiego (ojca Zygmunta) "za nieprawomyślność polityczną" po powstaniu styczniowym

Obraz Witolda Pruszkowskiego Na zesłanie w Sybir

W Rosji zesłania były powszechną karą, ale również środkiem prewencji, co najmniej od początku XVI wieku. Dotyczyły zarówno zwykłych poddanych cara uznanych za wrogów caratu lub winnych ciężkich przestępstw kryminalnych, jak i najwyższych dostojników państwowych, którzy popadli w niełaskę. W tym drugim przypadku połączone były z konfiskatą mienia, pozbawieniem tytułów i stanowisk oraz zesłaniem w miejsce odosobnienia wraz z najbliższą rodziną (tak jak to miało miejsce w przypadku ks. Golicyna lub ks. Mienszykowa).

W pierwszym okresie miejscem zesłań były głównie północne obszary europejskiej części Rosji. Drugi okres zesłań, cechujący się wielkim wzrostem liczby zesłańców oraz zmianą składu społecznego i narodowego zesłanych, zaczął się w 1649. Wtedy też wprowadzono pojęcie katorgi. Drugą cechą tego okresu zesłań był wielki wzrost zesłanych z powodów religijnych, politycznych oraz narodowościowych. Trzeci okres historii zesłań zaczyna się w 1822, kiedy uchwalono reformę Spierańskiego. W zakresie więziennictwa polegała ona na utworzeniu centralnej (w Tobolsku) i lokalnej administracji więziennej, która miała prowadzić rejestr zesłanych i pilnować przestrzegania terminów zwolnień (wcześniej z reguły wszystkich traktowano jako dożywotnich). Miała także dbać o umieszczanie zesłańców w osadach, gdzie były wolne domy na ich przyjęcie oraz o zapewnienie im środków do życia. Zapewniono także wypłatę wynagrodzeń za wykonywaną pracę. Na trasie transportu zesłańców zbudowano liczne więzienia etapowe, celem polepszenia warunków podróży. Dzieci katorżników uznano za ludzi wolnych. Stworzono możliwość składania skarg i system kontroli nad nadużyciami wobec zesłańców, choć nie działał on wydajnie. Zbudowano osady (27 we wschodniej Syberii) przeznaczonych wyłącznie dla zesłańców, przy czym po 1850 osady te upadły. Okres ten, podobnie jak koniec poprzedniego, cechował się wielką liczbą zesłanych, z których prawie wszystkich kierowano na Syberię (od 1868 również do dzisiejszego północnego Kazachstanu, traktowanego wtedy jako część Syberii).

Zobacz też

• banicja

Bibliografia

• Łukawski Z., 1981: Historia Syberii. Ossolineum, Wrocław.
• Pipes R., 2006: Rosja carów. Wyd. Magnum.
• Sapargalijew G. & Djakow W., 1982: Polacy w Kazachstanie w XIX w. Czytelnik.

Przypisy