Zygmunt Ewy

Zygmunt Oswald Ewy
Zygmunt Oswald Ewý
Ilustracja
Zygmunt Ewy podczas pochodu z okazji Jubileuszu 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków, 10 maja 1964)
Data i miejsce urodzenia

27 kwietnia 1913
Lwów

Data i miejsce śmierci

22 czerwca 1994
Kraków

Profesor nauk weterynaryjnych
Specjalność: endokrynologia, fizjologia zwierząt
Alma Mater

Akademia Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie 1938

Doktorat

1945
Uniwersytet Wrocławski

Habilitacja

1951
Uniwersytet Jagielloński

Profesura

1954

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty (1976)

Status PAU

członek czynny (1989)

Doktor honoris causa
Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie – 1988
Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Akademia Rolnicza w Krakowie

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939

Zygmunt Oswald Ewy (ur. 27 kwietnia 1913 we Lwowie, zm. 22 czerwca 1994 w Krakowie) – polski uczony, fizjolog zwierząt, profesor nauk weterynaryjnych, związany z Akademią Rolniczą w Krakowie, także z Instytutem Zootechniki w Balicach, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk[1].

Życiorys

Pochodził z lwowskiej rodziny ziemiańskiej o szwajcarskich korzeniach, był synem Oswalda i Marii z domu Loteczka. Ukończył XI Gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego we Lwowie w 1933. Dyplom lekarza weterynarii na podstawie pracy Zachowanie się wody w tkankach w czasie glikolizy mięśniowej u konia otrzymał po odbyciu studiów w Akademii Medycyny Weterynaryjnej w 1938. Odbył roczne szkolenie wojskowe (VII kurs 1938/1939, 5. pal) we Włodzimierzu Wołyńskim. W stopniu podporucznika brał aktywny udział w obronie Lwowa, za co otrzymał od Rządu Polskiego na uchodźstwie Krzyż Kampanii Wrześniowej[2]. Od 1939, w czasie sowieckiej okupacji Lwowa, pracował jako asystent w powstałym Lwowskim Instytucie Weterynaryjnym, a po zajęciu Lwowa przez Niemców w 1941 kontynuował pracę w utworzonych wtedy Państwowych Zawodowych Kursach Weterynaryjnych (niem. Staatliche Tierärztliche Fachkurse). Miał możliwość prowadzić własne badania naukowe do 1944. W tym czasie zainteresował się endokrynologią i przygotował pracę doktorską[1].

W 1945 uzyskał stopień doktora weterynarii na Uniwersytecie Wrocławskim na podstawie rozprawy Wstrząsy wywołane węglowodanami i ich zależności od diety (promotor prof. Andrzej Klisiecki). W latach 1945–1950 pracował na stanowisku starszego asystenta Katedry Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie przeniósł się do Katedry Rolnictwa kierowanej przez Teodora Marchlewskiego[2]. W 1951 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Różnice rasowe w reagowaniu bydła na niektóre bodźce nerwowe i hormonalne. W 1954 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i objął Katedrę Fizjologii Zwierząt w nowo utworzonej Wyższej Szkoły Rolniczej (późniejszej Akademii Rolniczej) w Krakowie[a][1][2]. W 1962 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego nauk weterynaryjnych[3]. Był długoletnim kierownikiem tej katedry, a także skutecznym i życzliwym organizatorem pracy naukowej dużej grupy współpracowników i uczniów[4][5]. W kadencji 1962–1965 pełnił obowiązki prorektora do spraw nauki Akademii, a w latach 1966–1977 był dyrektorem międzyuczelnianego Instytutu Biologii Stosowanej[b][6].

W okresie 1950–1983 kierował także Pracownią Biochemii, a później Zakładem Fizjologii Zwierząt w Instytucie Zootechniki. Przez kilka kadencji był zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu oraz przewodniczącym jej Komisji Kwalifikacyjnej[6]. Przyczynił się do rozwoju i doskonalenia krajowej populacji bydła mlecznego[7].

Działalność naukowa

Głównym kierunkiem jego badań były zagadnienia wydzielania wewnętrznego u zwierząt użytkowych, a w szczególności fizjologia laktacji[8]. Zajmował się także oddziaływaniem środowiska na mechanizmy warunkujące procesy życiowe i wpływem układu endokrynnego na rozród zwierząt[5]. Prowadził prace nad dysfunkcją hormonalną tarczycy[9], nad zawartością jodu w wodzie i w mleku krów, a także nad potrzebą suplementacji paszowej jodu w różnych regionach Polski[10]. Jego prace były przedstawiane na dziesięciu światowych kongresach fizjologii ogólnej[6].

Zygmunt Ewy (z prawej) w czasie jubileuszu 80-lecia urodzin w auli Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie i Krzysztof Cena, jeden z jego uczniów, 11 czerwca 1993

W 1969 przyjęty został w poczet członków korespondentów Polskiej Akademii Nauk, w 1976 został jej członkiem zwyczajnym. Był wiceprzewodniczącym Rolniczej Komisji Izotopowej PAN (1970–1971), a także pełnił szereg funkcji w krakowskim Oddziale PAN – sekretarza Komisji Biologicznej (1957–1960), wiceprzewodniczącego (1960–1985) i przewodniczącego (od 1985) Komisji Nauk Rolniczych i Leśnych, a także zastępcy sekretarza naukowego Oddziału (1984–1992)[11]. W 1989 został członkiem odnowionej Polskiej Akademii Umiejętności[1]. W październiku 1988 Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie nadała mu tytuł doktora honoris causa[12]. Należał do Korporacji Akademickiej Fidelia Leopolnensis[2][13].

W 1961 był współzałożycielem czasopisma „Acta Agraria et Silvestria”[14]. Był autorem wielokrotnie wznawianego podręcznika Zarys fizjologii zwierząt (1956)[15]. Wypromował 31 doktorów, spośród których 12 uzyskało tytuł profesora, a siedmiu stopień doktora habilitowanego[2][6]. Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych i został wyróżniony godnością członka honorowego oraz odznaczony medalem „Pro Scientia Veterinaria Polona”[16]. Był również członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego. Poza pracą naukową prowadził praktykę weterynaryjną, był współzałożycielem pierwszego azylu dla zwierząt w Krakowie. Był zamiłowanym kynologiem[6] i długoletnim przewodniczącym Rady Naukowej Związku Kynologicznego w Polsce i jego członkiem honorowym (1978)[17], a także promotorem rasy owczarka podhalańskiego[18].

Inne informacje

Zawarł związek małżeński z Krystyną Chruściel (1921–2010). Ich córka, Anna Ewý-Skalska jest lekarzem radiologiem, a syn Jacek Ewý architektem. Brat żony, Tadeusz Chruściel był profesorem farmakologii w Warszawie. Zygmunt Ewy jest pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC5, rząd 3, grób 13)[19]. Bratem matki żony był Władysław Webersfeld.

Upamiętnienie

Z okazji 100. rocznicy urodzin zorganizowano w Krakowie międzynarodowe sympozjum poświęcone jego dorobkowi naukowemu[20][21].

Uwagi

  1. ↑ Wydziały Rolniczy i Leśny Uniwersytetu Jagiellońskiego stanowiły podstawę utworzenia w 1953 Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie, którą w 1972 przemianowano na Akademię Rolniczą (otrzymała w 1978 imię Hugona Kołłątaja) i która w 2008 uzyskała status Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.
  2. ↑ W skład Rady Naukowej Instytutu wchodzili przedstawiciele Akademii Rolniczej, Akademii Medycznej i Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Krystyna Pierzchała-Koziec, Marian Tischner, Profesor Zygmunt Ewy (1913–1994), „Biuletyn Informacyjny” (6(86)), Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, grudzień 2013, s. 61, ISSN 1899-7775 [dostęp 2020-01-08].
  2. ↑ a b c d e Monika Nowakowska-Zamachowska i inni, Zygmunt Ewy – lekarz weterynarii, twórca polskiej szkoły fizjologii zwierząt, „Medycyna Weterynaryjna”, 72 (4), 2016, s. 269–272, DOI: 10.21521/mw.5645 [dostęp 2020-01-06].
  3. ↑ Zygmunt Ewy, BIblioteka Jagiellońska Uniwersytetu Jagiellońskiego – Baza Biogramów [dostęp 2010-01-08].
  4. ↑ Jubileusz 55-lecia Wydziału Zootechnicznego – Hodowli i Biologii Zwierząt, „Biuletyn Informacyjny – Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie” (1 (57)), 2009, s. 4–8, ISSN 1899-7775 [dostęp 2020-01-06].
  5. ↑ a b Zygmunt Ewy, Działalność badawcza z zakresu fizjologii zwierząt w okresie międzywojennym i powojennym w Polsce, „Medycyna Weterynaryjna”, 47 (7), 1991, s. 327–330, ISSN 0025-8628 [dostęp 2020-01-08].
  6. ↑ a b c d e Zygmunt Ewy (1913–1994), [w:] Danuta Dobrowolska (red.), Samodzielni pracownicy naukowi Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego 1950–2015, Kraków-Balice: Instytut Zootechniki Panstwowy Instytut Badawczy, 2015, s. 145–147, ISBN 978-83-7607-297-5.
  7. ↑ Jan Trela, Bogumiła Choroszy, Wkład Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego w rozwój i doskonalenie krajowej populacji bydła mlecznego, „Wiadomości Zootechniczne”, XLVIII (4), 2010, s. 3–30, ISSN 1731-8068 [dostęp 2020-01-31].
  8. ↑ Zygmunt Ewy, Z historii weterynarii. Początki endokrynologii zwierząt w środowisku krakowskim, „Medycyna Weterynaryjna”, 50 (1), 1994, s. 42–43, ISSN 0025-8628.
  9. ↑ Zygmunt Ewy, Stanisław Bobek, Andrzej Laszczka, Fizjologiczna nadczynność tarczycy u młodego buhaja, „Medycyna Weterynaryjna”, XVII (8), 1961, s. 491–494, ISSN 0025-8628 [dostęp 2020-01-15].
  10. ↑ Zygmunt Ewy i inni, Badania nad niedoborem jodu na terenach południowej Polski, „Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual”, 23 (2), 1972, s. 249, ISSN 2300-4967 [dostęp 2020-01-07].
  11. ↑ Kadencje władz Oddziału, Polska Akademia Nauk – Oddział w Krakowie [dostęp 2020-01-08].
  12. ↑ Program rozwoju Wydziału Bioinżynierii Zwierząt na lata 2012–2016, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2013 [dostęp 2020-01-06].
  13. ↑ Patryk Tomaszewski, Polskie korporacje akademickie w latach 1918–1939, Toruń: cycero.pl, 2011, s. 516, ISBN 978-83-928698-3-2 [dostęp 2020-01-09].
  14. ↑ „Acta Agraria et Silvestria” – historia, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie [dostęp 2020-03-24].
  15. ↑ Zygmunt Ewy, Zarys fizjologii zwierząt, wyd. 7, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 548, ISBN 83-01-07085-4 [dostęp 2020-01-15].
  16. ↑ Członkowie Honorowi, Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych [dostęp 2020-01-08].
  17. ↑ Historia Oddziału Krakowskiego Związku Kynologicznego w Polsce – Część III, Związek Kynologiczny w Polsce, Oddział w Krakowie [dostęp 2020-01-06].
  18. ↑ A Breed That “Refused to Die”, National Purebred Dog Day, 28 lutego 2019 [dostęp 2020-01-30] (ang.).
  19. ↑ Cmentarz Parafialny Kraków Salwator, Grobonet [dostęp 2020-01-09].
  20. ↑ Krystyna Pierzchała-Koziec, Międzynarodowe sympozjum w 100-lecie urodzin profesora Zygmunta Ewy (1913–1994), „Biuletyn Informacyjny” (6(86)), Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, grudzień 2013, s. 59–60, ISSN 1899-7775 [dostęp 2020-01-08].
  21. ↑ Krystyna Pierzchała-Koziec (red.), Fizjologia w naukach zootechnicznych, weterynaryjnych i medycznych: Materiały z sympozjum poświęconego 100. rocznicy urodzin profesora Zygmunta Ewy, „Prace Komisji Nauk Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych – Polska Akademia Umiejętności”, 21, Materiały z Międzynarodowego Sympozjum poświęconego 100. rocznicy urodzin prof. Zygmunta Ewy, 20 września 2013 w Krakowie, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2015, s. 102, ISSN 1733-5183.

Bibliografia

  • Andrzej Śródka: Uczeni polscy XIX–XX stulecia. T. 5: Suplement. Warszawa: Aries, 2002, s. 95. ISBN 83-85787-07-0.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Zygmunt Ewy (p) i Krzysztof Cena 1993.jpg
Autor: Henry39, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zygmunt Ewy (z prawej) podczas jubileuszu 80-lecia urodzin w Auli Polskiej Akademii Umiejętnosci w Krakowie, 11 czerwca 1993. Z lewej stoi Krzysztof Cena, jeden z jego uczniów.
POL Krzyz Kampanii Wrzesniowej 1939 BAR.svg
Baretka Krzyża Kampanii Wrześniowej 1939.
Zygmunt Ewy prof.jpg
Autor: Kamil Teremeski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zygmunt Ewy - animal physiologist, professor of veterinary sciences