Czarcikęs

	Czarcikęs
	Czarcikęs
	; Czarcikęs łąkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Rodzaj	czarcikęs
	Nazwa systematyczna
	Succisa Haller; Hist. Stirp. Helv. 1: 87. 1768
	Typ nomenklatoryczny
	Succisa pratensis Moench

Czarcikęs (Succisa Haller) – rodzaj roślin z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Obejmuje trzy gatunki, z których jeden – czarcikęs łąkowy S. pratensis – jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie po Kaukaz i Syberię^[4], rośnie także w Polsce^[5]. Gatunek ten lokalnie wykorzystywany jest w ziołolecznictwie^[6]. Dwa pozostałe gatunki mają bardzo ograniczone zasięgi. S. pinnatifida jest endemitem północno-zachodniej Hiszpanii i Portugalii^[4], a S. trichotocephala Kamerunu, gdzie rośnie na górskich łąkach, skrajach lasów i w lukach w lasach z Gnidia glauca na rzędnych od 1800 do 3000 m n.p.m. Gatunek ten ujęty jest w czerwonej liście krajowej^[7] i światowej^[8].

Morfologia

Pokrój: Byliny o pędach osiągających do 50 cm wysokości.
Liście: Ulistnienie nakrzyżległe. Liście pojedyncze, całobrzegie lub dolne ząbkowane, a górne klapowane^[4].
Kwiaty: Żeńskie i obupłciowe zebrane są w kwiatostan typu koszyczek wsparty krótkimi i miękkimi listkami okrywy. W odróżnieniu od innych rodzajów podrodziny Dipsacoideae kwiaty brzeżne nie są większe od umieszczonych wewnątrz kwiatostanu i w jego obrębie brak sztywnych szczecinek. Kielich złożony z 5 długich ości. Prócz niego występuje kieliszek o 4 jajowatych ząbkach. Korona niebieskofioletowa lub różowa, powstaje w wyniku zrośnięcia czterech płatków, u dołu tworzących krótką rurkę, o łatkach zaokrąglonych. Pręciki cztery. Zalążnia dolna, jednokomorowa, z jednym zalążkiem. Szyjka słupka pojedyncza^[4].
Owoce: Niełupki zwieńczone czterema ośćmi trwałego kielicha^[4].

Systematyka

Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny szczeciowatych Dipsacaceae. Rodzina ta od systemu APG II z 2003 włączana jest w randze podrodziny Dipsacoideae Eaton do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae (opcjonalnie, a od systemu APG III z 2009 już zupełnie)^[2]^[9].

Wykaz gatunków^[10]

Succisa pinnatifida Lange
Succisa pratensis Moench – czarcikęs łąkowy
Succisa trichotocephala Baksay (syn. S. kamerunensis Engler ex Mildbraed)^[11]

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-06-22] (ang.).
↑ ^a ^b Succisa. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-06-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 320. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 893. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ Succisa trichotocephala Baksay from Cameroon. W: JSTOR Global Plants [on-line]. [dostęp 2019-06-23].
↑ M.M. Cheek M.M., Succisa trichotocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2019-06-23] (ang.).
↑ Genus: Succisa Haller. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-06-22].
↑ Succisa. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-06-22].
↑ Succisa trichotocephala Baksay. W: African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2019-06-23].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-06-22] (ang.).

[ing-3] Succisa. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-06-22].

[philips-4] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 320. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[mabb-6] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 893. ISBN 978-1-107-11502-6.

[7] Succisa trichotocephala Baksay from Cameroon. W: JSTOR Global Plants [on-line]. [dostęp 2019-06-23].

[8] M.M. Cheek M.M., Succisa trichotocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2019-06-23] (ang.).

[grin-9] Genus: Succisa Haller. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-06-22].

[tpl-10] Succisa. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-06-22].

[11] Succisa trichotocephala Baksay. W: African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2019-06-23].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Czarcikęs

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Media użyte na tej stronie