Bartołty Wielkie

Bartołty Wielkie

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Barczewo
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-010[1]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0469748
Położenie na mapie gminy Barczewo Bartołty Wielkie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bartołty Wielkie
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bartołty Wielkie
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Bartołty Wielkie
53°47′23″N 20°49′30″E/53,789722 20,825000

Kościół św. Jakuba Apostoła

OSP w Bartołtach Wielkich

Bartołty Wielkie (niem: Groß Bartelsdorf, Bartoldsdorf – 1379, Bartelsdorf – 1615) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Barczewo.

W latach 1954-1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bartołty Wielkie, po jej zniesieniu w gromadzie Ramsowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Bartołty Wielkie położone są na Warmii, około 29 km od Olsztyna, między jeziorami Tumiańskim, Dłużek i Bartołt Wielki. Przez miejscowość przepływa rzeka Wardęga. Do parafii w Bartołtach Wielkich należą także kaplice w Raszągu i Rumach (wybudowane po 1945 r.).

Przez miejscowość przebiega droga powiatowa nr 1483N Jeziorany - Bartołty Wielkie. W odległości 4 km od miejscowości znajduje się węzeł Kromerowo na trasie drogi krajowej nr 16. Transport lokalny – PKS Olsztyn, linia: Olsztyn Dworzec Autobusowy – Bartołty Wielkie – Biskupiec Reszelski Dworzec Kolejowy.

Historia

Osada istniała już w XIV w. Wieś lokowana przez biskupa warmińskiego Henryka Sorboma w 1379. Pierwsze wzmianki o kościele pochodzą z końca XIV. W czasie wojen polsko-krzyżackich miejscowość była wielokrotnie niszczona^[2]. W XVI wieku właścicielem wsi był Kromer – krewny biskupa Marcina Kromera. Kromerowie żyli tu jeszcze w XIX wieku. W pierwszej połowie XVII wieku właścicielem wsi był Stefan Sadorski. Przekazał on młyn wodny na wyposażenie gimnazjum jezuitów w Reszlu. W XVIII wieku wieś podzieliła się na Bartołty Wielkie i Bartołty Małe^[3].

Po II wojnie światowej wieś wróciła do granic Polski, wojska Armii Czerwonej wkroczyły 28 stycznia 1945 roku^[4]. 20 sierpnia 1862 roku powołano parafię Bartołty Wielkie^[5].

Demografia

Tab. Zmiany ludnościowe Bartołt Wielkich^[6][7]

Instytucje publiczne

• Szkoła Filialna w Bartołtach Wielkich
• Ochotnicza Straż Pożarna w Bartołtach Wielkich
• Leśnictwo Bartołty Wielkie
• Leśnictwo Cisy (z siedzibą w Bartołtach Wielkich)

Turystyka

Zabytki

• kościół parafialny św. Jakuba Apostoła – zbudowany w XVI wieku, przebudowywany w XVIII i XIX wieku. 14 marca 1582 roku biskup Marcin Kromer konsekrował nowy kościół, wybudowany w miejscu starszej budowli, pochodzącej z końca XIV wieku. Kościół z XVI wieku spłonął w 1620 roku. Obecny kościół pochodzi z przełomu XVII i XVIII w. i był wyświęcony przez biskupa Andrzeja Załuskiego w 1702 roku. Budowla ta była przebudowana w połowie XIX wieku. Murowana wieżę zbudowano w 1897 roku, posiada dwa górne segmenty ośmioboczne zwieńczone kopułą i latarenką^[8]. Obecny kościół to budowla salowa, z niższym i półkoliście zamkniętym prezbiterium. Ślady stylu gotyckiego widoczne są jeszcze w ukształtowaniu bryły kościoła. Detale są barokowe. Wiele elementów wyposażania wnętrza także ma charakter barokowy. Na dachu prezbiterium znajduje się metalowa chorągiewka z datą „1888”. Ołtarz główny barokowy z 1700 roku z obrazem przedstawiającym św. Jakuba, po bokach medaliony z wizerunkami św. Franciszka Ksawerego i św. Ignacego Loyoli, a nad nimi ze św. Józefem z Dzieciątkiem. Ambona jest rokokowa. Zachowała się płyta nagrobna Michała Łubienieckiego (zmarł w 1624 roku); (nr rej.: 984 z 23.07.1968)^[9]
• cmentarz przykościelny; (nr rej.: 984 z 23.07.1968)^[9],
• kapliczka przydrożna, przy drodze na cmentarz z końca XIX w.; (nr rej.: 2087 z 14.05.1997)^[9],
• kapliczka przydrożna, na terenie domu zakonnego z lat 1928–1930; (nr rej.: 2088 z 14.05.1997)^[9].

Atrakcje turystyczne

• Gospodarstwo Rybackie „Bartołty Wielkie” – kompleks stawów łowieckich^[10]
• Ośrodek odosobnieniowy Buddyjskiego Związku Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu w Bartołtach Wielkich^[11]

Trasy rowerowe

Przez Bartołty Wielkie przechodzi Szlak rowerowy żółty:

• Barczewo – Tumiany - Bartołty Wielkie – Jedzbark – Barczewo (długość trasy: 32,5 km)

Osoby związane z Bartołtami Wielkimi

• Stefan Sadorski – właściciel wsi w I połowie XVII wieku.

Bartołty Wielkie na ekranie

Wieś i jej malownicze okolice znalazły uznanie u scenarzystów trzech polskich filmów, do których zdjęcia kręcone były m.in. w Bartołtach Wielkich. Na budynku szkoły znajduje się odcisk dłoni bohaterów filmu Dwie miłości, wykonany na potrzeby obrazu.

• 2002: Dwie miłości^[12]
• 2010: Lincz^[13]
• 2014: Jeziorak^[14]

Przypisy

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom I (str. 112 – hasło Bartóły wielkie, rodzina Kromerów), Warszawa, 1880.
• „Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii”, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1973 (str. 10–11)
• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 65
• MieczysławM. Wieliczko MieczysławM., JaninaJ. Bosko JaninaJ., BronisławB. Magdziarz BronisławB., Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I. Święta Warmia, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-86926-07-4, OCLC 831022259 .