Lulek

Lulek
Ilustracja
Morfologia (lulek czarny)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

psiankowce

Rodzina

psiankowate

Rodzaj

lulek

Nazwa systematyczna
Hyoscyamus L.
Sp. Pl. 179. 1753
Typ nomenklatoryczny

Hyoscyamus niger L.[3]

Synonimy
  • Archihyoscyamus A.M.Lu
  • Hyoscarpus Dulac[4]

Lulek (Hyoscyamus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny psiankowatych[2]. Obejmuje ok. 15[5]–32[4] gatunków występujących w Eurazji – na wschodzie po Chiny i w północnej Afryce – na południu sięgając po Somalię[6] (w Europie 5 gatunków[5]). Niektóre gatunki bywają uprawiane[7]. W Polsce jako zadomowiony antropofit rośnie lulek czarny (Hyoscyamus niger) i jako efemerofit lulek biały (Hyoscyamus albus)[8]. Rośliny z tego rodzaju, podobnie jak wiele innych psiankowatych, są silnie trujące, ale w przeszłości, zwłaszcza lulek czarny, były stosowane w medycynie (np. w starożytnej Asyrii używano lulka do uśmierzania bólu zęba) i jako narkotyk[6]. W małych dawkach ułatwia zasypianie, w większych powoduje halucynacje, w tym wrażenie bycia pokrytym włosami na podobieństwo wilkołaka. Lulek został użyty jako trucizna w morderstwie dokonanym przez dr. Crippena w 1910[5]. Stosowany był do ogłuszania ptactwa (np. w celu ułatwienia jego kradzieży), ale też do zwalczania szkodników roślin[6].

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 1 m wysokości[5], o pędach prosto wzniesionych lub rozpościerających się, pokrytych prostymi włoskami gruczołowatymi[7].
Liście
Pojedyncze[5], skrętoległe, ale też czasem skupione w rozetę przyziemną, siedzące lub krótkoogonkowe, czasem całobrzegie, ale na ogół zatokowo wcinane, grubo ząbkowane lub pierzasto klapowane[7]. Zwykle cienkie i lepkie od pokrywających je włosków gruczołowych[5].
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo w kątach liści, czasem skupione w górnej, pastorałowato wygiętej części pędu na podobieństwo grona lub kłosa[7]. Kielich zrosłodziałkowy, rurkowaty. Korona kwiatu szeroko dzwonkowata, zrosłopłatkowa, w kolorze fioletowym, zielonkawym, białym lub żółtym, często z ciemniejszym żyłkowaniem[5]. Nitki 5 pręcików zrośnięte z nasadą korony. Zalążnia górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami, szyjka słupka pojedyncza, zakończona zaokrąglonym znamieniem[5].
Owoce
Wielonasienne, suche torebki zamknięte w trwałym i powiększającym się w czasie owocowania kielichu. Nasiona brązowe, drobne[5].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Hyoscyameae i podrodziny Solanoideae z rodziny psiankowatych Solanaceae[9].

Wykaz gatunków[4]
  • Hyoscyamus afghanicus Pojark.
  • Hyoscyamus albus L. – lulek biały
  • Hyoscyamus arachnoideus Pojark.
  • Hyoscyamus aureus L. – lulek złoty
  • Hyoscyamus bornmuelleri Khat.
  • Hyoscyamus boveanus (Dunal) Asch. & Schweinf.
  • Hyoscyamus coelesyriacus Bornm.
  • Hyoscyamus desertorum (Asch. ex Boiss.) Täckh.
  • Hyoscyamus flaccidus C.Wright
  • Hyoscyamus gallagheri A.G.Mill. & Biagi
  • Hyoscyamus grandiflorus Franch.
  • Hyoscyamus insanus Stocks
  • Hyoscyamus kotschyanus Pojark.
  • Hyoscyamus kurdicus Bornm.
  • Hyoscyamus leptocalyx Stapf
  • Hyoscyamus leucanthera Bornm. & Gauba
  • Hyoscyamus longipedunculatus C.C.Towns.
  • Hyoscyamus malekianus Parsa
  • Hyoscyamus multicaulis Rech.f. & Edelb.
  • Hyoscyamus muticus L.
  • Hyoscyamus niger L. – lulek czarny
  • Hyoscyamus nutans Schönb.-Tem.
  • Hyoscyamus orthocarpus Schönb.-Tem.
  • Hyoscyamus pojarkovae Schönb.-Tem.
  • Hyoscyamus pusillus L.
  • Hyoscyamus reticulatus L.
  • Hyoscyamus rosularis Schönb.-Tem.
  • Hyoscyamus senecionis Willd.
  • Hyoscyamus squarrosus Griff.
  • Hyoscyamus tenuicaulis Schönb.-Tem.
  • Hyoscyamus tibesticus Maire
  • Hyoscyamus turcomanicus Pojark.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-13] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. ↑ a b c Hyoscyamus Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-03].
  5. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 225. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 457. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ a b c d Hyoscyamus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-03-01].
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Genus: Hyoscyamus L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-23].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.