Zygmunt Kruszelnicki (prawnik)

Zygmunt Kruszelnicki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1 kwietnia 1889
Sambor

Data i miejsce śmierci

9 marca 1940
Buchenwald

Zawód, zajęcie

sędzia, adwokat

Narodowość

polska

Partia

Stronnictwo Narodowe

Odznaczenia
Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych

Zygmunt Stanisław Zieniewicz Kruszelnicki (ur. 1 kwietnia 1889 w Samborze, zm. 9 marca 1940 w Buchenwaldzie) – polski sędzia, adwokat, działacz narodowy i sokoli.

Upamiętnienie na grobowcu rodzinnym
Tablica na gmachu TG „Sokół” w Sanoku

Życiorys

Zygmunt Stanisław Zieniewicz Kruszelnicki urodził się 1 kwietnia 1889 w Samborze[1][2]. Był synem Stanisława i Marii z domu Madejskiej[1].

Ukończył studia prawnicze (w niektórych publikacjach jest tytułowany w stopniu doktora). W okresie zaboru austriackiego w ramach autonomii galicyjskiej wstąpił do c. k. służby sądowniczej. Początkowo, od około 1909 był auskultantem Galicji wschodniej przydzielonym do C. K. Wyższego Sądu Krajowego we Lwowie[3] (wówczas radcą dworu przy tymże sądzie był Stanisław Kruszelnicki)[4]. Od około 1912 był sędzią w C. K. Sądzie Powiatowym w Lisku[5], w tym podczas I wojny światowej do 1918[6][7]. Przed rokiem 1918 został odznaczony austro-węgierskim Krzyżem Jubileuszowym dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych[6].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości był sędzią Sądu Okręgowego w Sanoku. Z posady sędziego powiatowego 17 lipca 1923 został mianowany naczelnikiem Sądu Powiatowego w Birczy[8]. Na przełomie lat 20./30. był naczelnikiem, podległego sanockiemu Sądowi Okręgowemu, Sądu Grodzkiego w Birczy[9]. Od 1931 był etatowym sędzią Sądu Okręgowego w Sanoku[10][11]. W lipcu 1932 był przewodniczącym trybunału Sądu Okręgowego w Sanoku w procesie oskarżonych o zajścia w Łobozwi, skazanych na karę śmierci, następnie uniewinnionych przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego[12]. Po zabójstwie działacza narodowego Jana Chudzika, zastrzelonego 14 maja 1933 w Brzozowie, przybył na miejsce zbrodni jako śledczy SO w Sanoku[13][14]. Następnie przyczynił się do zatrzymania aresztowanych wkrótce Romana Jajki i Stefana Stankiewicza, późniejszych oskarżonych w tej sprawie, jak również wykazał współudział w zabójstwie komisarza posterunku powiatowego Policji Państwowej Bolesława Drewińskiego, po czym we wrześniu 1933 był świadkiem w procesie o zabójstwo J. Chudzika przed SO w Sanoku, zwracając wówczas uwagę na brak wsparcia ze strony Policji w Brzozowie i utrudnianie przez nią śledztwa[15][16][17]. Po likwidacji Sądu Okręgowego w Sanoku (z dniem 1 października 1934)[18][19] decyzją ministra sprawiedliwości Czesława Michałowskiego został przeniesiony w stan nieczynny, a następnie na emeryturę[16]. Wówczas podjął działalność adwokacką. W tym charakterze do końca lat 30. przyjmował w rodzinnej kamienicy przy ul. Kazimierza Wielkiego 6 w Sanoku[20], której został właścicielem[21]. W połowie lat 30. otworzył kancelarię adwokacką w Zagórzu[16]. Był obrońcą oskarżonego o zniesławienie działacza narodowego, mjr. Władysława Owoca, uniewinnionego w marcu 1939 prawomocnym wyrokiem w procesie przed Sądem Grodzkim w Sanoku[22].

Politycznie był związany ze Stronnictwem Narodowym[23]. Pełnił funkcję prezesa zarządu powiatowego SN w Sanoku[24]. Pełniąc tę funkcję przewodniczył kursom ideowym (w 1936 w Sanoku wzięło udział ok. 200 osób)[25]. Do 1939 był członkiem i aktywistą sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[26], działał w komisji przedsiębiorstw[27], był zaangażowany w organizację przedstawień sokolego kółka dramatycznego[28], w 1932 był drugim zastępcą przewodniczącego zarządu[29], od 1936 pełnił funkcję wiceprezesa tegoż[30][31]. W 1935 profesor gimnazjalny historii Tadeusz Miękisz miał wygłosić w sali „Sokoła” w Sanoku odczyt pt. Kwestia żydowska w dawnej Polsce a dzisiaj, który po rozpoczęciu został przerwany przez policję, zebranie rozwiązane jako niezgłoszone, zaś wiceprezes gniazda Kruszelnicki, decyzją administracyjną został ukarany grzywną w wysokości 2 tys. zł., natomiast po złożeniu przez niego odwołania pod koniec 1937 został uniewinniony przez sąd, który zniósł grzywnę[32]. Działał także w Towarzystwie Szkoły Ludowej, zarówno w kole liskim, w którym był zastępcą sekretarza i członkiem wydziału[33], jak też w kole sanockim[34]. Ponadto w okresie pracy w Lisku współorganizował tamtejsze życie kulturalne[35].

Po wybuchu II wojny światowej 1939 i wkroczeniu Niemców do Sanoka w trakcie kampanii wrześniowej został aresztowany przez Niemców i znalazł się w grupie osobistości sanockich wyznaczonych przez dowództwo 1 Dywizji Strzelców Górskich jako 10 zakładników bezpieczeństwa (prócz niego także burmistrz miasta Maksymilian Słuszkiewicz, adwokat i prezes TG „Sokół” Jerzy Pietrzkiewicz, funkcjonariusz Policji Państwowej w Sanoku, Antoni Nabywaniec)[36][37][38][39]. Został wywieziony do III Rzeszy[2]. Był osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, gdzie poniósł śmierć 9 marca 1940[2].

Zygmunt Kruszelnicki 7 października 1911 poślubił w kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku Stefanię Gerardis (ur. 25 maja 1890 w Gliniku Mariampolskim[1], zm. 7 lutego 1938 w Sanoku[40][41]), córkę Karola i Róży[1] (ślubu młodej parze udzielił ks. Ludwik Stanisławczyk)[42]. Jego dziećmi byli Maria Róża Janina Kruszelnicka (ur. 1912, absolwentka studiów filozoficznych[43], od 1940 zamężna z Ludwikiem Steinmetzem[44], zm. 1987[45]), Zbigniew Kruszelnicki (1916-1972, architekt[46][47]), Stanisława Bogumiła Bronisława (ur. 1918, od 1942 zamężna z Mieczysławem Zucharskim[48]). Wnukiem Zygmunta Kruszelnickiego jest Paweł Kruszelnicki[49].

Upamiętnienie

W 1962 Zygmunt Kruszelnicki został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na tablicy Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Symbolicznie został upamiętniony inskrypcją na grobowcu rodziny Gerardisów i Kruszelnickich na Cmentarzu Centralnym w Sanoku, gdzie spoczęła jego żona Stefania[2].

Z okazji obchodów 125-lecia istnienia sanockiego gniazda TG „Sokół” 7 czerwca 2014 na gmachu „Sokoła” w Sanoku została odsłonięta tablica upamiętniająca miejscowych działaczy sokolich, Maksymiliana Słuszkiewicza, Jerzego Pietrzkiewicza i Zygmunta Kruszelnickiego[50][51][52][2].

Przypisy

  1. a b c d Księga małżeństw rz. kat. Sanok (1905–1912). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 106 (poz. 52).
  2. a b c d e Sprawozdanie. 125 rocznica sanockiego „Sokoła”. sokolsanok.pl. [dostęp 2018-05-01].
  3. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1910. Lwów: 1910, s. 93, 96.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: 1911, s. 94, 96.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 95.
  4. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 94.
  5. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 145.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 146.
  6. a b Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1915. Wiedeń: 1915, s. 997.
  7. Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1916. Wiedeń: 1916, s. 949.
    Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1917. Wiedeń: 1917, s. 983.
    Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1039.
  8. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości”. Nr 19 (497), 1 października 1923. 
  9. Kalendarz Sądowy na Rok 1927. Warszawa: 1927, s. 152.
    Kalendarz Sądowy na Rok 1928. Warszawa: 1928, s. 78.
    Kalendarz Sądowy na Rok 1929. Warszawa: 1929, s. 125.
    Kalendarz Sądowy na Rok 1930. Warszawa: 1930, s. 99.
  10. Kalendarz Sądowy na Rok 1931. Warszawa: 1931, s. 99.
  11. Kalendarz Sądowy na Rok 1933. Warszawa: 1933, s. 91.
  12. Sąd doraźny w Sanoku nad sprawcami rozruchów leskich. „Undo” deleguje obrońców. „Nowiny Codzienne”. Nr 85, s. 1, 20 lipca 1932. 
    Sprawcy zajść w powiecie leskim przed sądem doraźnym w Sanoku. „Ilustrowana Republika”. Nr 200, s. 2, 21 lipca 1932. 
    Prezydent Rzeczypospolitej ułaskawił skazanych na śmierć w Sanoku. „Nowiny Codzienne”. Nr 89, s. 1, 23 lipca 1932. 
  13. Po zbrodni w Brzozowie. „Nowiny Codzienne”. Nr 148, s. 1, 17 maja 1933. 
  14. Z kraju i ze świata. Zamordowanie działacza narodowego mag. Jana Chudzika. „Szczerbiec”. Nr 17, s. 5, 25 maja 1933. 
  15. Zakończone postępowanie dowodowe w procesie sanockim. „Nowiny Codzienne”. Nr 281, s. 1, 24 września 1933. 
  16. a b c M. N.. Ponure wspomnienie. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 191, s. 3, 14 lipca 1936. 
  17. O mord w Brzozowie. Lwów: 1933, s. 44, 46-47, 48.
  18. Dz.U. z 1934 r. nr 86, poz. 784.
  19. 133. Komunikat. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 23, s. 261, 31 października 1934. 
  20. Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8 : Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka Oddział Sanok, 1938, s. 5.
  21. Krzysztof Prajzner. Pamiątkowa tablica znów na fasadzie budynku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 12 (1315), s. 4, 24 marca 2017. 
  22. Wójt działał na szkodę gminy. Mjr. Owoc przeprowadził dowód prawdy. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 82B, s. 4, 23 marca 1939. 
  23. Wojciech Sołtys, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939. Stosunki społeczno-polityczne, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 563.
  24. Chłop polski garnie się do ideologii narodowej. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 85B, s. 5, 26 marca 1937. 
  25. Na froncie walki z komuną. Wiece w Sanoku, Krośnie, Brzozowie, Dynowie – obecnych zgórą 5.000 osób. „Orędownik”. Nr 133, s. 6, 8 czerwca 1936. 
  26. Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 38.
  27. Sprawozdanie Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Sanoku za rok administracyjny 1932. 1933: Sanok, s. 9.
  28. Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 35.
    Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 156. ISBN 978-83-939031-1-5.
  29. Sprawozdanie Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Sanoku za rok administracyjny 1932. 1933: Sanok, s. 10.
  30. Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 31.
  31. Zarząd. sokolsanok.pl. [dostęp 2018-05-01].
  32. Sanok. Dawniej i dziś. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 353, s. 14, 24 grudnia 1937. 
  33. Arnold Bajorek: Czterdzieści lat pracy T. S. L. w Lesku. Lesko: 1938, s. 18.
  34. Edward Zając, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939. Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 598.
  35. Opowieść o „Sokole”. W: Bolesław Baraniecki: Opowieści leskie. Z pamięci i z fotografii. Olszanica: BOSZ, 2008, s. 39. ISBN 978-83-7576-007-1.
  36. Mieczysław Przystasz. Powiat sanocki w latach 1939–1947. „Rocznik Sanocki”. Tom II, s. 235, 1967. 
  37. Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 19.
  38. Edward Zając, W latach II wojny światowej i konspiracji. System okupacji. Doświadczenia Września 1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 598.
  39. Andrzej Romaniak. Sanocki wrzesień. „Tygodnik Sanocki”. Nr 36 (1236), s. 9, 4 września 2015. 
  40. Indeks do ksiąg zmarłych od roku 1914. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. K 1938, (Tom K, str. 86, poz. 15).
  41. Tym co odeszli. „Sodalis Marianus”. Nr 5, s. 248, 1938. 
  42. W relacji prasowej podano, że Zygmunt Kruszelnicki był wtedy sędzią w Glinianach. Kronika. Ślub. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 41, s. 2, 1 października 1911. 
  43. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 257 (poz. 447).
  44. Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936-1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 289.
  45. Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 25 (poz. 117).
  46. Zbigniew Kruszelnicki. Nekrologi. „Dziennik Polski”. Nr 126, s. 7, 8, 28-29 maja 1972. 
  47. Zbigniew Kruszelnicki. inmemoriam.architektsarp.pl. [dostęp 2018-05-02].
  48. Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936-1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 447.
  49. Jolanta Ziobro. Dom „Pod Atlasem” odzyska urodę. „Tygodnik Sanocki”. Nr 3 (1102), s. 3, 18 stycznia 2013. 
  50. TG „Sokół” w Sanoku organizuje uroczystość 125-lecia gniazda sanockiego. sokolsanok.pl. [dostęp 2018-05-02].
  51. 125 lat sanockiego TG „Sokół”. Zobacz, jak świętowali sanoczanie. esanok.pl, 14 maja 2014. [dostęp 2018-05-02].
  52. Bartosz Błażewicz. Rocznicowy zlot sokolników. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24 (1173), s. 9, 13 czerwca 2014. 

Media użyte na tej stronie

Plaque to Sokół members, victims of nazi conc. camp at 13 Mickiewicza Street in Sanok (2014).jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Uroczystości 125-lecia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku na placu Harcerskim w Sanoku (7 czerwca 2014). W ramach uroczystości został odsłonięta tablica upamiętniająca trzech działaczy przedwojennego Sokoła w Sanoku, druhów: Jerzego Pietrzkiewicza (prezesa 1936-1939), Zygmunta Kruszelnickiego (wiceprezesa 1936-1939), Maksymiliana Słuszkiewicza.
AUT KuK Friedensbande BAR.png
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka: wstążka dla części odznaczeń cywilnych oraz niektórych odznaczeń wojskowych nadawanych w czasie pokoju (Friedensbande) dla odznaczeń austro-węgierskich:
Zygmunt Kruszelnicki (judge).jpg
Zygmunt Kruszelnicki (sędzia, adwokat)
Tomb of Gerardis and Kruszelnicki families at Central Cemetery in Sanok plaque.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grobowiec rodziny Gerardis i Pajączkowski na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.