Podolacy

Podolacy (konserwatyści wschodniogalicyjscy) – konserwatywne ziemiańskie ugrupowanie polityczne, utworzone w latach '60 XIX wieku w Galicji Wschodniej.

Program podolaków:

• opowiadali się za autonomią Galicji,
• walczyli o ograniczenia praw ludności żydowskiej i ukraińskiej,
• zmierzali do ograniczenia praw języka ukraińskiego, domagając się wprowadzenia do szkół łaciny zamiast niego,
• byli przeciwni reformie wyborczej do Sejmu Krajowego Galicji i Rady Państwa, zmierzającej do jej demokratyzacji i odrzucenia systemu kurialnego,
• pragnęli utrzymania struktury własnościowej ziemi w Galicji.

Czołowymi przedstawicielami stronnictwa byli: Agenor Romuald Gołuchowski, Dawid Abrahamowicz, Wojciech Dzieduszycki, Kazimierz Grocholski, Kornel Krzeczunowicz, Filip Zaleski.

Od lat 80. XIX wieku zaczęli obsadzać stanowiska obejmowane dotychczas przez stańczyków. Z podolaków wyłonili się później „ateńczycy” – ugrupowanie młodych konserwatystów pod przewodnictwem Wojciecha Dzieduszyckiego, opowiadające się za współpracą polsko-ukraińską.

Na początku XX wieku podolacy stali się podporą endecji Romana Dmowskiego, który rozwinął i przeobraził program polityczny podolaków. W 1907 wraz ze stańczykami utworzyli Stronnictwo Prawicy Narodowej, jednak już w 1908 mimo formalnej jedności wyłoniły się znowu niezależne frakcje: konserwatystów krakowskich oraz podolaków (przeciwnych wszelkim reformom). Podolacy podzielili się z kolei na tzw. „autonomistów”, czyli podolaków właściwych (Dawid Abrahamowicz, Andrzej Lubomirski, Leon Jan Piniński, Agenor Gołuchowski, Filip Zaleski i Wacław Zaleski), i Centrum (Jan Potocki, August Krasicki, Witold Czartoryski). Współpracowali oni (zwłaszcza Centrum) ze Stronnictwem Narodowo-Demokratycznym. Razem z SND weszli oni do Antybloku, Centralnego Komitetu Narodowego i Naczelnego Komitetu Narodowego (z którego wkrótce się wycofali).

Po 1918 r. podolacy ulegli podziałom: część związała się z konserwatystami krakowskimi (Stanisław Starzyński), inni z Narodową Demokracją (Witold Czartoryski).

Bibliografia

• Ryszard Sadaj – „Kto był kim w Galicji”, Kraków 1993, ISBN 83-7081-089-6
• Jerzy Holzer, Jan Molenda – „Polska w pierwszej wojnie światowej”, Warszawa 1963
• Magdalena Semczyszyn, „Społeczno-polityczne postawy ziemiaństwa wschodniogalicyjskiego w świetle lwowskiej „Gazety Narodowej” (1886−1914)” [w:] Społeczeństwo-Polityka-Kultura. Studia nad dziejami prasy w II Rzeczypospolitej, red. T. Sikorski, Szczecin 2006, s. 7−23.
• Jacek Skwara, „Konserwatyści wschodniogalicyjscy–Podolacy wobec kwestii ukraińskiej w okresie namiestnictwa Michała Bobrzyńskiego 1908–1913”, „Rocznik historyczno-archiwalny”, t. 11, 1996.