Zuzanna Ginczanka

Zuzanna Ginczanka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 marca 1917
Kijów

Data i miejsce śmierci

1944
Kraków

Zawód, zajęcie

poetka

Tablica na kamienicy przy ul. Mikołajskiej 26 w Krakowie, upamiętniająca Zuzannę Ginczankę, wmurowana w miejscu, gdzie się ukrywała w latach 1943-1944, w 100-lecie jej urodzin w marcu 2017.

Zuzanna Ginczanka, właściwie Zuzanna Polina Gincburg (ur. 22 marca 1917 w Kijowie[1], zm. 1944[2] w Krakowie) – polska poetka pochodzenia żydowskiego.

Życiorys

Urodziła się w Kijowie w rodzinie zasymilowanych rosyjskich Żydów. Jej rodzice wyjechali do Polski niedługo po wybuchu rewolucji październikowej. Zamieszkali w Równem na Wołyniu. Gincburgowie rozstali się, gdy poetka była jeszcze dzieckiem. Jej matka, Cecylia z domu Sandberg, poślubiła czeskiego inżyniera Waltera Rotha i wyemigrowała z nim do Hiszpanii, gdzie zamieszkali w Pampelunie[3]. Ojciec, Szymon Gincburg, aspirujący aktor, wyjechał do Stanów Zjednoczonych[4]. Poetka nie utrzymywała kontaktu z rodzicami, jej wychowaniem zajmowała się jej babka, Klara Sandberg, prowadząca w Równem skład apteczny.

Zuzanna Ginczanka zaczęła pisać wiersze już w wieku 10 lat. Te pierwsze opublikowane ukazywały się w gimnazjalnej gazetce „Echa szkolne”. Za namową Juliana Tuwima wzięła udział w konkursie poetyckim w 1934 roku ogłoszonym przez „Wiadomości Literackie” i zdobyła w nim wyróżnienie. Wiosną 1935 roku rozpoczęła współpracę z „Wiadomościami Literackimi”; należała do kręgu Skamandrytów.

Po ukończeniu gimnazjum przeniosła się do Warszawy, gdzie rozpoczęła studia pedagogiczne. W 1936 roku zaczęła pisać do „Szpilek”, publikowała w tym czasopiśmie m.in. wiersze satyryczne. Bywała w Małej Ziemiańskiej, słynnym miejscu spotkań warszawskich literatów; przyjaźniła się między innymi z Witoldem Gombrowiczem. W 1936 wydała swój jedyny tomik poezji zatytułowany O centaurach.

Zuzanna Ginczanka była także autorką słuchowisk radiowych dla dzieci i dorosłych (wspólnie z Andrzejem Nowickim)[5][6][7].

Po wybuchu II wojny światowej uciekła do Lwowa. Wyszła za mąż za krytyka sztuki Michała Weinziehera[2]. 17 września 1940 roku wstąpiła do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy[8]. Publikowała swoje i tłumaczone na język polski wiersze innych autorów w „Nowych Widnokręgach” oraz w „Almanachu Literackim”. Po zajęciu Lwowa przez hitlerowskie Niemcy w czerwcu 1941 roku ukrywała się w tym mieście do 1943 roku. Z tego okresu pochodzi wiersz „Non omnis moriar”, w którym utrwaliła nazwisko właścicielki mieszkania, w którym się ukrywała, a która wkrótce ją wydała[9]. Po tym jak udało jej się uciec, zaczęła się ukrywać od roku 1943 wraz z mężem w Krakowie.

Kontrowersje związane z datą i miejscem śmierci poetki

Jesienią 1944 roku wskutek kolejnego[2] donosu sąsiadów została aresztowana przez Gestapo i wkrótce później rozstrzelana na dziedzińcu więzienia przy Montelupich[10][11]. Według ostatnich ustaleń historyka IPN Ryszarda Kotarby poetka została najprawdopodobniej rozstrzelana wiosną 1944 r. na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Płaszów jako Zuzanna Gincburg[12].

Ten sam historyk w roku 2015 w obszernym artykule historycznym, poświęconym życiu i twórczości Zuzanny Ginczanki pisze:

Nie wiadomo, skąd się wzięła wersja o rozstrzelaniu Ginczanki i Blumy Fradis na dziedzińcu więzienia przy ul. Czarnieckiego, i to tuż przed zakończeniem wojny. Więzienie to już wtedy nie działało, a poza tym nieznane są wypadki przeprowadzania w nim egzekucji. Natomiast na pewno dochodziło do nich na dziedzińcu więzienia przy Montelupich. Po śledztwie nie było potrzeby dalszego przetrzymywania więźniów, czekała ich zwykle kara śmierci albo obóz koncentracyjny. Opisane okoliczności wskazują, że Ginczanka i Fradisówna zostały najprawdopodobniej rozstrzelane w pierwszej połowie 1944 r.; jako Żydówki miały minimalne szanse na ocalenie. Praktyką gestapo w tym czasie było wysyłanie więźniów na egzekucje do Płaszowa. Ostatnia wiadomość o Ginczance pochodzi z 18 kwietnia, a w maju więzienie przy Czarnieckiego zostało zlikwidowane. W tym kontekście można przywołać udokumentowany fakt przywiezienia do Płaszowa 5 maja 1944 r. większej grupy więźniów. Tylko nielicznych spośród nich pozostawiono w obozie (szukano fachowców), a blisko 30 osób, przeważnie kobiet pochodzenia żydowskiego, natychmiast rozstrzelano. To, że w tej grupie znalazły się Zuzanna Ginczanka i jej przyjaciółka, wydaje się bardzo prawdopodobne[13].

Ryszard Kotarba

Zbiory poezji

  • 1936: O centaurach[14]
  • 1953: Wiersze wybrane
  • 1991: Udźwignąć własne szczęście
  • 2010: Krzątanina mglistych pozorów. Wiersze wybrane / Un viavai di brumose apparenze. Poesie scelte (wersja dwujęzyczna polsko-włoska)
  • 2014: Wniebowstąpienie ziemi (wiersze wybrane przez Tadeusza Dąbrowskiego)
  • 2014: Wiersze zebrane
  • 2016: Wiersze zebrane
  • 2017: Mądrość jak rozkosz (wiersze wybrane przez Agatę Araszkiewicz)
  • 2019: Poezje zebrane (1931-1944), Zuzanna Ginczanka, Izolda Kiec, Wydawnictwo Marginesy, [1] ISBN 978-83-66335-41-7

Upamiętnienie

  • Józef Łobodowski wydał poświęcony Zuzannie Ginczance tom wierszy Pamięci Sulamity (1987)
  • Maciej Woźniak poświęcił jej zamieszczony w tomie Obie strony światła (2003) wiersz Zuzanna Ginczanka, list z tamtej strony światła[15].
  • Na motywach historii Zuzanny Ginczanki Tomasz Bochiński oparł opublikowane w antologii Niech żyje Polska. Hura! – tom 2 (2007) opowiadanie Cudowny wynalazek pana Bella.
  • W 2015 r. Muzeum Literatury w Warszawie pokazało wystawę czasową upamiętniającą poetkę Tylko szczęście jest prawdziwym życiem[16].
  • W marcu 2017 r., w stulecie urodzin Ginczanki, na ścianie domu przy ul. Mikołajskiej w Krakowie, gdzie poetka ukrywała się przed uwięzieniem i śmiercią, wmurowano tablicę pamiątkową[17].
  • W 2021 r. Hanna Kubiak i Bernhard Hofstötter opublikowali pierwszą niemiecką wersję utworów Ginczanki[18].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Наталія Бельченко: «Київська чарівнице, Суламіто...» (ukr.). culture.pl, 28.02.2018. [dostęp 2018-03-03].
  2. ↑ a b c Izabela Fietkiewicz-Paszek: Jakże się światu cała opowiem? Zuzanna Ginczanka. ArtPubLiteratura, 2012-05-09. [dostęp 2016-08-11].
  3. ↑ Jarosław Mikołajewski: Cień w cień. Za cieniem Zuzanny Ginczanki. Warszawa: Dowody na Istnienie, 2019, s. 86. ISBN 978-83-65970-38-1.
  4. ↑ Mikołaj Gliński: Sana, Saneczka, Gina - piękno Zuzanny Ginczanki. Culture.pl, 2014-03-11. [dostęp 2020-12-19].
  5. ↑ Warszawskie podwórze ożyje w "Wesołej Syrenie", „Biuletyn Radiofoniczny dla Użytku Prasy”, 8 (28), 4 lipca 1937, s. 12, Cytat: [...] Oto treść wesołej audycji pt. "Pod dachami Warszawy", którą napisali: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowicki, zapowiedzianej na 4 VII o godz. 21.00. W audycji wezmą udział: Tadeusz Olsza, Stefcia Górska, Mieczysław Borowy, Irena Kwiatkowska i inni..
  6. ↑ Sherlok Holmes jedzie do Ameryki!, „Antena”, 5 (13), 27 marca 1938, s. 13, Cytat: dn. 27 marca o godz. 21.15 posłuchamy sprawozdania z tej podróży w „WesołejSyrenie" pt.„Sensacja amerykańska", której autorami są: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowi[c]ki.
  7. ↑ Bajka o sześciu synach zegarmistrza. Wesoła audycja radiowa, „Chwila”, 18 maja 1939, Cytat: Dnia 18 maja o godz. 16.55 wszyscy radiosłuchacze [...] wyruszą wraz z wykonawcami audycji na poszukiwanie zgubionego czasu. [...] Autorami bajki są: Z. Ginczanka i A. Nowicki.
  8. ↑ Bohdan Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 123
  9. ↑ Zuzanna Ginczanka. *** (Non omnis moriar...). „Muzykalia XIII/Judaica 4”, 2012-05. Stowarzyszenie De Musica. 
  10. ↑ Zuzanna Ginczanka podwójnie stracona. Artykuł Andrzeja Zawady w portalu onet.pl. ksiazki.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-11)]..
  11. ↑ Profil poetki w internetowej bazie Świeccy Żydzi. swieccyzydzi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-11)]..
  12. ↑ Napis na tablicy pamiątkowej
  13. ↑ Ryszard Kotarba. Zuzanna Ginczanka: śmierć poetki. Historia okupacyjna. „Ale Historia Wyborcza”, 2015 (pol.). 
  14. ↑ Ginczanka, Zuzanna (1917-1944): O centaurach, polona.pl [dostęp 2016-09-26].
  15. ↑ Zuzanna Ginczanka, list z tamtej strony światła. 2003-07-22. [dostęp 2015-11-18].
  16. ↑ „Zuzanna Ginczanka. Tylko szczęście jest prawdziwym życiem” – katalog wystawy. Muzeum Literatury. [dostęp 2016-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-08)].
  17. ↑ Zuzanna Ginczanka uhonorowana tablicą pamiątkową. [dostęp 2017-03-10].
  18. ↑ Zuzanna Ginczanka, Von Zentauren und weitere ausgewählte Gedichte.
  19. ↑ Agata Araszkiewicz: Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki. Warszawa: Fundacja Ośka, 2001. ISBN 83-909820-8-0.
  20. ↑ Izolda Kiec, Ginczanka. Nie upilnuje mnie nikt, Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2020, s. 400, ISBN 978-83-66500-07-5.
  21. ↑ Izolda Kiec: Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość. Poznań: Obserwator, 1994. ISBN 83-901720-0-3.
  22. ↑ Zapowiadamy spiskowy "Ha!art" nr 54! – Korporacja Ha!art, www.ha.art.pl [dostęp 2019-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-04].
  23. ↑ Nowe Książki, instytutksiazki.pl [dostęp 2019-06-04] (pol.).

Bibliografia

  • Izolda Kiec: Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość. Poznań: Obserwator, 1994. ISBN 83-901720-0-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

UlicaMikołajska26-TablicaUpamiętniającaZuzannęGinczankę-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Ulica Mikołajska 26 - tablica upamiętniająca Zuzannę Ginczankę - polską poetkę pochodzenia żydowskiego, rozstrzelaną w 1944 roku w KL Plaszow. Tablica wmurowana w miejscu, gdzie się ukrywała w latach 1943-1944, w 100-lecie jej urodzin w marcu 2017. Kraków, 2017.
Zuzanna Ginczanka.jpg
Zuzanna Ginczanka, pseudonim Sara Ginzburg (1917–1944), poetka krakowska okresu miedzywojnia, autorka zbioru O centaurach.