Związek Walki Czynnej

Rada Główna ZWC. Lwów, rok 1914

Związek Walki Czynnej (ZWC) – polska tajna organizacja wojskowa założona w czerwcu 1908 we Lwowie przez działaczy Organizacji Bojowej PPS, lecz o charakterze ponadpartyjnym, mająca przygotować walkę zbrojną o wyzwolenie Polski. Zainicjowała i kierowała organizacjami strzeleckimi, które dały początek I Brygadzie Legionów. Powołany przez Kazimierza Sosnkowskiego z inicjatywy Józefa Piłsudskiego.

Program Związku Walki Czynnej głosił, że celem organizacji jest prowadzenie poza granicami caratu robót przygotowawczych oraz wykształcenie organizatorów i kierowników dla przyszłego powstania zbrojnego w zaborze rosyjskim. Dążąc do rewolucyjnego powstania Polski przeciw najazdowi moskiewskiemu, ZWC stwierdza, że celem zgodnych usiłowań ogółu jego członków jest Niepodległa Republika Demokratyczna.

Historia

Kazimierz Sosnkowski – założyciel Związku Walki Czynnej

Tablica upamiętniająca setną rocznicę założenia ZWC, Przemyśl

Piłsudski uważał, że Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej stanowi przegraną kartę historii, chciał rozpocząć nowy okres walki^[1].

Inicjatorem powołania Związku był Kazimierz Sosnkowski, który na bazie kół milicyjnych PPS we Lwowie rozpoczął tworzenie ponadpartyjnej organizacji o charakterze wojskowym. W skład miały wejść również członkowie niezależnych od PPS organizacji: Organizacji Wojskowej „Nieprzejednani” (Ignacy Witold Sadowski), „Związku Odrodzenia” (Władysław Sikorski), oraz lwowskie środowiska „Promienia” i Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Sosnkowski podkreślał, iż inspirował się rozmową z Józefem Piłsudskim^[2]. W końcu czerwca 1908 w mieszkaniu Sosnkowskiego odbyło się zebranie, gdzie powołano organizację, którą na wniosek Mariana Kukiela nazwano „Związkiem Walki Czynnej”^[3]. Działalnością organizacji kierował coroczny Zjazd, (zwany Radą Członków) oraz Wydział złożony z: Kazimierza Sosnkowskiego, Władysława Rożena, Stefana Dąbkowskiego i Zygmunta Bohuszewicza). Organizacja miała charakter zdyscyplinowanej i centralnie zarządzanej organizacji wojskowej powiązanej z PPS-Frakcją Rewolucyjną, uważając się za siłę pomocniczą Organizacji Bojowej PPS, pozostając w ścisłej łączności^[4]. Podstawową jednostką była „szóstka”, trzy „szóstki” stanowiły „oddział”, dwa „oddziały” – „dzielnicę”. Najwyższą strukturą ZWC był „okręg” podporządkowany Wydziałowi.

Celem Związku było przygotowanie poza granicami caratu robót przygotowawczych oraz wytworzenie (zastępu) organizatorów i kierowników technicznych dla przyszłego powstania zbrojnego w zaborze rosyjskim, które miało doprowadzić do niepodległej republiki demokratycznej. Wskazywano na potrzebę połączenia celów społecznych z dążeniem do

Początkowo Związek funkcjonował głównie jako szkoła wojskowa. W listopadzie 1908 uruchomiono we Lwowie niższy kurs wojskowy dla 54 słuchaczy i 10 wykładowców^[5]. Pierwszymi wykładowcami byli: Kazimierz Sosnkowski, „Józef”, Stefan Dąbkowski „Stefan” (wykładowca materiałów wybuchowych), Marian Kukiel „Stach” (wykładowca historii i geografii), Mieczysław Trojanowski „Ryszard” (wykładowca organizacji wojska i broni), Jerzy Ołdakowski „Orcio” (wykładowca nauki o broni), Jan Gorzechowski „Jur” (wykładowca nauki o broni), Kazimierz Możdżen „Kinto”, Władysław Sikorski „Władek”, oraz dwóch nieznanych z nazwiska^[6]. Latem 1910 uruchomiono szkołę w Krakowie, której komendantem był Henryk Minkiewicz.

W listopadzie 1908 Związek liczył 64 członków. Rozrost nastąpił w 1909 gdy powstały komórki w Krakowie, Borysławiu i Brzeżanach. W czerwcu 1909 związek zrzeszał 147 członków, z czego 105 we Lwowie, 36 w Krakowie i 6 w Borysławiu. W 1910 liczył 219 członków^[7].

W lipcu 1909 na I Zjeździe ZWC osłabiono współpracę z PPS, oraz załagodzono radykalne postulaty społeczne. Organizacja przejęła trwałe wzorce i strukturę. Najniższą była sekcja złożona początkowo z sześciu a potem ośmiu członków na czele z chorążym. Dwie sekcje tworzyły pluton, na czele którego stał podporucznik. Cztery plutony tworzyły kompanię dowodzona przez kapitana^[8]. Zebranie – najwyższą władzę – przekształcono w Radę Główną ZWC, w której zasiadali oficerowie i ogół słuchaczy kursu wyższego. Wyższy kurs wojskowy ukończyło 67 członów Związku, otrzymując odznakę – znak oficerski „Parasol”.

Organizacja rozrosła obejmując najpierw Galicję, miasta Europy zachodniej, potem obszar Królestwa Polskiego i zabór pruski. Jej komórki powstały nawet na terenie Rosji, obejmując zaborze rosyjskim w 1912 ok. 300 członków^[7]. W 1909 kierownictwo Związku objął formalnie Józef Piłsudski.

Związek zorganizował kilka tajnych szkół podoficerskich i oficerskich. Słuchaczy rekrutowano głównie spośród młodzieży akademickiej.

W 1910 powstały będące pod wpływem Związku organizacje jawne: Towarzystwo „Strzelec” w Krakowie i Związek Strzelecki we Lwowie, będące faktycznie organizacjami przysposobienia wojskowego.

W 1912 Związek liczył 700–800 członków. Do 1911 w skład Wydziału wchodził przedstawiciel OB PPS Mieczysław Dąbkowski. Jednak wskutek sporów ustąpił on, zaś w PPS doszło do podziału i wyodrębnieniu się grupy PPS Opozycja, protestującej przeciw Piłsudskiemu wspierającemu działania Związku w opozycji do Wydziału Bojowego PPS.

W tymże roku 1912 dokonano reorganizacji. Na kolejnej Radzie Głównej ZWC, zlikwidowano kolektywny Wydział a powołano Komendanta Głównego – Józefa Piłsudskiego i Szefa Sztabu Głównego – Kazimierza Sosnkowskiego. Przy komendancie działała Rada Przyboczna Komendanta ZWC Pod ich komendą były Związek Strzelecki oraz Polskie Drużyny Strzeleckie. W 1914 Związek liczył 7239 członków, stanowiąc kadry tworzonych Legionów Polskich.

Upamiętnienie

27 czerwca 2008r. Sejm RP, przyjął uchwałę „w sprawie upamiętnienia 100. rocznicy powstania Związku Walki Czynnej”, o treści:

Przypisy

Bibliografia

• Małgorzata Wiśniewska: Związek Strzelecki 1910-1939. Warszawa: 2010.
• Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza Historia Polityczna Polski. T. I. Londyn: 1963.