Zygmunt Janiszewski

Zygmunt Janiszewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

12 czerwca lub 12 lipca 1888
Warszawa

Data i miejsce śmierci

3 stycznia 1920
Lwów

Narodowość

polska

Zygmunt Janiszewski (ur. 12 czerwca lub 12 lipca[1][2] 1888 w Warszawie, zm. 3 stycznia 1920 we Lwowie) – polski matematyk, organizator nauki, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej, inicjator i twórca programu polskiej szkoły matematycznej[3][4].

Nagrobek Zygmunta Janiszewskiego

Życiorys

Studiował w Zurychu, Getyndze i Paryżu. Pracę doktorską pt. Sur les continus irréductibles entre deux points (O kontinuach nieprzywiedlnych między dwoma punktami[5]), której promotorem był Henri Lebesgue, obronił w 1911[6]. W skład komisji egzaminacyjnej wchodzili tacy matematycy jak Henri Poincaré i Maurice Fréchet. W latach 1911–1912 był wykładowcą matematyki na Wydziale Przyrodniczym i Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie[7]. W 1913 opublikował fundamentalną pracę On cutting the plane by continua (O rozcinaniu płaszczyzny przez kontinua) z zakresu topologii płaszczyzny.

W okresie I wojny światowej w latach 1914–1915 jako zwykły żołnierz walczył w Legionach Polskich. W 1916 po kryzysie przysięgowym schronił się w województwie radomskim gdzie rozpoczął pracę oświatową wśród bezdomnych dzieci[8].

W 1918 roku w polskim czasopiśmie naukowym „Nauka Polska” ukazał się jego artykuł O potrzebach matematyki w Polsce[9], który zainicjował polską szkołę matematyczną[3].

W 1918 został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. W 1920 zmarł w wieku 31 lat na grypę, której pandemia w latach 1918–1920 znana jest potocznie jako hiszpanka. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Odziedziczony majątek rodowy oraz część swoich dochodów przeznaczył na cele oświatowe i społeczne. Miał, wg H. Steinhausa, zapatrywania komunistyczne[10].

Dzieła

Jego prace dotyczyły głównie topologii, stąd też uważany jest za jednego z twórców warszawskiej szkoły topologii. Jako autor programu rozwoju polskiej matematyki (który stał się podstawą powstania polskiej szkoły matematycznej), postulował koncentrację wysiłków na teorii mnogości, topologii i logice matematycznej. Był współtwórcą pierwszego w świecie wyspecjalizowanego czasopisma matematycznego „Fundamenta Mathematicae”[4].

W 1915opublikował „Poradnik dla samouków”, który był zbiorem artykułów wielu polskich uczonych dotyczących zagadnień matematycznych. W dziele tym zamieścił również swój własny cykl rozpraw o matematyce mających umożliwić czytelnikom samokształcenie z tej dziedziny na poziomie uniwersyteckim[8].

Przypisy

  1. ↑ W publikacjach zawierających informacje o Janiszewskim (np. w E. Marczewski, Janiszewski Zygmunt (1888-1920), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 10/4, z. 47, Wrocław 1964, s. 527) można znaleźć datę urodzin 12 czerwca. W dokumentach sporządzonych przez samego Janiszewskiego widnieje data 12 lipca. Lwowskie Państwowe Archiwum Obwodowe, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, f. 26, op. 5, spr. 2242, k. 16, 26 (teczka osobowa Z. Janiszewskiego).
  2. ↑ JANISZEWSKI ZYGMUNT (1888-1920) (pol.). wiw.pl. [dostęp 2014-12-16].
  3. ↑ a b Iłowiecki 1981 ↓.
  4. ↑ a b Przeniosło 2016 ↓.
  5. ↑ Małgorzata Przeniosło, Zygmunt Janiszewski. Matematyk, legionista, filantrop (1888-1920), „Niepodległość i Pamięć”, 18/1 (33), 2011, s. 175–192 [dostęp 2019-04-11].
  6. ↑ Mariusz Urbanek, 'Trudno uwierzyć, że napisał to dwudziestopięcioletni chłopak’. Zygmunt Janiszewski chciał wyprowadzić polską matematykę z zaścianka, wyborcza.pl, 18 marca 2019 [dostęp 2019-03-19] (pol.).
  7. ↑ Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906-1916, opracowali Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917, s. 95, 129 Podkarpacka BC – wersja elektroniczna.
  8. ↑ a b Praca zbiorowa 1989 ↓.
  9. ↑ O potrzebach matematyki w Polsce, Nauka Polska, 1918, s. 11 [dostęp 2022-05-03].
  10. ↑ „Trudno uwierzyć, że napisał to dwudziestopięcioletni chłopak”. Zygmunt Janiszewski chciał wyprowadzić polską matematykę z zaścianka, gazetapl [dostęp 2021-11-14] (pol.).

Bibliografia

  • Praca zbiorowa: Encyklopedia szkolna. Matematyka, hasło „Janiszewski Zygmunt”. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1989, s. 92. ISBN 83-02-02551-8.
  • Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1981, s. 251–256. ISBN 83-223-1876-6.
  • Małgorzata Przeniosło. Szkoły matematyczne w międzywojennej Polsce i ich związki z nauką światową. „Przegląd Nauk Historycznych, R. XV, nr 2”, 2016. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego. ISSN 1644-857X. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Надгробок на могилі математика Зигмунта Янішевського..jpg
Autor: Igor Monchuk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Надгробок на могилі математика Зигмунта Янішевського. Личаківський цвинтар , 58 поле.
Zygmunt Janiszewski.jpg
Zygmunt Janiszewski, polski matematyk, żołnierz Legionów Polskich. Profesor matematyki Uniwersytetu Warszawskiego.