Eardwulf z Nortumbrii

Eardwulf z Nortumbrii, Eardulfus, Eard, Ardwulfus – władca anglosaskiego królestwa Nortumbrii od roku 796 do 806, kiedy został obalony i wygnany.

Źródła informacji

Najcenniejszym źródłem informacji na temat Eardwulfa są listy mnicha Alkuina, których adresatami są zarówno Eardwulf, jak i mercyjski patrycjusz Osbert oraz obalony wcześniej król Nortumbrii, Osbald. Szersze tło wydarzeń politycznych w państwach anglosaskich znane jest z wymiany listów między królem Franków Karolem Wielkim a papieżem Leonem III.

Pochodzenie

Niewiele wiadomo o pochodzeniu Eardwulfa. Należał do arystokracji Nortumbrii. W 790 roku pełnił funkcję ealdormana^[1]. Był również athelingiem, czyli potencjalnym konkurentem króla Etelreda I do tronu. Z kolei Symeon z Durham w swojej kronice zapisał, że ojciec Eardwulfa miał również na imię Eardwulf i że obu przysługiwał tytuł dux. Może to wskazywać, że Eardwulf był potomkiem syna króla Edwulfa – Eanwine’a, zabitego w 740 roku na rozkaz króla Eadberta. Z drugiej strony w liście Alkuina wysłanym w 797 roku do Kentu autor ubolewał, iż nowi władcy Nortumbrii i Mercji (Eardwulf i Offa) nie pochodzą ze starych dynastii królewskich^[2]. Pochodzenie Eardwulfa nie jest więc pewne.

Życiorys

Zamach na życie Eardwulfa

Po raz pierwszy imię Eardwulfa pojawia się w źródłach pod rokiem 790. Symeon z Durham relacjonuje, że w tym roku król Etelred I pojmał Eardwulfa i uwięził w Ripon^[3]. Rozkazał zabić Eardwulfa, jednak zamach się nie powiódł i uznanego za martwego porzucono go przed bramą tamtejszego klasztoru^[4]. Mnisi zaopiekowali się ciałem i złożyli je w kościele, odprawiając nad nim modły. Według legendy po północy Eardwulf został znaleziony żywy w kaplicy. W swym liście do Eardwulfa Alkuin stwierdza, że uniknął on śmierci na skutek cudu^[5].

Nieznane są losy Eardwulfa po jego ocaleniu. W tym czasie Etelred uporał się z pozostałymi athelingami: na jego rozkaz zginęli obaj synowie Elfwalda I – Elf i Elfwine, a kiedy Osred II (wcześniej zdetronizowany, postrzyżony i zmuszony do wstąpienia do klasztoru) spróbował odzyskać tron, również stracił życie. 18 kwietnia 796 roku sam Etelred padł ofiarą spisku możnych i został zamordowany. Po jego śmierci zapanowała anarchia, którą wykorzystał ealdorman Osbald, przejmując władzę. Został jednak zdetronizowany po 27 dniach rządów i zmuszony do ucieczki do Piktów.

Objęcie władzy

14 maja 796 roku królem Nortumbrii został Eardwulf. Kronika anglosaska podaje, że został koronowany 26 maja w katedrze York Minster przez Eanbalda I, arcybiskupa Yorku, oraz biskupów: Etelberta z Hexham, Beadwulfa z Whithorn i Hygebalda z Lindisfarne^[5][6][7]. Uroczysta koronacja miała nie tylko być wyrazem poparcia dla króla ze strony duchowieństwa, ale również uprawomocnić jego potomków na tronie, co nie było bez znaczenia w szarpanej konfliktami dynastycznymi VIII-wiecznej Nortumbrii^[6].

W momencie objęcia władzy Eardwulf był żonaty. Żona, nieznana z imienia, urodziła mu syna, Eanreda. Wkrótce po koronacji król porzucił ją jednak, biorąc sobie konkubinę, co wyrzucał mu Alkuin w swym liście, ostrzegając jednocześnie, że może przez to stracić królestwo jak jego poprzednicy, gdyż naraził się na gniew Boga^[2].

Wewnętrzne konflikty dynastyczne

Niedługo po koronacji Eardwulfa zmarł arcybiskup Eanbald I. Jego następca, Eanbald II, nie należał do zwolenników króla^[2]. – nawet Alkuin zauważał ze zdziwieniem poparcie, jakiego arcybiskup udzielał wrogom Eardwulfa^[1]. Najgroźniejszym przeciwnikiem Eardwulfa był jednak ealdorman Wada, jeden z przywódców spisku, który obalił Etelreda^[2][5]. Jest prawdopodobne, że Wada nie chciał władzy dla siebie, a jedynie był przedstawicielem stronnictwa popierającego przywrócenie na tron Osbalda. 2 kwietnia 798 roku Eardwulf pokonał Wadę na Billington Moor, w pobliżu Whalley. Przegrany udał się na wygnanie do Mercji. W tym samym roku Alkuin napisał list do Osbalda, przebywającego w klasztorze. Odwodził go od ulegania ambicjom politycznym i podejmowania kolejnych interwencji w Nortumbrii oraz zachęcał do poświęcenia się Bogu. Osbald najwyraźniej wziął sobie rady przyjaciela do serca, gdyż aż do swej śmierci w 799 roku pełnił funkcję opata^[8].

Stronnictwo popierające Osbalda nie było jedynym, z którym musiał się zmierzyć Eardwulf, aby zachować tron. Kolejnym athelingiem, który upomniał się o swe prawa, był ealdorman Moll^[2][5], prawdopodobnie krewny Etelreda, którego ojcem był Etelwald Moll. Został zabity na rozkaz Eardwulfa w 799 roku^[2]. Rok później stronicy króla zabili innego potencjalnego rywala władcy – Alkmunda, syna króla Alhreda^[2][9][5]. Alkmund został uznany za męczennika i otoczony kultem w Derby, w Mercji.

Konflikt z Mercją

W 801 roku Eardwulf stanął na czele armii i skierował się przeciw królowi Mercji, Coenwulfowi^[2], który udzielił schronienia jego wrogom (prawdopodobnie powiązanym z królem Etelredem I, żonatym z mercyjską księżniczką Elfledą, krewną Coenwulfa)^[5]. Wojna nie wybuchła, gdyż ostatecznie Coenwulf ustąpił i doszło do zawarcia porozumienia^[10] dzięki mediacji biskupów obu królestw^[5].

Sytuacja gospodarcza Nortumbrii

Moneta Eardwulfa

Po rozwiązaniu konfliktu z Mercją, Eardwulf mógł skupić się na sytuacji wewnętrznej. Nie zachowały się żadne źródła pisane, które pozwalałyby ocenić jego panowanie. Zazwyczaj w takiej sytuacji historycy sięgają po pomoc do znalezisk archeologicznych. Szczególnie pomocne w analizie gospodarki państw anglosaskich pod rządami kolejnych królów jest badanie bitych na ich rozkaz monet, a zwłaszcza zawartości w nich srebra. Do 1990 roku nie znano żadnych monet Eardwulfa, co interpretowano jako znak niestabilności gospodarczej Nortumbrii pod jego rządami i osłabienie królewskiego skarbca. Przyczyną tego stanu mogła być konieczność płacenia daniny na rzecz dominujących królów Mercji, Offy i Coenwulfa, lub też konieczność zmagania się z atakami wikingów w latach 90. VIII wieku^[11]. W 1990 roku zidentyfikowano dwie monety Eardwulfa, liczba ta jest jednak znikoma w porównaniu do monet innych królów. Dopiero jego syn Eanred rozkazał wybić znaczną liczbę nowych monet^[12].

Detronizacja i wygnanie

W roku 806 doszło do zamachu stanu, w wyniu którego Eardwulf został zdetronizowany. Nieznane są okoliczności tych wydarzeń, ale korespondencja między Karolem Wielkim a papieżem Leonem III sugeruje, iż zamieszany był w nie Coenwulf z Mercji^[9]. Kolejnym władcą Nortumbrii został Elfwald II.

Podobnie jak wielu wcześniejszych władców, Eardwulf po obaleniu zdecydował się na ucieczkę z kraju^[13], przy czym (w przeciwieństwie do poprzedników związanych z klasztorem Lindisfarne, chroniących się u Piktów) zdecydował się udać do kraju Franków, gdzie przebywał jakiś czas na dworze Karola Wielkiego^[5]. W kronice Annales Lindesfarnenses znajduje się zapis, iż na wygnaniu poślubił córkę Karola Wielkiego^[14]. Znane są związki wszystkich legalnych dzieci Karola, ale możliwe, że Eardwulf poślubił córkę z nieprawego łoża^[14]. Wiadomo również, że zdecydował się odbyć pielgrzymkę do Rzymu^[5].

Kościół Najświętszej Maryi Panny i św. Hardulfa w Breedon on the Hill

Ponowne panowanie?

Pod eskortą wysłanników papieskich i zbrojnych Karola Wielkiego Eardwulf powrócił do Nortumbrii^[14]. Źródła frankijskie relacjonują, iż ponownie rządził Nortumbrią^[15], ale zachowane źródła anglosaskie tego nie potwierdzają^[14]. Historycy spierają się, czy następcą Elfwalda został Eardwulf czy też jego syn Eanred. Jeśli ponownie zasiadał na tronie, to jego panowanie rozpoczęło się w 808 roku i trwało do 811/820 lub nawet do około 830 roku.

Śmierć i miejsce spoczynku

Nieznana jest data śmierci Eardwulfa. Część historyków identyfikuje go jako świętego Hardulfa, pochowanego w mercyjskim opactwie w Breedon on the Hill^[5]. Znajduje się tam królewski kościół poświęcony Najświętszej Maryi Pannie i św. Hardulfowi. Jest to jednak kontrowersyjna hipoteza, której dotąd nie udowodniono bez żadnych wątpliwości.

Przypisy

Bibliografia

• Prosopography of Anglo-Saxon England: Eardwulf
• Barbara Yorke: Królowie i królestwa Anglii w czasach Anglosasów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16169-9.
• Symeon z Durham: The historical works of Simeon of Durham, tr., with preface and notes, by J. Stevenson. Oxford University, 1855.
• D.P. Kirby: The earliest English kings. Routledge, 2000. ISBN 978-0-415-24210-3.
• Ann Williams, Alfred P. Smyth, D.P. Kirby: A biographical dictionary of dark age Britain: England, Scotland, and Wales, c. 500-c. 1050. Routledge, 1991. ISBN 1-85264-047-2.
• Philip Grierson, Mark Blackburn: Medieval European Coinage: Volume 1, The Early Middle Ages (5th-10th Centuries). Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-03177-X.