Związek zawodowy

Związek zawodowy – masowa organizacja społeczna zrzeszająca ludzi pracy najemnej na zasadzie dobrowolności. Jej celem jest obrona interesów społeczno-ekonomicznych[1]. Tworzona może być według kryteriów gałęzi produkcji, zawodu lub regionu, w którym operuje. Związki ponadto mogą rozwijać działalność samopomocową, edukacyjną czy kulturalną[2].

Historia

Pierwsze organizacje związkowe (znane jako kluby zawodowe[2]) utworzone zostały już w XVIII wieku w Wielkiej Brytanii. Początkowo miały one charakter cechów zrzeszających pracowników jednej specjalności i były rozdrobnione. W połowie wieku XIX istniało w Wielkiej Brytanii około 1600 takich związków.

Małe związki zaczęły się jednoczyć z inspiracji Roberta Owena, który w 1833 roku utworzył Krajowy Związek Zawodowy. W 1868 roku powołano ogólnokrajową centralę Krajowy Związek Zawodowy. W tym czasie w innych krajach powstawały podobne organizacje, w Stanach Zjednoczonych Ameryki była to Amerykańska Federacja Pracy, Powszechna Unia Pracujących w Hiszpanii, w Niemczech Komisja Generalna Związków Zawodowych a we Francji Powszechna Konfederacja Pracy.

Na terenie Rosji i całej Europy Wschodniej wraz z opóźnieniami związanymi ze słabym rozwojem przemysłu pierwsze związkowe organizacje powstawały dopiero na początku XX wieku. Od początku założenia związki współpracowały z partiami robotniczymi. Liczba związków ciągle wzrastała; w 1914 roku związki na całym świecie liczyły 15 milionów osób, w 1939 roku 60 milionów. Współcześnie szacuje się liczbę osób zrzeszonych w związkach pracowniczych na 300 milionów[1][2].

Represje

Rządy już od XVIII wieku starały się represjonować związki, wprowadzając zakaz ich działania i traktując je jako grupy spiskowe. Zakazy zrzeszania się w związkach wprowadzono m.in. we Francji, w Wielkiej Brytanii, Rosji, Niemczech i USA[2].

We Francji ustawowy zakaz obowiązywał w latach 1791–1884 (Ustawa Le Chapelier z 14 VI 1791 zabraniająca pracownikom najemnym tworzenia zrzeszeń, organizowania strajków i innych wspólnych akcji)[3], w Wielkiej Brytanii do 1824, w Stanach Zjednoczonych do 1830, w Niemczech do 1869, w Rosji do 1906.

Legalizacja związków

Prawny status związków zawodowych został ujęty w ramach Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, powstałej w 1919 roku i działającej do dziś[4]: uchwała nr 87 o wolności związkowej i ochronie praw związkowych (1948)[5], uchwała nr 98 – prawo organizowania się i rokowań zbiorowych (1949)[6].

Zasady działania

Związki przyjęły zasadę dobrowolnego zrzeszania się. Powszechnie akceptują one prawo pracowników do strajku (postrzegając go jednak jako metodę ostateczną)[1]. Choć stopniowo zezwalano na działanie związków, które wcześniej działały nielegalnie lub półlegalnie, to w wielu krajach pozostały instrumenty prawne celowo ograniczające ich działalność[2].

Podział związków

Związki ze względu na różnice ideologiczne można podzielić na te związane z komunizmem, reformistyczne (współpracujące z partiami socjalistycznymi czy socjaldemokratycznymi), liberalne[2], solidarystyczne (a więc powiązane z kościołami chrześcijańskimi), anarchistyczne i żółte powiązane z partiami o profilu chrześcijańsko-demokratycznym[1]. Żółtymi związkami nazywa się także fasadowe związki zawodowe stojące po stronie pracodawców, a nie pracowników[7].

Współpraca związkowa

Niektóre związki współpracują ze sobą na scenie międzynarodowej. Pierwsze takie przypadki znane są jeszcze z czasów I Międzynarodówki. Do XX wieku utworzone zostały międzynarodowe sekretariaty zawodowe. Oprócz tego powstawały organizacje grupujące związki o określonej orientacji. Były to m.in. powstała w 1919 i istniejąca do 1939 socjalistyczna Międzynarodową Federację Związków Zawodowych, powołana w 1920 roku Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych (od 1945 roku Światowa Konfederacja Pracy), utworzona w 1921 roku komunistyczna Czerwona Międzynarodówka Związkowa (Profintern) działający do roku 1937[1] i niewielkie Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników (Międzynarodówka Anarchistyczna)[2].

W 1945 roku powołano Światową Federację Związków Zawodowych do której przystąpiły niemal wszystkie ówczesne związki. W 1949 roku doszło do rozłamu w wyniku którego reformiści utworzyli odrębną Międzynarodową Konfederację Wolnych Związków Zawodowych. Integracja zaszła również w trzecim świecie, gdzie utworzono ośrodki kontynentalne lub regionalne. Jedną z takich regionalnych struktur była utworzona w 1956 roku Międzynarodowa Konfederacja Arabskich Związków Zawodowych[1].

Związki zawodowe w Polsce

W Polsce działalność związków zawodowych reguluje ustawa z dnia 23 maja 1991. Związek zawodowy jest osobą prawną i powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 osób. Następnie zgromadzenie uchwala statut i wybiera komitet założycielski liczący od 3 do 7 osób. Związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Związki zawodowe mają prawo uczestniczenia w sporach zbiorowych i zawierania układów zbiorowych pracy. Dalej idące uprawnienia posiadają związki zawodowe reprezentatywne w skali kraju (np. uczestniczenie w obradach Rady Dialogu Społecznego, opiniowanie projektów aktów prawnych). Od 1 stycznia 2019 r. członkiem związku zawodowego może być każda osoba wykonująca pracę zarobkową[8].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Związki zawodowe, [w:] Portal Wiedzy [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-06-11].
  2. ↑ a b c d e f g związki zawodowe, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-09-03].
  3. ↑ Le Chapelier Isaac René, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-05-15].
  4. ↑ Międzynarodowa Organizacja Pracy, www.mop.pl [dostęp 2019-05-15].
  5. ↑ Konwencja dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych nr 87 (1948), www.mop.pl [dostęp 2019-05-15].
  6. ↑ Konwencja dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych nr 98 (1949), www.mop.pl [dostęp 2019-05-15].
  7. ↑ Maciej Stańczyk, Żółty odcień związków zawodowych, Onet.pl, 29 marca 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-03].
  8. ↑ Art. 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1608)

Linki zewnętrzne

Przedstawicielstwa pracownicze

Scale of justice gold.png Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 20 kwietnia 2022. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie