AGAD Pieczęść szlachty zaściankowej w Lipkach

Treść: Pieczęć zaścianka szlacheckiego Lipki, tuszowa, okrągła. Legenda majuskulna: PIECZĘC HERB SLACHTYLIPKOW. Wyobrażenie napieczętne: herb Nałęcz w tarczy kartuszowej, otoczonej labrami – fleuronami i zwieńczonej hełmem ukoronowanym z klejnotem Nałęcz. Odcisk pieczęci zachowany jest na akcie wydanym przez wójta gminy Lipki w powiecie węgrowskim departamentu siedleckiego w dniu 26 VIII 1812.
Komentarz:
Wieś Lipki była jedną z setek miejscowości leżących na dawnym pograniczu polsko-litewskim (okolice Siedlec, Węgrowa, Sokołowa Podlaskiego, Białej Podlaskiej, Łukowa) zamieszkanych przez drobną szlachtę, zwaną inaczej szlachtą zaściankową czy szaraczkową. (Przedstawicieli tej szlachty mieszkającej na Litwie barwnie opisał Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu) Osadnictwo drobnej szlachty w tym regionie datowało się od XV w., a rozwinęło w wieku XVII i XVIII. Wraz z upadkiem Rzeczpospolitej szlachta ta utraciła swoje prawa i przywileje, a przez zaborców traktowana była jak chłopi, od których częstokroć nie odbiegała materialnym poziomem życia. Nawet jednak w XIX i XX w. drobna szlachta z Podlasia kultywowała swoją odrębność kulturową oraz zachowywała tradycje patriotyczne, czego dowodem był bardzo liczny udział przedstawicieli tej grupy społecznej w powstaniach narodowych. Przejawem odrębności drobnej szlachty było m. in. posiadanie i używanie herbów, takich jak prezentowany herb zaścianka Lipki pod Węgrowem. Pieczęć rycerska z herbem funkcjonowała na ziemiach polskich od czasów średniowiecza, jednak przede wszystkim jako indywidualny znak danego rodu. Prezentowana pieczęć ma charakter unikatowy, bowiem jest to “zbiorowa pieczęć całej wspólnoty szlacheckiej, swego rodzaju poświadaczenie herbowej wspólnoty. Mimo że w zbiorach siedleckiego archiwum znajduje się wiele dokumentów dotyczących wsi drobnoszlacheckich, to pieczęcie podobne do prezentowanej spotyka się sporadycznie. Możliwe, że jest to forma pieczęci wiejskiej używanej pod koniec XVIII w. w zaborze austriackim, w którym na krótko po III rozbiorze Polski znalazł się region siedlecki. W tym wypadku pieczęć zaścianka Lipki można uznać za specyficzny przejaw przynależności stanowej mieszkańców wsi. Szlachta tej wsi pieczętowała się znanym już w dawnej Rzeczpospolitej herbem Nałęcz. W XVIII w. przedstawiciele rodzin Lipków z miejscowości Lipki osiedlili się w zaścianku Tuczna k. Białej Podlaskiej. Okolice te zamieszkiwali też osiedleni pod koniec XVII w. przez króla Jana Sobieskiego Tatarzy – Lipkowie znani z kolei z kart Trylogii Henryka Sienkiewicza. Zrodziło to nie mającą pokrycia z prawdą legendę, jakoby Lipki pod Węgrowem były niegdyś wsią tatarską.
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta stanu cywilnego Gminy Węgrów, sygn. 17
Autor komentarza: Grzegorz Welik