Zygmunt Kruszelnicki (prawnik)

Zygmunt Kruszelnicki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1 kwietnia 1889
Sambor

Data i miejsce śmierci

9 marca 1940
Buchenwald

Zawód, zajęcie

sędzia, adwokat

Narodowość

polska

Partia

Stronnictwo Narodowe

Odznaczenia
Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych

Zygmunt Stanisław Zieniewicz Kruszelnicki (ur. 1 kwietnia 1889 w Samborze, zm. 9 marca 1940 w Buchenwaldzie) – polski sędzia, adwokat, działacz narodowy i sokoli.

Upamiętnienie na grobowcu rodzinnym
Tablica na gmachu TG „Sokół” w Sanoku

Życiorys

Zygmunt Stanisław Zieniewicz Kruszelnicki urodził się 1 kwietnia 1889 w Samborze[1][2]. Był synem Stanisława i Marii z domu Madejskiej[1].

Ukończył studia prawnicze (w niektórych publikacjach jest tytułowany w stopniu doktora). W okresie zaboru austriackiego w ramach autonomii galicyjskiej wstąpił do c. k. służby sądowniczej. Początkowo, od około 1909 był auskultantem Galicji wschodniej przydzielonym do C. K. Wyższego Sądu Krajowego we Lwowie[3] (wówczas radcą dworu przy tymże sądzie był Stanisław Kruszelnicki)[4]. Od około 1912 był sędzią w C. K. Sądzie Powiatowym w Lisku[5], w tym podczas I wojny światowej do 1918[6][7]. Przed rokiem 1918 został odznaczony austro-węgierskim Krzyżem Jubileuszowym dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych[6].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości był sędzią Sądu Okręgowego w Sanoku. Z posady sędziego powiatowego 17 lipca 1923 został mianowany naczelnikiem Sądu Powiatowego w Birczy[8]. Na przełomie lat 20./30. był naczelnikiem, podległego sanockiemu Sądowi Okręgowemu, Sądu Grodzkiego w Birczy[9]. Od 1931 był etatowym sędzią Sądu Okręgowego w Sanoku[10][11]. W lipcu 1932 był przewodniczącym trybunału Sądu Okręgowego w Sanoku w procesie oskarżonych o zajścia w Łobozwi, skazanych na karę śmierci, następnie uniewinnionych przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego[12]. Po zabójstwie działacza narodowego Jana Chudzika, zastrzelonego 14 maja 1933 w Brzozowie, przybył na miejsce zbrodni jako śledczy SO w Sanoku[13][14]. Następnie przyczynił się do zatrzymania aresztowanych wkrótce Romana Jajki i Stefana Stankiewicza, późniejszych oskarżonych w tej sprawie, jak również wykazał współudział w zabójstwie komisarza posterunku powiatowego Policji Państwowej Bolesława Drewińskiego, po czym we wrześniu 1933 był świadkiem w procesie o zabójstwo J. Chudzika przed SO w Sanoku, zwracając wówczas uwagę na brak wsparcia ze strony Policji w Brzozowie i utrudnianie przez nią śledztwa[15][16][17]. Po likwidacji Sądu Okręgowego w Sanoku (z dniem 1 października 1934)[18][19] decyzją ministra sprawiedliwości Czesława Michałowskiego został przeniesiony w stan nieczynny, a następnie na emeryturę[16]. Wówczas podjął działalność adwokacką. W tym charakterze do końca lat 30. przyjmował w rodzinnej kamienicy przy ul. Kazimierza Wielkiego 6 w Sanoku[20], której został właścicielem[21]. W połowie lat 30. otworzył kancelarię adwokacką w Zagórzu[16]. Był obrońcą oskarżonego o zniesławienie działacza narodowego, mjr. Władysława Owoca, uniewinnionego w marcu 1939 prawomocnym wyrokiem w procesie przed Sądem Grodzkim w Sanoku[22].

Politycznie był związany ze Stronnictwem Narodowym[23]. Pełnił funkcję prezesa zarządu powiatowego SN w Sanoku[24]. Pełniąc tę funkcję przewodniczył kursom ideowym (w 1936 w Sanoku wzięło udział ok. 200 osób)[25]. Do 1939 był członkiem i aktywistą sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[26], działał w komisji przedsiębiorstw[27], był zaangażowany w organizację przedstawień sokolego kółka dramatycznego[28], w 1932 był drugim zastępcą przewodniczącego zarządu[29], od 1936 pełnił funkcję wiceprezesa tegoż[30][31]. W 1935 profesor gimnazjalny historii Tadeusz Miękisz miał wygłosić w sali „Sokoła” w Sanoku odczyt pt. Kwestia żydowska w dawnej Polsce a dzisiaj, który po rozpoczęciu został przerwany przez policję, zebranie rozwiązane jako niezgłoszone, zaś wiceprezes gniazda Kruszelnicki, decyzją administracyjną został ukarany grzywną w wysokości 2 tys. zł., natomiast po złożeniu przez niego odwołania pod koniec 1937 został uniewinniony przez sąd, który zniósł grzywnę[32]. Działał także w Towarzystwie Szkoły Ludowej, zarówno w kole liskim, w którym był zastępcą sekretarza i członkiem wydziału[33], jak też w kole sanockim[34]. Ponadto w okresie pracy w Lisku współorganizował tamtejsze życie kulturalne[35].

Po wybuchu II wojny światowej 1939 i wkroczeniu Niemców do Sanoka w trakcie kampanii wrześniowej został aresztowany przez Niemców i znalazł się w grupie osobistości sanockich wyznaczonych przez dowództwo 1 Dywizji Strzelców Górskich jako 10 zakładników bezpieczeństwa (prócz niego także burmistrz miasta Maksymilian Słuszkiewicz, adwokat i prezes TG „Sokół” Jerzy Pietrzkiewicz, funkcjonariusz Policji Państwowej w Sanoku, Antoni Nabywaniec)[36][37][38][39]. Został wywieziony do III Rzeszy[2]. Był osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, gdzie poniósł śmierć 9 marca 1940[2].

Zygmunt Kruszelnicki 7 października 1911 poślubił w kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku Stefanię Gerardis (ur. 25 maja 1890 w Gliniku Mariampolskim[1], zm. 7 lutego 1938 w Sanoku[40][41]), córkę Karola i Róży[1] (ślubu młodej parze udzielił ks. Ludwik Stanisławczyk)[42]. Jego dziećmi byli Maria Róża Janina Kruszelnicka (ur. 1912, absolwentka studiów filozoficznych[43], od 1940 zamężna z Ludwikiem Steinmetzem[44], zm. 1987[45]), Zbigniew Kruszelnicki (1916-1972, architekt[46][47]), Stanisława Bogumiła Bronisława (ur. 1918, od 1942 zamężna z Mieczysławem Zucharskim[48]). Wnukiem Zygmunta Kruszelnickiego jest Paweł Kruszelnicki[49].

Upamiętnienie

W 1962 Zygmunt Kruszelnicki został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na tablicy Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Symbolicznie został upamiętniony inskrypcją na grobowcu rodziny Gerardisów i Kruszelnickich na Cmentarzu Centralnym w Sanoku, gdzie spoczęła jego żona Stefania[2].

Z okazji obchodów 125-lecia istnienia sanockiego gniazda TG „Sokół” 7 czerwca 2014 na gmachu „Sokoła” w Sanoku została odsłonięta tablica upamiętniająca miejscowych działaczy sokolich, Maksymiliana Słuszkiewicza, Jerzego Pietrzkiewicza i Zygmunta Kruszelnickiego[50][51][52][2].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Księga małżeństw rz. kat. Sanok (1905–1912). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 106 (poz. 52).
  2. ↑ a b c d e Sprawozdanie. 125 rocznica sanockiego „Sokoła”. sokolsanok.pl. [dostęp 2018-05-01].
  3. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1910. Lwów: 1910, s. 93, 96.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: 1911, s. 94, 96.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 95.
  4. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 94.
  5. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 145.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 146.
  6. ↑ a b Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1915. Wiedeń: 1915, s. 997.
  7. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1916. Wiedeń: 1916, s. 949.
    Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1917. Wiedeń: 1917, s. 983.
    Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1039.
  8. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości”. Nr 19 (497), 1 października 1923. 
  9. ↑ Kalendarz Sądowy na Rok 1927. Warszawa: 1927, s. 152.
    •Kalendarz Sądowy na Rok 1928. Warszawa: 1928, s. 78.
    •Kalendarz Sądowy na Rok 1929. Warszawa: 1929, s. 125.
    •Kalendarz Sądowy na Rok 1930. Warszawa: 1930, s. 99.
  10. ↑ Kalendarz Sądowy na Rok 1931. Warszawa: 1931, s. 99.
  11. ↑ Kalendarz Sądowy na Rok 1933. Warszawa: 1933, s. 91.
  12. ↑ Sąd doraźny w Sanoku nad sprawcami rozruchów leskich. „Undo” deleguje obrońców. „Nowiny Codzienne”. Nr 85, s. 1, 20 lipca 1932. 
    Sprawcy zajść w powiecie leskim przed sądem doraźnym w Sanoku. „Ilustrowana Republika”. Nr 200, s. 2, 21 lipca 1932. 
    Prezydent Rzeczypospolitej ułaskawił skazanych na śmierć w Sanoku. „Nowiny Codzienne”. Nr 89, s. 1, 23 lipca 1932. 
  13. ↑ Po zbrodni w Brzozowie. „Nowiny Codzienne”. Nr 148, s. 1, 17 maja 1933. 
  14. ↑ Z kraju i ze świata. Zamordowanie działacza narodowego mag. Jana Chudzika. „Szczerbiec”. Nr 17, s. 5, 25 maja 1933. 
  15. ↑ Zakończone postępowanie dowodowe w procesie sanockim. „Nowiny Codzienne”. Nr 281, s. 1, 24 września 1933. 
  16. ↑ a b c M. N.. Ponure wspomnienie. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 191, s. 3, 14 lipca 1936. 
  17. ↑ O mord w Brzozowie. Lwów: 1933, s. 44, 46-47, 48.
  18. ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 86, poz. 784.
  19. ↑ 133. Komunikat. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 23, s. 261, 31 października 1934. 
  20. ↑ Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8 : Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka Oddział Sanok, 1938, s. 5.
  21. ↑ Krzysztof Prajzner. Pamiątkowa tablica znów na fasadzie budynku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 12 (1315), s. 4, 24 marca 2017. 
  22. ↑ Wójt działał na szkodę gminy. Mjr. Owoc przeprowadził dowód prawdy. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 82B, s. 4, 23 marca 1939. 
  23. ↑ Wojciech Sołtys, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939. Stosunki społeczno-polityczne, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 563.
  24. ↑ Chłop polski garnie się do ideologii narodowej. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 85B, s. 5, 26 marca 1937. 
  25. ↑ Na froncie walki z komuną. Wiece w Sanoku, Krośnie, Brzozowie, Dynowie – obecnych zgórą 5.000 osób. „Orędownik”. Nr 133, s. 6, 8 czerwca 1936. 
  26. ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 38.
  27. ↑ Sprawozdanie Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Sanoku za rok administracyjny 1932. 1933: Sanok, s. 9.
  28. ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 35.
    Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 156. ISBN 978-83-939031-1-5.
  29. ↑ Sprawozdanie Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Sanoku za rok administracyjny 1932. 1933: Sanok, s. 10.
  30. ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 31.
  31. ↑ Zarząd. sokolsanok.pl. [dostęp 2018-05-01].
  32. ↑ Sanok. Dawniej i dziś. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 353, s. 14, 24 grudnia 1937. 
  33. ↑ Arnold Bajorek: Czterdzieści lat pracy T. S. L. w Lesku. Lesko: 1938, s. 18.
  34. ↑ Edward Zając, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939. Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 598.
  35. ↑ Opowieść o „Sokole”. W: Bolesław Baraniecki: Opowieści leskie. Z pamięci i z fotografii. Olszanica: BOSZ, 2008, s. 39. ISBN 978-83-7576-007-1.
  36. ↑ Mieczysław Przystasz. Powiat sanocki w latach 1939–1947. „Rocznik Sanocki”. Tom II, s. 235, 1967. 
  37. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 19.
  38. ↑ Edward Zając, W latach II wojny światowej i konspiracji. System okupacji. Doświadczenia Września 1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 598.
  39. ↑ Andrzej Romaniak. Sanocki wrzesień. „Tygodnik Sanocki”. Nr 36 (1236), s. 9, 4 września 2015. 
  40. ↑ Indeks do ksiąg zmarłych od roku 1914. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. K 1938, (Tom K, str. 86, poz. 15).
  41. ↑ Tym co odeszli. „Sodalis Marianus”. Nr 5, s. 248, 1938. 
  42. ↑ W relacji prasowej podano, że Zygmunt Kruszelnicki był wtedy sędzią w Glinianach. Kronika. Ślub. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 41, s. 2, 1 października 1911. 
  43. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 257 (poz. 447).
  44. ↑ Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936-1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 289.
  45. ↑ Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 25 (poz. 117).
  46. ↑ Zbigniew Kruszelnicki. Nekrologi. „Dziennik Polski”. Nr 126, s. 7, 8, 28-29 maja 1972. 
  47. ↑ Zbigniew Kruszelnicki. inmemoriam.architektsarp.pl. [dostęp 2018-05-02].
  48. ↑ Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936-1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 447.
  49. ↑ Jolanta Ziobro. Dom „Pod Atlasem” odzyska urodę. „Tygodnik Sanocki”. Nr 3 (1102), s. 3, 18 stycznia 2013. 
  50. ↑ TG „Sokół” w Sanoku organizuje uroczystość 125-lecia gniazda sanockiego. sokolsanok.pl. [dostęp 2018-05-02].
  51. ↑ 125 lat sanockiego TG „Sokół”. Zobacz, jak świętowali sanoczanie. esanok.pl, 14 maja 2014. [dostęp 2018-05-02].
  52. ↑ Bartosz Błażewicz. Rocznicowy zlot sokolników. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24 (1173), s. 9, 13 czerwca 2014. 

Media użyte na tej stronie

AUT KuK Friedensbande BAR.png
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka: wstążka dla części odznaczeń cywilnych oraz niektórych odznaczeń wojskowych nadawanych w czasie pokoju (Friedensbande) dla odznaczeń austro-węgierskich:
Plaque to Sokół members, victims of nazi conc. camp at 13 Mickiewicza Street in Sanok (2014).jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Uroczystości 125-lecia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku na placu Harcerskim w Sanoku (7 czerwca 2014). W ramach uroczystości został odsłonięta tablica upamiętniająca trzech działaczy przedwojennego Sokoła w Sanoku, druhów: Jerzego Pietrzkiewicza (prezesa 1936-1939), Zygmunta Kruszelnickiego (wiceprezesa 1936-1939), Maksymiliana Słuszkiewicza.
Zygmunt Kruszelnicki (judge).jpg
Zygmunt Kruszelnicki (sędzia, adwokat)
Tomb of Gerardis and Kruszelnicki families at Central Cemetery in Sanok plaque.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grobowiec rodziny Gerardis i Pajączkowski na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.