Zygmunt Szczotkowski

Zygmunt Franciszek Szczotkowski
Ilustracja
Zygmunt Szczotkowski (1931)
Data i miejsce urodzenia

17 września 1877
Warszawa

Data i miejsce śmierci

9 lutego 1943
Bieżanów

Przyczyna śmierci

niewydolność serca

Miejsce spoczynku

cmentarz w Bieżanowie

Zawód, zajęcie

dyrektor kopalni

Narodowość

polska

Edukacja

matura w gimnazjum realnym, potem wyższe studia górnicze

Alma Mater

akademia górnicza w Leoben (Austria)

Krewni i powinowaci

teść (1. małż.) Jan Sznabl;
wuj Bronisław Kolbe;
zięć Henryk Zieliński;
wnuk Krzysztof Zieliński

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Zygmunt Franciszek Szczotkowski (ur. 5 września?/ 17 września 1877[a] w Warszawie, zm. 9 lutego 1943 w Bieżanowie) – inżynier górnik, pierwszy polski dyrektor Kopalni Węgla Kamiennego Janina.

Zygmunt Szczotkowski w roku 1905
kopalnia w Libiążu w 1930, na pierwszym planie służbowy dom dyr. Szczotkowskiego

Życiorys

Syn Stefana-Wincentego Andrzeja (ur. 1 lutego[b] 1843 we dworze Stefanpole[1] k. Rybiniszek), z rodziny dawnych inflanckich ziemian[c][d] h. Łodzia[e], urzędnika kolei żelaznych i rezydenta majątku rodzinnego Stefanowo k. Włocławka oraz Marii Filomeny z domu Kolbe[f] (ur. 1849 we Włocławku, zm. 21 lutego 1931 w Libiążu). Stefan Szczotkowski jako młody mężczyzna wspomagał wraz z matką powstańców styczniowych, za co Szczotkowscy ukarani zostali utratą majątku w Inflantach, a on sam zesłany został (podobnie jak jego matka) w 1864 w głąb Rosji[g][h]; w 1867 przyjechał do Warszawy i tu się ożenił. Wkrótce zachorował na gruźlicę i zmarł, kiedy jego syn Zygmunt Franciszek miał dwa lata[2].

Telegram nadany przez Zygmunta Szczotkowskiego do matki po zdanym egzaminie końcowym w Leoben[i].

Do szkoły Zygmunt uczęszczał najpierw we Włocławku[j], później matka zdecydowała przenieść się z nim do Warszawy[k], gdzie zdał w 1896 maturę w gimnazjum realnym. Następnie studiował w uczelni górniczej w Leoben (Austria), którą ukończył z dyplomem inżyniera górnika 12 lutego?/ 24 lutego 1900[i][3].

Po studiach podjął przygotowania do udziału w ekspedycji w góry Ural, gdzie badane miały być możliwości górniczego wykorzystania znajdujących się tam kopalin, ale wkrótce się z niej wycofał. W styczniu 1901 zdał egzamin przed Górniczą Komisją Specjalną okręgu dąbrowskiego. W latach 1901–1906 powierzono mu zgłębianie szybu „Klimontów” w kopalni węgla kamiennego „Niwka” koło Sosnowca. Od lipca 1906 kierował kopalnią „Saturn” w Czeladzi[l]. Był też członkiem VII Sekcji Górniczo–Hutniczej Oddziału Warszawskiego Towarzystwa popierania przemysłu i handlu[4]. Z pracy w „Saturnie” zrezygnował w 1913 i wyjechał do Francji i Belgii, gdzie zapoznawał się z nowoczesnymi technologiami na użytek projektowanej stacji ratownictwa górniczego w Sosnowcu. W latach 1914–1919 był w Warszawie kierownikiem Biura Stacyjnego Sekcji Opałowej[5]; w latach 1916–1917 odbył tamże Wyższe Kursy Urzędnicze. W 1919 kierował robotami górniczymi w pobliżu Zawiercia[6].

Zygmunt Szczotkowski w roku 1935

Od 1 marca 1920 był naczelnym inżynierem[m], a od 18 listopada 1920 do wybuchu II wojny światowej – polskim dyrektorem Galicyjskiej Spółki Kopalń (Compagnie Galicienne de Mines z siedzibą w Paryżu) w Libiążu (dziś KWK „Janina”)[n][o][7]. W dwudziestoleciu międzywojennym przyczynił się do rozwoju COP[p]; współpracował blisko także z byłym ministrem przemysłu i handlu w rządzie Leopolda Skulskiego (1919-1920), Antonim Olszewskim (w latach 1935–1937 był członkiem kierowanej przez Olszewskiego Komisji do Zbadania Przedsiębiorstw Państwowych, tzw. komisji do spraw etatyzmu) i byłym ministrem komunikacji w rządach Bartla i Piłsudskiego, później dyrektorem kopalni w Trzebini, Pawłem Romockim. Za zasługi dla rozwoju polskiego przemysłu Zygmunt Szczotkowski otrzymał 11 listopada 1937 Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[8]. Po wybuchu wojny, od 18 września 1939 przez pierwszy rok okupacji (do chwili wyznaczenia przez Niemców innego dyrektora, co nastąpiło formalnie 3 czerwca 1940[9]) zatrudniony został w tej kopalni jako Treuhänder[q]. Był na krótko aresztowany przez Gestapo pod zarzutem dywersji w kopalni; po zwolnieniu kierował kopalnią jeszcze przez kilka miesięcy, a latem lub jesienią 1940[m] opuścił Libiąż i wyjechał do swojej rodziny przebywającej od 3 września 1939 w wybudowanym krótko przed wojną domu w podkrakowskim Bieżanowie[r][s]. Zmarł po ciężkiej chorobie, wskutek przewlekłej niewydolności układu krążenia, w roku 1943[10].

Był dwukrotnie żonaty: w październiku 1907 ożenił się z 19-letnią Magdaleną Anną z domu Sznabl[t][u], z którą się potem rozwiódł[v] (wyszła później za mąż po raz drugi; zmarła pod koniec lat 60. XX w.), a następnie w czerwcu 1923 z Marią z Wietrzykowskich herbu Korab wdową primo voto Borowską (1886-1959)[w][11].

Zdjęcie Szczotkowskiego zrobione mu w Portofino podczas jednej z podróży do Włoch.

Dużo podróżował, szczególnie po Europie i krajach wokół Morza Śródziemnego, interesował się techniką (w tym radiotechniką) i fotografią (był pionierem fotografii barwnej przed II wojną światową[12]). W wolnym czasie zajmował się też numizmatyką i w mniejszym nieco stopniu filatelistyką, a także stolarstwem (w tym techniką intarsjowania różnymi gatunkami drewna)[11].

Uwagi

  1. ↑ Wszystkie daty w niniejszym biogramie (jeśli nie zaznaczono inaczej) są według nowego porządku.
  2. ↑ Prawdopodobnie według starego porządku.
  3. ↑ Dziadkiem Zygmunta był asesor Alfons Stefanowicz Szczotkowski (zm. 1846), a stryjem – szlachcic z leżącego w Łatgalii powiatu lucyńskiego Jan-Maciej, młodszy brat Stefana-Wincentego.
  4. ↑ W łotewskich archiwach państwowych, przechowujących kopie spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 w arkuszach dotyczących powiatu lucyńskiego w guberni witebskiej, znajduje się wpis (na str. 527/669) dotyczący Jana-Macieja Szczotkowskiego, mieszkającego w Lucynie z żoną, trzema córkami i służącą – Białorusinką.
  5. ↑ W Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym w Petersburgu (РГИА) zachowała się teczka (Ф.1343 Оп.34 Д.462: По отношению Инспекторского Департамента о дворянстве Щотковского Витебской губернии), a w niej między innymi wypis z protokołu spraw wywodowych witebskiego szlacheckiego zgromadzenia deputowanych odbytego 23 kwietnia 1823 r. (РГИА Ф.1343 Оп.34 Д.462 Л.62-69), potwierdzającego zaliczenie rodu Szczotkowskich (w tym imiennie Alfonsa Szczotkowskiego – dziadka Zygmunta) do szlachty herbu Łodzia.
  6. ↑ Z rodziny matki Zygmunta Szczotkowskiego wywodził się urodzony we Włocławku Bronisław Kolbe, późniejszy inżynier górniczy i dyrektor kilku zakładów wydobywczo-przetwórczych na Śląsku i w Zagłębiu.
  7. ↑ Po trzech latach otrzymał zezwolenie na przyjazd do Królestwa Polskiego; w centralnym archiwum państwowym Republiki Czuwaszji (ЦГА ЧР.) w Czeboksarach zachowały się zapiski dokumentujące przymusowy pobyt Stefana Szczotkowskiego w Ciwilsku (ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.7. Л.58; ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.9.Л.132; ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.28. Л.60; ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.2б. Л.46).
  8. ↑ Babka Zygmunta, tj. matka Stefana, Gryzelda, zesłana została do Tobolska; w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym w Petersburgu (Ф.1286 Оп.30.Д.1469) zachowała się korespondencja związana z jej staraniami o zezwolenie na zwolnienie z zesłania; starania ta zakończyły się powodzeniem: Gryzelda jesienią 1869 przyjechała do syna do Warszawy, a dwa lata później pojechała stamtąd do drugiego syna, który pozostał w rodzinnych stronach w guberni witebskiej.
  9. ↑ a b Telegram treści: „Zdałem” nadany został przez Zygmunta Szczotkowskiego z Austrii do Polski w lutym 1900. Na drukowanym po rosyjsku formularzu widnieje (po lewej stronie, w rubryce Принята) data przyjęcia 12.2.1900 podana według obowiązującego w zaborze rosyjskim starego stylu; widoczna jest też data nadania (po prawej, w rubryce Подана), według używanego w Austrii kalendarza nowego stylu był to 24 lutego.
  10. ↑ Według jego własnej relacji dystans między Stefanowem a Włocławkiem (ok. 15 km) zdarzało mu się nierzadko pokonywać pieszo.
  11. ↑ Próbowała, bez większego powodzenia, wykorzystać koniunkturę na parcele wzdłuż niedawno (w 1877) oddanej do użytku linii Kolei Nadwiślańskiej w okolicy Otwocka; brak sukcesów zmusił ją do wyprzedaży części majątku i pamiątek rodzinnych.
  12. ↑ W kopalni tej, jeszcze podczas studiów w Leoben, latem 1898 (od 8 sierpnia do 30 września) odbył praktykę zawodową.
  13. ↑ a b W sporządzonym naprędce podczas wojny ręką jego żony Marii brudnopisie życiorysu zapisano, że pełnił tę funkcję od 1919; w tej samej notatce błędnie zapisany rok definitywnego zakończenia pracy w kopalni „Janina”: październik 1941 zamiast prawidłowo 1940.
  14. ↑ Była to na owe czasy stosunkowo nowa kopalnia, utworzona z udziałem kapitału francuskiego w 1907 roku; jej francuskim dyrektorem był Alexis Bartet.
  15. ↑ W opracowaniu Marii Leś-Runickiej z roku 2008 na temat historii kopalni „Janina” w zestawieniu dyrektorów tej kopalni napisano, iż Szczotkowskiego zastąpił w 1935 Józef Litwiniszyn[13] (ojciec prof. Jerzego Litwiniszyna); informacja ta nie jest ścisła, obaj zatrudnieni byli od początku 1920 roku aż do 1939, przy czym przez cały czas Litwiniszyn był zastępcą Szczotkowskiego do spraw technicznych i pracował na stanowisku określanym jako „kierownik kopalni”[14]; ten sam błąd pojawił się w 2012 r. w artykule Wojciecha Kwinty w artykule „Paliwo dla energetyki” zamieszczonym w magazynie „Polska Energia”[15].
  16. ↑ Był współautorem – wraz z inż. Michałem Dunajeckim (dyrektorem kopalni w Sierszy) i inż. Ludwikiem Oelweinem (dyrektorem kopalni w Jaworznie-Borach) – doręczonego w 1927 ministrowi Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu memoriału pt. „Sprawa Kopalń Zagłębia Krakowskiego”, w którym autorzy zwracali uwagę na pilną potrzebę wsparcia rozwoju pięciu istniejących wówczas kopalni Zagłębia Krakowskiego, m.in. wobec niebezpieczeństw grożących ich zdaniem ze strony niestabilności przemysłu węglowego na polskim Śląsku[16].
  17. ↑ Komisaryczny zarządca; przez okupacyjne władze tytułowany był (np. w korespondencji z lipca 1940) jako Direktor der Galizischen Bergwerksgeselschaft – dyrektor Galicyjskiego Przedsiębiorstwa Górniczego.
  18. ↑ Zbieg okoliczności sprawił, że samochód użytkowany przez dyrektora Szczotkowskiego, zaraz po odwiezieniu do Bieżanowa jego rodziny 3.09.1939, został zarekwirowany (wraz z kierowcą, Ludwikiem Witkowskim) w Krakowie przez Wojsko Polskie i skierowany na Wawel; stamtąd Witkowski zabrał oficera w stopniu majora, który miał ze sobą pilnie strzeżony, tajny pakunek; niezwłocznie ruszyli z nim w kierunku granicy polsko-rumuńskiej; po dotarciu na miejsce w Rumunii polski major pokazał kierowcy zawartość pakunku: był w nim zabrany z wystawy na Wawelu mundur marszałka J. Piłsudskiego.
  19. ↑ Korespondencja niemieckiego kierownictwa kopalni kierowana do niego pod koniec września i w połowie października 1940 adresowana była już do Bieżanowa, a on sam określany był w niej jako Bergwerksdirektor außer Dienst („dyrektor kopalni w stanie spoczynku”).
  20. ↑ Magdalena Anna była córką warszawskiego lekarza Jana Sznabla.
  21. ↑ Miał z nią dwie córki: Miłosławę, ur. 1908 (zmarła w dzieciństwie), oraz Zofię Stanisławę, ur. 1911, która jeszcze przed II wojną światową wyszła za mąż za obywatela rumuńskiego i wyemigrowała z nim do Rumunii, gdzie zmarła w latach 90. XX wieku.
  22. ↑ Małżeństwo Szczotkowskich zawarte zostało w kościele katolickim, który wówczas, tak jak i dziś, nie uznawał rozwodów; Zygmunt Szczotkowski zmienił w związku z tym wyznanie (w październiku 1922) na kalwinizm; dopiero pod koniec życia powrócił do wiary katolickiej (formalny akt przejścia podpisał w sierpniu 1942, ale już w kenkarcie z marca 1942 w rubryce „wyznanie” wpisano „rzymskokatolickie”).
  23. ↑ Z nią miał córkę Annę Marię, ur. 1924; po wojnie wyszła za mąż za Henryka Zielińskiego i zamieszkała we Wrocławiu; tu zmarła w 2014.

Przypisy

  1. ↑ Latvijas romas katolu draudžu metriku grāmatas, Rēzeknes-Lubānas Dekanāts (Church books » Roman Catholic » Dekanāti » Rēzeknes-Lubānas » 1843-1843 Born), s. 76/112.
  2. ↑ Zieliński i Zieliński 2013 ↓, s. 129–130.
  3. ↑ Zieliński i Zieliński 2013 ↓, s. 131–132.
  4. ↑ Sprawozdanie z działalności Sekcyi Górniczo-Hutniczej w roku 1912-ym. „Przegląd Górniczo-Hutniczy”. Tom X № 5 (215), s. 185–186, 1913-03-01. Kazimierz Srokowski. Rada Zjazdu przemysłowców górniczych w Królestwie Polskiem. (pol.). 
  5. ↑ Zdzisław Lubomirski. Okólnik № 116. „Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy”, s. 1, 1916-11-28. Warszawa: Zarząd Miasta Stołecznego Warszawy. (pol.). 
  6. ↑ Zieliński i Zieliński 2013 ↓, s. 132–133.
  7. ↑ Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Polskich Inżynierów Górniczych i Hutniczych za rok 1934. (Od 1. I. 1934 r. do 31. XII. 1934 r.). „Rocznik Stowarzyszenia Polskich Inżynierów Górniczych i Hutniczych”, s. 85, 1935. Siemianowice Śląskie: Stowarzyszenie Polskich Inżynierów Górniczych i Hutniczych. (pol.). 
  8. ↑ Monitor Polski 1937 nr 260, poz. 410: „za zasługi na polu pracy zawodowej”.
  9. ↑ Obozy w Libiążu w latach II wojny światowej. libiaz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-24)]..
  10. ↑ Zieliński i Zieliński 2013 ↓, s. 133–138.
  11. ↑ a b Zieliński i Zieliński 2013 ↓, s. 138.
  12. ↑ Piotr Kołodziej: Przedwojenna Polska w kolorze – zdjęcia i filmy z lat 1899–1939. historia.org.pl, 2015-03-02. [dostęp 2018-07-03].
  13. ↑ Leś-Runicka 2008 ↓, s. 100.
  14. ↑ Zieliński i Zieliński 2013 ↓, s. 135, 144.
  15. ↑ Kwinta 2012 ↓, s. 27.
  16. ↑ Piotr Franaszek: Przemysł Zagłębia Krakowskiego w XIX i w pierwszej połowie XX wieku (do 1945 roku). W: (red.) Adrian Rams: Jaworzno interdyscyplinarnie. Przemysł pogranicza śląsko-małopolskiego na przestrzeni wieków. Jaworzno, Częstochowa: Muzeum Miasta Jaworzna, 2016, s. 23–24. ISBN 978-83-934981-9-2.

Bibliografia

  • Lucyna Nieckula, Cmentarz Bieżanowski, [w:] „Gazeta Dzielnicowa Dwunastka”, ISSN 1426-3211, Kraków-Bieżanów, nr 6-7/2004, s. 6
  • Maria Leś-Runicka: Historia kopalni węgla kamiennego Janina w Libiążu. Libiąż: Południowy Koncern Węglowy, ZG Janina, 2008.
  • Wojciech Kwinta. Paliwo dla energetyki. „„Polska Energia” – magazyn informacyjny pracowników Grupy Tauron”. 4(42)/2012, s. 26–27, 2012. Tauron Polska Energia SA, Departament Komunikacji Rynkowej i PR, Katowice. ISSN 1689-5304. (pol.). 
  • Juliusz Zieliński, Portret pioniera, [w:] „Nasze Forum” – magazyn Grupy Tauron (bez nru ISSN), wyd. Południowy Koncern Węglowy, Jaworzno, część I w nrze 11(35)/2012, s. 10–11; część II w nrze 1(37)/2013, s. 12–13.
  • Juliusz Zieliński, Budował Janinę, [w:] „Przełom” – Tygodnik Ziemi Chrzanowskiej, ISSN 1231-5664, nr 48(1069), 5.12.2012, s. 22
  • Juliusz Zieliński, Krzysztof W. Zieliński. Wspomnienie o Zygmuncie Franciszku Szczotkowskim (1877–1943). „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. 3/2013 (R.58), s. 129–145, 2013. Instytut Historii Nauki PAN. ISSN 0023-589X. 
  • Iwona Szaleniec: Ludzie – Zygmunt Franciszek Szczotkowski. W: Anna Binek-Zajda, Stefania Lazar, Iwona Szaleniec: Kopalnia i osiedle robotnicze „Saturn” – historia, architektura, ludzie. Czeladź: 2016, s. 137–138. ISBN 978-83-942759-1-4.

Media użyte na tej stronie

1900.2.12 Szczotkowski-do matki (telegram).jpg
Telegram nadany z Leoben w Austrii do Warszawy w lutym 1900. Na drukowanym po rosyjsku formularzu widnieje jedno słowo po polsku: "Zdałem" (telegram nadany został po zaliczeniu ostatniego z egzaminów na uczelni górniczej przez Zygmunta Szczotkowskiego). Z formularza z górnej części oderwany jest prawdopodobnie fragment z adresem odbiorcy.

Data na telegramie - 12.2.1900 - podana jest wg obowiązującego w zaborze rosyjskim starego stylu; wg używanego w Austrii kalendarza nowego stylu był to 24 lutego.

Dopisek u dołu po prawej może być odczytany dwojako: "w 1900 roku" albo w "1914 roku"; ze względu na czas wytworzenia dokumentu bardziej prawdopodobna jest ta pierwsza interpretacja.
ZSzczotkowski1905.jpg
Zygmunt Szczotkowski
Zygmunt Szczotkowski we Wloszech.jpg
Włochy, Portofino; fotografia z lat dwudziestych lub trzydziestych XX wieku (pozytyw na płycie szklanej). Na zdjęciu - Zygmunt Szczotkowski
ZSzczotkowski1935.jpg
Zygmunt Szczotkowski
FaksimileZSzcz.png
faksymile Zygmunta Szczotkowskiego
ZSzczotkowski1931.jpg
Zygmunt Szczotkowski