Związek Reński

Związek Reński

Rheinbund
États confédérés du Rhin

1806–1813
Flaga Godło
Język urzędowy	niemiecki, francuski
Stolica	Frankfurt nad Menem
Typ państwa	konfederacja
Głowa państwa	cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte książę prymas Karol Teodor Dalberg[1]
Zależne od	Francji
Powierzchnia  • całkowita	(1811) 325 752[2] km²
Liczba ludności (1811)  • całkowita	14 608 877[2]
Data powstania	12 lipca 1806
Data likwidacji	4 listopada 1813
Strefa czasowa	UTC +1

Związek Reński, Konfederacja Reńska (fr. États confédérés du Rhin, niem. Rheinbund) – konfederacja państw niemieckich, zależnych od I Cesarstwa Francuskiego, istniejąca w latach 1806–1813.

Geneza i powstanie

Związek Reński w 1812, w okresie swojego największego zasięgu

Jednym z państw wrogich rewolucyjnej i napoleońskiej Francji była monarchia Habsburgów^[3]. W trakcie wojen napoleońskich, będących ostatnią próbą przejęcia przez Francję władzy w Europie^[4], po zawarciu pokoju w Lunéville (9 lutego 1801) i pokoju w Amiens (25 marca 1802) Napoleon Bonaparte umacniał swe panowanie w Niemczech, gdzie doprowadził do ogromnego przewrotu; zmusił małe państwa Świętego Cesarstwa Rzymskiego do połączenia się z większymi^[5]. Wcześniej rozdrobniona Rzesza skupiała ponad 300 państw^[6].

Związek został utworzony 12 lipca 1806. 1 sierpnia 1806 nastąpiło formalne wystąpienie 16 państw zachodnich i południowych Niemiec z Rzeszy i przyjęcie przez nich protektoratu cesarza Francuzów Napoleona Bonapartego. Nazwa nawiązywała do Ligi Reńskiej, podobnego tworu, jaki w XVII wieku powstał w zachodnich Niemczech z inspiracji króla francuskiego Ludwika XIV. Po klęsce w bitwie pod Austerlitz (2 grudnia 1805) i w obliczu narodzin Związku, głowa Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Franciszek II 6 sierpnia 1806 musiał zrzec się tytułów cesarza rzymskiego i króla niemieckiego, pozostając przy przybranym w 1804 tytule cesarza Austrii, jako Franciszek I. Dzięki temu Napoleon mógł, jako władca Francji i hegemon Niemiec, kreować się na dziedzica dawnego cesarstwa Franków. Przestała istnieć osiemsetletnia Rzesza, co było faktem o znaczeniu politycznym; Napoleon po prostu uznał ją za rozwiązaną.

Utworzenie Związku Reńskiego było rezultatem zwycięskiej dla Napoleona wojny z Austrią i Rosją w 1805, zakończonej podpisaniem pokoju w Preszburgu (obecnie Bratysława). Na jego mocy największą stratą Austrii było pozbawienie przodownictwa w Rzeszy. Jej miejsce zajęła Francja^[7]. Władcy niemieccy, pod naciskiem Napoleona, postanowili wystąpić ze Świętego Cesarstwa Rzymskiego i zawiązać konfederację pod jego protektoratem. W ramach Związku przeprowadzono likwidację drobnych państw niemieckich i włączenie ich do większych terytoriów (mediatyzacja); objęła ona przede wszystkim terytoria kościelne i tzw. wolnych rycerzy Rzeszy. Państwa wchodzące w skład Związku formalnie zachowały suwerenność – mogły prowadzić politykę zagraniczną, ale faktycznie pozostawały pod przemożnym wpływem Napoleona. Związek Reński pozostawał w sojuszu wojskowym z Cesarstwem Francji. Był on zobowiązany do wystawienia na czas wojny 63-tysięcznego wojska. W zamian Napoleon miał wystawić, w razie konfliktu zagrażającego państwom skonfederowanym, 200-tysięczny korpus.

Stopniowe rozszerzanie się związku Niemcy początkowo przyjmowali przychylnie, jako krok w stronę zjednoczenia. W rzeczywistości jednak Francuzi zamierzali utworzyć barierę dla Austrii i Prus^[8]. W skład Związku Reńskiego nie weszły z terytoriów dawnego Cesarstwa (Starej Rzeszy): Prusy, Austria, Holsztyn (w którym panowali królowie duńscy), Pomorze Przednie (w unii ze Szwecją), Brunszwik oraz Hesja-Kassel oraz tereny na zachód od Renu (wcielone do Francji).

Ustrój

Akt konstytuujący związek z 12 lipca 1806 powoływał jako organ centralny Sejm Związkowy, mający składać się z dwóch izb – kolegiów; jedna z nich miała składać się z władców terytorialnych posiadających tytuły królów lub wielkich książąt (uzyskane w wyniku pokoju w Preszburgu), druga z pozostałego grona książąt. Nigdy nie doszło do zwołania Sejmu.

Na czele Związku stał książę prymas (Fürstprimas), będący tym samym przewodniczącym kolegium królewskiego oraz całego Sejmu, którym został arcybiskup Ratyzbony Karl Theodor von Dalberg, zwolennik polityki Napoleona. Stanowisko przewodniczącego Związku miało charakter czysto nominalny, z racji faktycznego zwierzchnictwa Napoleona będącego protektorem związku.

Upadek

Związek rozpadł się w 1813, kiedy to kolejne państwa wchodzące w skład Związku przystępowały do koalicji przeciw Napoleonowi. Został rozwiązany 4 listopada 1813, po porażce Napoleona w bitwie pod Lipskiem (16–19 października 1813).

Po rozwiązaniu Związku próbą politycznej koordynacji Niemiec była Rada Centralnej Administracji (Zentralverwaltungsdepartement), której przewodniczącym został Heinrich Friedrich Karl vom Stein. Rada została rozwiązana 20 czerwca 1815.

Warto zwrócić uwagę na pośrednie związki Polski ze Związkiem Reńskim, poprzez fakt unii personalnej, w której pozostawało Księstwo Warszawskie i Królestwo Saksonii. Na terenie Związku doszło także do recepcji wielu rozwiązań prawnych zaczerpniętych z Cesarstwa Francuskiego, część krajów przyjęła na przykład Kodeks Napoleona (cywilny) lub wzorowała się na nim we własnym ustawodawstwie.

Podczas obrad kongresu wiedeńskiego w 1815 rozważano reaktywację Świętego Cesarstwa, na co naciskali zwłaszcza Brytyjczycy (król brytyjski jako elektor Hanoweru był przywiązany do tej tradycji, ponadto widział w reaktywacji Cesarstwa sposób na uniemożliwienie zarówno Francji, jak i Prusom umocnienie pozycji na kontynencie), jednakże książę Klemens Lothar von Metternich, kierownik polityki austriackiej, był temu przeciwny, widząc w Starej Rzeszy bardziej obciążenie niż korzyść dla władców Austrii. Utworzono jedynie Związek Niemiecki (8 czerwca 1815), który miał być instrumentem austriackiej hegemonii w Niemczech.

Państwa Związku Reńskiego^[9]

W momencie powstania 12 lipca 1806:

• Księstwo Arenbergu – 11.02.1811 włączone do Cesarstwa Francuskiego
• Wielkie Księstwo Badenii
• Królestwo Bawarii
• Księstwo Hohenzollern-Hechingen
• Księstwo Hohenzollern-Sigmaringen
• Księstwo Isenburg-Birstein
• Księstwo Leyen
• Księstwo Liechtenstein
• Arcybiskupstwo Ratyzbony (Księstwo Ratyzbony), od 1810 Wielkie Księstwo Frankfurtu
• Wielkie Księstwo Hesji
• Księstwo Nassau
• Księstwo Salm – 13.12.1810 włączone do Cesarstwa Francuskiego
• Królestwo Wirtembergii
• Wielkie Księstwo Bergu

od 25.09.1806:

• Wielkie Księstwo Würzburga

od 11.12.1806:

• Królestwo Saksonii

od 15.12.1806:

• Księstwo Sachsen-Coburg-Saalfeld
• Księstwo Sachsen-Gotha-Altenburg
• Księstwo Sachsen-Hildburghausen
• Księstwo Sachsen-Meiningen
• Księstwo Sachsen-Weimar

od 18.04.1807:

• Księstwo Anhalt-Bernburg
• Księstwo Anhalt-Dessau
• Księstwo Anhalt-Köthen
• Księstwo Reuss-Ebersdorf
• Księstwo Reuss-Greiz
• Księstwo Reuss-Lobenstein
• Księstwo Reuss-Schleiz
• Księstwo Lippe-Detmold
• Księstwo Schaumburg-Lippe
• Księstwo Schwarzburg-Rudolstadt
• Księstwo Schwarzburg-Sondershausen
• Księstwo Waldeck

od 07.12.1807:

• Królestwo Westfalii

od 18.02.1808:

• Księstwo Mecklenburg-Strelitz

od 22.03.1808:

• Księstwo Mecklenburg-Schwerin

od 14.10.1808:

• Księstwo Oldenburga – 13.12.1810 włączone do Cesarstwa Francuskiego

Do kolegium królewskiego sejmu związkowego wchodzili władcy: Badenii, Bawarii, Bergu, Hesji, Ratyzbony (Frankfurtu), Saksonii, Westfalii, Wirtembergii i Würzburga. Pozostali członkowie związku tworzyli kolegium książąt.

Zobacz też

• Związek Niemiecki
• Związek Północnoniemiecki
• Wolne Miasto Gdańsk (1807-1814)

Przypisy

Bibliografia

• Erik Durschmied: Schyłek wielkich dynastii. 2003.
• Golo Mann: Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku. tłum. Andrzej Kopacki. Olsztyn: Borussia, 2007. ISBN 978-83-89233-34-9.
• Andrzej Chwalba: Historia powszechna. Wiek XIX. 2009.
• John Lukacs: Czerwiec 1941. Hitler i Stalin. 2008.

Kraje i prowincje powstałe jako państwa zależne od Francji 1792–1815

Od Republiki Francuskiej 1792-1804

Republika Alby Republika Ankony Republika Batawska Republika Bergamo Republika Bolońska Republika Bouillonu Republika Brescia Republika Cisalpińska Republika Cispadańska Republika Cisreńska Republika Connaught Republika Cremy Republika Helwecka Republika Liguryjska Republika Moguncji Republika Partenopejska Republika Pescary Republika Raurakiańska Republika Rodańska Republika Rzymska Republika Subalpejska Konfederacja Szwajcarska Republika Transpadańska Republika Tyberyńska Vaud

Od Cesarstwa Francuskiego 1804-1815

Królestwo Etrurii Królestwo Holandii Królestwo Neapolu Królestwo Westfalii Królestwo Włoch Księstwo Leyen Księstwo Warszawskie Prowincje Iliryjskie Republika Włoska Wielkie Księstwo Bergu Wielkie Księstwo Frankfurtu Wielkie Księstwo Würzburga Wolne Miasto Gdańsk Związek Reński Księstwo Kurlandii, Semigalii i Piltynia

Europa w 1812