Katastrofa lotnicza na Okęciu (1980)

Katastrofa lotu PLL LOT 007
Ilustracja
Ił-62, który uległ katastrofie (nr rej. SP-LAA). Zdjęcie wykonano na lotnisku w Nowym Jorku w styczniu 1979 roku.
Państwo

 Polska

Miejsce

Fort VI Twierdzy Warszawa

Data

14 marca 1980

Godzina

11:15 czasu lokalnego

Rodzaj

Zderzenie z ziemią

Przyczyna

Awaria silników i utrata możliwości sterowania samolotu

Ofiary

87 osób

Ranni

0 osób

Ocaleni

0 osób

Statek powietrzny
Typ

Iljuszyn Ił-62

Nazwa

Mikołaj Kopernik

Użytkownik

Polskie Linie Lotnicze LOT

Numer

SP-LAA

Start

Stany Zjednoczone Nowy Jork

Cel lotu

Polska Warszawa

Numer lotu

007

Pasażerowie

77 osób

Załoga

10 osób

Ofiary

87 osób

Ranni

0 osób

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski w latach 1975–1991
Mapa konturowa Polski w latach 1975–1991, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia52°11′07,4″N 20°56′41,8″E/52,185389 20,944944
Fort „Okęcie”, miejsce katastrofy
Pomnik w miejscu katastrofy

Katastrofa lotu PLL LOT 007 miała miejsce 14 marca 1980 o godzinie 11:15. W pobliżu warszawskiego lotniska Okęcie rozbił się lecący z Nowego Jorku samolot Polskich Linii Lotniczych LOT Ił-62 „Mikołaj Kopernik”. Zginęło 77 pasażerów i 10 członków załogi, w tym Anna Jantar.

Przebieg wypadku

Pilotowany przez kapitana Tomasza Smolicza samolot przyleciał do Nowego Jorku 13 marca 1980[1][2][3][4][5]. W drogę powrotną do Polski z USA miał wystartować około godziny 19:00 czasu lokalnego. Intensywna śnieżyca i spowodowana nią konieczność oczyszczenia samolotu oraz pasa startowego spowodowały opóźnienie. Start nastąpił o godzinie 21:18. Po locie, który przebiegał bez zakłóceń, następnego dnia około 11:12 czasu w Polsce, samolot pilotowany przez kapitana Pawła Lipowczana i pierwszego oficera Tadeusza Łochockiego podchodził do lądowania na lotnisku Okęcie na kierunku 15.

Na około minutę przed planowanym lądowaniem załoga zgłosiła wieży kontroli lotów, iż nie zaświecił się wskaźnik wysunięcia podwozia. Tego typu awarie zdarzały się w samolotach produkcji radzieckiej. Na ogół wynikały z przepalonego bezpiecznika bądź żarówki. W takim przypadku załoga przelatywała nad lotniskiem i powtarzała podejście do lądowania. W tym czasie mechanik pokładowy sprawdzał właściwe obwody, bądź ktoś z obsługi lotniska przez lornetkę obserwował i potwierdzał drogą radiową fakt wysunięcia się podwozia. Załoga zdecydowała się na pierwszy manewr.

Kontroler lotów wydał polecenie przejścia samolotu z pułapu 250 na 650 metrów. Gdy na polecenie dowódcy mechanik pokładowy zwiększył moc silników, pękł wał turbiny niskiego ciśnienia silnika nr 2, a turbina obracająca się swobodnie w strudze gazów rozpędziła się do prędkości powodującej jej wybuchowe rozerwanie na trzy części, całkowicie niszcząc silnik nr 2. Odłamki silnika rozleciały się na wszystkie strony, uszkadzając silnik nr 1, przebijając kadłub, co spowodowało zniszczenie układów sterowniczych, zasilania czarnej skrzynki i rejestratora kokpitu, oraz uszkodzenie silnika nr 3. W rezultacie przestały całkowicie działać silniki 2 i 3, uszkodzenie wykazywał silnik nr 1, utracono możliwość sterowania samolotem, a ostatnich 26 sekund lotu nie udało się zarejestrować.

Po 26 sekundach praktycznie całkowicie bezwładnego opadania, samolot ściął prawym skrzydłem drzewo i uderzył w powierzchnię pokrytej lodem fosy, okalającej fort „Okęcie” Twierdzy Warszawa. Pilotowi, zmieniającemu kierunek spadania samolotu jedynie wychyleniem lotek na skrzydłach, udało się ominąć budynki zakładu poprawczego dla nieletnich. Samolot w zderzeniu z ziemią rozpadł się na wiele części. Do wydobycia ich niezbędne okazało się częściowe wypompowanie wody z fosy.

Ciało kapitana Lipowczana znaleziono na ulicy wśród budynków mieszkalnych. Ciała pozostałych ofiar leżały rozrzucone wśród szczątków samolotu.

Śledztwo

Po katastrofie „Kopernika” powołano komisję, która miała wyjaśnić przyczyny największej wówczas katastrofy lotniczej w Polsce. Jej przewodniczącym został wicepremier Tadeusz Wrzaszczyk[6].

Prezydium Rady Narodowej miasta Warszawy ogłosiło żałobę w stolicy w dniach 15 i 16 marca 1980[7].

Fragment raportu końcowego tej komisji:

W końcowej fazie lotu, podczas podejścia samolotu do lądowania nastąpiło zniszczenie turbiny lewego, wewnętrznego silnika na skutek niekorzystnego i przypadkowego zbiegu okoliczności i ukrytych wad materiałowo-technologicznych, które doprowadziły do przedwczesnego zmęczenia wału silnika. Częściami zniszczonej turbiny zostały uszkodzone dwa inne silniki i układy sterowania samolotem: ster wysokości i kierunku.(…)

Oficjalny komunikat podawał, iż przyczyną pęknięcia były wady materiałowe i technologiczne wału silnika nr 2. W wyniku oględzin części zniszczonego samolotu ustalono, że powodem była wada konstrukcyjno-wykonawcza wału silnika, który zawierał tzw. karb będący powodem spiętrzenia naprężeń i zmęczenia materiału, w efekcie czego nastąpiło pęknięcie wału silnika. Silnik ten (2) wykazywał zwiększone poziomy drgań podczas pracy, pomimo tego był nadal eksploatowany[8].

Ustalenia komisji wysłano do Związku Radzieckiego. Rosjanie odrzucili jednak raport komisji jako niewiarygodny. Twierdzili, że pęknięcie wału silnika było skutkiem katastrofy, nie zaś jej przyczyną. Dopiero po późniejszej o siedem lat tragedii lotu nr 5055, spowodowanej pęknięciem wału silnika (w tym przypadku powodem nie był karb, a zatarcie łożyska podpory pośredniej wału), Rosjanie bardzo niechętnie zaakceptowali ustalenia komisji. W 2010 wyszła na jaw archiwalna wiadomość pozyskana ze źródeł IPN-u, że do katastrofy przyczyniła się eksploatacja silników ponad ich resurs oraz wysyłanie w rejs niesprawnych samolotów LOT-u[8].

Ofiary

Groby załogi Mikołaja Kopernika na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Zbiorowy grób ofiar katastrofy lotniczej na Okęciu na Cmentarzu Komunalnym Północnym na Wólce Węglowej w Warszawie
Pomnik załogi samolotu przy ul. Pawła Lipowczana róg ul. Materii

W katastrofie zginęli m.in. polska piosenkarka Anna Jantar, amerykański etnomuzykolog Alan Merriam, 22 członków amatorskiej reprezentacji bokserskiej USA oraz sześcioro studentów z warszawskich uczelni, wracających z obrad Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Nauk Ekonomicznych i Handlowych (AIESEC).

Załoga
  1. Paweł Lipowczan (kapitan)
  2. Tadeusz Łochocki (II pilot)
  3. Jan Łubniewski (mechanik pokładowy)
  4. Konstanty Chorzewski (nawigator)
  5. Stefan Wąsiewicz (radiotelegrafista)
  6. Alicja Duryasz (szefowa pokładu)
  7. Alicja Mormol Dudlej
  8. Elżbieta Grabowska
  9. Krystyna Krawczyk
  10. Joanna Podstolska
Polscy pasażerowie
  1. Tomasz Myszkiewicz – Warta, woj. sieradzkie,
  2. Henryka Łęczycka – Warszawa,
  3. Krystyna Sobala – Elbląg,
  4. Henryk Szulc – Warszawa,
  5. Mieczysław Szerenos – Pisz,
  6. Edmund Ropelewski – Warszawa,
  7. Kazimierz Rospondek – Katowice,
  8. Grażyna Szafarkiewicz – Węglińska – Warszawa,
  9. Jan Podpora – Warszawa,
  10. Józef Pałka – Krzeszowice,
  11. Monika Peliksza – Dąbrowa Białostocka,
  12. Julian Nowacki – Tarnów,
  13. Leon Piasecki – Toruń,
  14. Stanisława Pieta – Zarzecze,
  15. Zofia Wiśniewska – Tarnów,
  16. Józefa Wardein – Kłodzko,
  17. Wirginia Wesołowska – Łeba,
  18. Jerzy Witkowski – Gdańsk,
  19. Ewa Wojciechowska – Warszawa,
  20. Zbigniew Wilanowski – Szczecin,
  21. Czesław Żadziłko – Suchowola Augustowska,
  22. Wojciech Dytry – Warszawa,
  23. Andrzej Chwedoruk – Różanka,
  24. Janusz Baranowski – Gliwice,
  25. Krzysztof Gajda – Warszawa,
  26. Bolesław Flis – Toruń,
  27. Leszek Dwojakowski – Warszawa,
  28. Maria Janczyn – Olsztyn,
  29. Janina Gilewska – Płońsk,
  30. Jerzy Gac – Ząbki,
  31. Janina Kokoszczyńska – Warszawa,
  32. Ireneusz Kosiorski – Warszawa,
  33. Wacław Jakimiec – Warszawa,
  34. Anna Jantar Kukulska – Warszawa,
  35. Władysława Kotula – Biała koło Tyczyna,
  36. Mirosław Konopka – Sulejówek,
  37. Krystyna Niemiro – zamieszkała w USA,
  38. Edward Wojciechowski – zamieszkały w USA,
  39. Krystyna Wicińska vel Nicińska – zamieszkała w USA
  40. Jakub Bieda - Oława
Pasażerowie z innych krajów
  1. Egon Schilling – NRD,
  2. Hans-Georg Drude – NRD,
  3. M. Kurtz – NRD,
  4. William Noonan – USA,
  5. Virginia Noonan – USA,
  6. Alan Merriam – USA,
  7. Józef Bochniak – USA,
  8. Maria Sutkowska – USA,
  9. Victor Pilcek vel Pilcer – USA,
  10. Janine Pilcek vel Pilcer – USA,
  11. Barbara Misiaszek – USA,
  12. Pietrowska – ZSRR,
  13. Pietrowska – ZSRR,
  14. Andriej Pietrowskij – ZSRR,
  15. Wiktor Pietrowskij – ZSRR,
Członkowie reprezentacji bokserskiej USA[9][10]
  1. Kelvin D. Anderson
  2. Joseph Bland,
  3. Walter Harris,
  4. Tom Johnson,
  5. Andre McCoy,
  6. Paul Palomino,
  7. Byron Payton,
  8. George Pimenthal,
  9. Richard Robinson,
  10. Yrenio “Junior” Robles,
  11. David Rodriguez,
  12. Lemuel Steeples,
  13. Jerome Stewart,
  14. Ray Wesson,
  15. Dolores Wesson,
  16. Lonnie Young,
  17. Bernard Callahan,
  18. Gary Clayton,
  19. Byron Lindsey,
  20. Radison John,
  21. Steve Smigiel,
  22. Elliot Chavis.

30 marca 1980 na lotnisku Okęcie odbyło się uroczyste pożegnanie ofiar katastrofy – członków reprezentacji bokserskiej USA[11].

Większość ciał była przecięta w pół, gdyż w chwili katastrofy pasażerowie byli przypięci pasami.

PaństwoPasażerowieZałogaRazem
 Polska421052
 Stany Zjednoczone2828
 Związek Radziecki44
 NRD33
Razem771087

Upamiętnienie

W miejscu katastrofy znajduje się pomnik. W 1991 imieniem kapitana Pawła Lipowczana nazwano ulicę na warszawskim Okęciu (dawniej Rozwojowa przy kinie Lotnik), przecznicę al. Krakowskiej[12].

Na terenie klubu sportowego Skra Warszawa postawiono pomnik, poświęcony sportowcom, którzy zginęli w katastrofie. Monument w połowie 2013 roku został przeniesiony w pobliże Centrum Olimpijskiego w Warszawie[13].

W 2017 u zbiegu ulic Pawła Lipowczana i Materii odsłonięto pomnik załogi samolotu[14].

Filmy dokumentalne

Przypisy

  1. LIMA, OSKAR 1006, [w:] Tomasz Smolicz, LIMA, OSKAR... : opowiadania lotnicze, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1985, s. 132, ISBN 83-08-01407-0.
  2. Umierali 26 sekund. Zginęło 87 osób, wśród nich Anna Jantar, Fakt24.pl, 14 marca 2021 [dostęp 2022-05-22] (pol.).
  3. Tragedia tuż przed lądowaniem. Mija 41 lat od katastrofy "Mikołaja Kopernika", PolskieRadio24.pl [dostęp 2022-05-22].
  4. 41 rocznica katastrofy Ił-a 62 „Mikołaj Kopernik” | dlapilota.pl, dlapilota.pl [dostęp 2022-05-22] (pol.).
  5. Katastrofa lotnicza w Lesie Kabackim ciągle w pamięci, www.passa.waw.pl [dostęp 2022-05-22] (ang.).
  6. Tragiczna katastrofa lotnicza. „Nowiny”, s. 1, nr 60 z 15–16 marca 1980. 
  7. Tragiczna katastrofa lotnicza. Ogłoszenie żałoby w stolicy. „Nowiny”, s. 1, nr 60 z 15–16 marca 1980. 
  8. a b Andrzej Krajewski: Niewygodna prawda. Newsweek.pl, 2010-03-07. [dostęp 2014-05-31].
  9. Ken Hissner: The Forgotten Team: 1980 U.S. Olympic Team!. doghouseboxing.com, 8 sierpnia 2009. [dostęp 2017-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-02)]. (ang.).
  10. USA Boxing Remembers the Victims of the 1980 Plane Crash. USA Boxing, 15 marca 2010. [dostęp 2017-11-10]. (ang.).
  11. Pożegnanie członków reprezentacji bokserskiej USA – ofiar katastrofy lotniczej na Okęciu. „Nowiny-Stadion”, s. 1, nr 13 z 31 marca 1980. 
  12. Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 405. ISBN 83-86619-97X.
  13. Pamięci amerykańskich pięściarzy, olimpijski.pl [dostęp 2013-07-04].
  14. 37 rocznica katastrofy lotniczej na Okęciu w 1980 r. - 14 marca. [w:] Urząd Dzielnicy Włochy m.st. Warszawy [on-line]. ud-wlochy.waw.pl, 17 lutego 2017. [dostęp 2018-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-14)].
  15. Czarny serial. Kopernik w serwisie YouTube
  16. 26 Sekund. tragedia Kopernika w serwisie YouTube

Bibliografia

  • Tomasz Smolicz: Lima, Oskar... Kraków-Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1985, s. 132–138. ISBN 83-08-01407-0.
  • Dariusz Burliński: Katastrofy lotnicze Tajemnice wypadków polskich samolotów. Warszawa: Ringier Axel Springer, 2014, s. 42–55. ISBN 978-83-7813-624-8.
  • Kazimierz Kunicki, Tomasz Ławecki: Kronika PRL 1944-1989 tom 6. Katastrofy i klęski żywiołowe. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Bellona, 2015, s. 34–48. ISBN 978-83-11-13724-0.
  • Komunikat PLL „Lot”. Lista pasażerów – ofiar katastrofy lotniczej. „Nowiny”, s. 2, nr 60 z 15–16 marca 1980. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of the Soviet Union (dark version).svg
(c) I, Cmapm, CC-BY-SA-3.0
The flag of the Soviet Union (1955-1991) using a darker shade of red.
Schematic of the flag as adopted in 1955.
Wolka okecie.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Zbiorowy grób ofiar katastrofy lotniczej na Okęciu na Wólce
Grob zalogi ila62 kopernik Barry Kent.JPG
Autor: Robert Wielgórski (Barry Kent), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Grób Załogi Iła-62 "Mikołaj Kopernik" na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Poland (1975–1991) location map.png
Autor: Lukasb1992, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Poland (1975 – 1991)

Equirectangular projection, N/S stretching 160 %. Geographic limits of the map:

  • N: 55.2° N
  • S: 48.7° N
  • W: 13.8° E
  • E: 24.5° E
Warszawa fortvi 002.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Klemens~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Fotografia przedstawia ruiny koszar szyjowych Fortu VI "Okęcie" Twierdzy Warszawa. Autor: Zbigniew Strucki (zstrucki@o2.pl)
Pomnik ofiar lotu PLL LOT 007 Mikołaj Kopernik Fort Okęcie.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pomnik ofiar lotu PLL LOT 007 "Mikołaj Kopernik" przy ul. Pawła Lipowczana (przy forcie Okęcie)
LOT Ilyushin Il-62 SP-LAA Rose.jpg
Autor: Ken Rose, Licencja: GFDL 1.2
LOT Ilyushin Il-62 aircraft (SP-LAA) at John F. Kennedy International Airport in New York in January 1979.
Katastrofa lotu PLL LOT 007 pomnik załogi róg ulic Lipowczana i Materii.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pomnik załogi lotu PLL LOT 007 przy ul. Lipowczana róg Materii w Warszawie