Zygmunt Kozłowski

Zygmunt Filip Jakub Walenty Bolesta-Kozłowski z Kozłowa^[a] herbu Jastrzębiec (ur. 1 maja 1831 w Malawie, zm. 9 października 1893 we Lwowie) – polski ziemianin, działacz gospodarczy i przedsiębiorca, polityk galicyjski, poseł do Rady Państwa i Sejmu Krajowego.

Pałac w byłych Zabłotcach

Epitafium Zygmunta Bolesty Kozłowskiego w sanockim kościele farnym

Życiorys

Zygmunt Filip Jakub Walenty Bolesta-Kozłowski urodził się 1 maja 1831 w Malawie^[1][2][3][4]. Był wnukiem Antoniego Kozłowskiego (1729–1801, wojskowy, ziemianin) oraz synem Anastazego Kozłowskiego (1778-1856, wojskowy, członek Stanów Galicyjskich, właściciel dóbr) i jego drugiej żony, Róży z domu Kraińskiej herbu Jelita (zm. 1876)^{[1][5][3][4][6]}. Jego rodzeństwem byli: Bronisława (ur. 1825, żona barona Seweryna Doliniańskiego), Włodzimierz (oficer wojsk austriackich do 1846, w 1848 walczył na Węgrzech, osiadł w Turcji, gdzie zmarł w 1858)^[1][2][7]. Jego przyrodnim rodzeństwem byli: Tyrsys (dziedzic Jureczkowej, oficer powstania listopadowego w 1831, zesłaniec, zm. 1860 w Malawie jako kawaler), Brunon (oficer powstania listopadowego w 1831, zm. 1847 w Przemyślu jako kawaler) i Amelia (zm. 1850, dziedziczka Jureczkowej, żona Mikołaja Korwina – powstańca listopadowego, kapitana wojsk polskich)^[5]. Jego wujem był Maurycy Kraiński, a ciotecznym bratem Seweryn Smarzewski^[8].

Kształcił się w konwikcie oo. jezuitów we Lwowie, po czym studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim i prawo na Uniwersytecie Wiedeńskim^[4]. U kresu życia ojca został dziedzicem i administratorem majątków rodzinnym we wsiach: Leszczawka (od około 1856)^{[9][10][11][12][13]}, Malawa (od około 1857)^{[14][15][16][13]}, Rożubowice (od około 1857)^{[17][18][19][1][13]}, Stanisławczyk (od około 1857)^{[20][21][22][13]}, Zabłotce^[23][1][2], Cieszyna, Szufnarowa.

Od lat 50. był czynnym członkiem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego^{[24][25][26][27][28][29][30][31][32][33]}. Na podstawie jego projektów dokonano w latach 1856-1861 decentralizacji tej organizacji, tworząc oddziały terenowe^[4]. Następnie był członkiem oddziałów GTG: przemysko-mościsko-jaworowskiego (od końca lat 60.)^{[34][35][36][37][38]}, przemysko-mościsko-jaworowsko-bireckiego (od połowy lat 70.)^{[39][40][41][42][43][44]}, jarosławskiego (od około 1881)^{[45][46][47][48][49]}, jarosławsko-łańcuckiego (od około 1888)^[50]. Był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Rolniczego od 1856^[8]. Był wśród założycieli Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń^[4][8]. Należał też do Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, a na przełomie lat 60./70. był delegatem do ogólnego zgromadzenia tegoż^[51][52].

Po wybuchu powstania styczniowego w 1863 został skierowany przez komitet wschodnio-galicyjski na Węgry celem omówienia dostaw stamtąd broni do Galicji, gdzie miała być zorganizowana pomoc walczącym^[4]. Do wsparcia od Węgrów nie doszło, natomiast na rzecz powstania działała także żona Kozłowskiego, która wskutek tego ucierpiała na zdrowiu i zmarła^[4].

Zaangażował się w działalność polityczną. Jego mentorami byli wuj Maurycy Kraiński oraz Leon Sapieha^[4][8]. Uchodził za polityka konserwatywnego^[4]. Był posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie kadencji I (trwająca w latach 1861-1867, w jej trakcie w 1865 został wybrany w wyborach uzupełniających w miejsce Adama Stanisława Sapiehę w I kurii z większych posiadłości w obwodzie przemyskim^[4]), II (1867–1869, w I kurii z większych posiadłości w obwodzie sanockim^[4]), V (w kadencji w latach 1882–1889 w I kurii z większych posiadłości w obwodzie sanockim pierwotnie wybrany był Teofil Żurowski, który złożył mandat 6 października 1883, ponieważ został wybrany w Lisku; na jego miejsce obrano Zygmunta Kozłowskiego, który złożył mandat 16 października 1884, jednak został powtórnie wybrany 29 października 1885^[4][53] i pełnił mandat do 1889^{[54][55][56][57][58]}), VI (1889-1893, w I kurii z większych posiadłościw obwodzie sanockim^[59][60][61]; po jego śmierci został wybrany 20 grudnia 1893 Jan Duklan Słonecki)^[62][63]. Równolegle był także wybierany posłem do Rady Państwa w Wiedniu z I kurii właścicieli ziemskich (okręg Przemyśl), zasiadając w kadencjach I (1865, wtedy deputowanych wyznaczał Sejm Krajowy)^[64], II (1867-1870, wybrany z grupy większych posiadłości w okręgu sanockim)^[65][66][67], V (1873-1879, z I kurii większych posiadłości ziemskich, okręg Przemyśl-Jarosław^{[68][69][70][71][72][73][74]}) i VI (1879-1885, z I kurii większych posiadłości ziemskich, okręg Przemyśl-Jarosław^{[75][76][77][78][79]})^[63][3]. W parlamencie wiedeńskim należał do Koła Polskiego^[4]. Był członkiem centralnej komisji dla kontroli długów państwowych^[1][2][4]. W 1879 zostały wydane jego publikacje Sprawozdanie Zygmunta Kozłowskiego z czynności poselskich w Kole Polskiem i w Radzie Państwa w Wiedniu oraz rozprawy zgromadzenia wyborców większych posiadłości okręgu przemysko-jarosławskiego z dnia 3 marca 1879 r.^[80] oraz List otwarty do wyborców okręgu Przemysko-Jarosławskiego^[4][81]. Ponadto, około 1867-1870 był członkiem Rady powiatu przemyskiego, wybrany z grupy większych posiadłości (reprezentując Rożubowice)^{[3][4][82][83][84]}.

W 1868 wspólnie z Adamem Potockim otrzymał koncesję na budowę linii kolejowej galicyjsko-węgierskiej^[4]. We władzach C. K. Uprzywilejowanej I Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej był członkiem rady zawiadowczej (od około 1872 do około 1876)^{[85][86][87][88]}, członkiem rady nadzorczej i członkiem wydziału dyrekcji (od około 1876 do około 1880)^{[89][90][91][92]}, wiceprezydentem rady zawiadowczej i członkiem wydziału dyrekcji (od 1880 do 1893, w tym przy drugiej z tych funkcji od około 1882 do około 1885 tym także kierownikiem sprawozdań wydziału)^{[93][94][95][96][97][98][99][100][101][2][4][b]}. Zasiadając w jej radzie zawiadowczej (złożonej głównie z Niemców i Węgrów) postawił warunek, aby zatrudnieni na odcinku galicyjskim pochodzili wyłącznie jego rodacy zamieszkujący na tym obszarze (do tego czasu funkcjonariuszami kolei byli tam pracownicy z niemieckich i czeskich prowincji monarchii austriackiej)^[102].

22 września 1857 poślubił w Krzywczy hr. Gabrielę Sewerynę Aleksandrę Starzeńską herbu Lis (1839-1864^[4], córka oficera wojsk polskich hr. Adama z Krzywczy i Gdyczyny oraz hr. Celiny z Badenich herbu Bończa)^{[1][2][63][3]}. Ich jedynym potomkiem był Włodzimierz (1858-1917, doktor praw, także poseł do Sejmu Galicyjskiego i do Rady Państwa, właściciel Zabłociec)^{[2][3][63][4]}. Po śmierci żony Zygmunt Kozłowski przez niespełna 30 lat żył we wdowieństwie^[8]. Do końca życia zamieszkiwał w domu przy ulicy Brajerowskiej 14 we Lwowie^[3]. Zmarł 9 października 1893 we Lwowie, dwa tygodnie po ataku apopleksji^[3][63][4]. Po obrzędach we lwowskim kościele św. Anny został pochowany w Zabłotcach pod Niżankowicami 14 października 1893^{[3][4][8][103][104][105]}. Tam spoczął w podziemiach nowo wybudowanej przez siebie rodzinnej kaplicy grobowej, wzniesionej za dworem na pagórku^{[8][102][104]} n. W zorganizowanym w tym mieście pogrzebie brało udział kilkuset uczestników, w tym hr. Kazimierz Badeni, ks. Adam Sapieha, posłowie, właściciele dóbr, przedstawiciele sfer mieszczańskich i urzędniczych oraz ludność wiejska, zaś nabożeństwo żałobne odprawił biskup sufragan Jakub Glazer^[8][102].

We wspomnieniu w „Gazecie Lwowskiej” został określony mianem jednego z wybitnych postaci życia parlamentarnego i politycznego^[3]. Jako założyciel kolei węgiersko-galicyjskiej był uważany za osobę zasłużoną dla ziemi sanockiej i przemyskiej^[102]. W kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku umieszczono epitafium poświęcone Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu. Zostało ufundowane przez szlachtę Ziemi Sanockiej; inskrypcja brzmi: D.O.M. Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu ur. 1 maja 1831 r. † 9 października 1893 r. Długoletniemu posłowi sanockiemu wdzięczna szlachta tej ziemi. Z odwagą i hartem duszy walczył w obronie praw kościoła i narodu, potomnym przykład naśladowania godny zostawił. Cześć pamięci^[106].

Obecnie kaplica grobowa Kozłowskich jest położona na obszarze wsi Malhowice, po polskiej stronie granicy z Ukrainą^[107]. Obiekt został zniszczony u kresu II wojny światowej łącznie z umieszczonymi w niej sarkofagami i trumnami^[107].

Zobacz też

• Lista przemyskich posłów do Rady Państwa
• Lista sanockich posłów do Sejmu Krajowego Galicji

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Kozłowski herbu Jastrzębiec. W: Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Rocznik szlachty polskiej. T. 1. Lwów: Księgarnia K. Łukaszewicza, 1881, s. 1-621.
• Kozłowski herbu Jastrzębiec. W: Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Rocznik szlachty polskiej. T. 2. Lwów: Księgarnia K. Łukaszewicza, 1883, s. 1-799.
• Kozłowscy. W: Adam Boniecki: Herbarz polski. T. 12: Korty – Krzemieniewscy. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1908, s. 1-400.

Linki zewnętrzne

• Zygmunt Kozłowski – publikacje w bibliotece Polona