Stronnictwo białych

Biali – potoczna nazwa umiarkowanego (liberalno-konserwatywnego) obozu w polskim ruchu narodowym przed wybuchem i w okresie powstania styczniowego (1863-1864)[1], działającego w latach 1861-1864 na ziemiach polskich i na emigracji[2]. Jedno z dwóch (obok „czerwonych”) głównych ugrupowań politycznych w Królestwie Polskim w tym okresie. Obóz polityczny reprezentujący ziemiaństwo, burżuazję i inteligencję miejską, głoszący hasło niepodległości[3].

Historia

Andrzej Zamoyski, jeden z najwybitniejszych działaczy „białych”

W latach 1833-1858 w Królestwie Polskim obowiązywał stan wojenny[4]. Car Rosji Aleksander II zezwolił na utworzenie w 1858 w Królestwie Polskim Towarzystwa Rolniczego w Warszawie, organizacji ziemiańskiej pod przewodnictwem Andrzeja Zamoyskiego. Towarzystwo dążyło do powszechnego zniesienia pańszczyzny i zamiany jej na czynsz lub uwłaszczenie chłopów. Społeczeństwo uznawało Towarzystwo Rolnicze za nieoficjalną reprezentację narodu, a liderzy towarzystwa zamierzali doprowadzić do kompromisu politycznego z władzami carskimi[5]. Towarzystwo jako jedyna legalna polska organizacja cieszyło się dużym autorytetem wśród Polaków. Społeczeństwo oczekiwało, że towarzystwo będzie reprezentować interesy narodu polskiego i wystąpi wobec Rosjan z żądaniami kolejnych ustępstw politycznych[6]. Wielka manifestacja patriotyczna 8 kwietnia 1861 zakończyła się masakrą tłumu przez armię rosyjską (kilkuset zabitych i rannych). Wydarzenie to skłoniło działaczy Towarzystwa Rolniczego do silniejszego zaangażowania się w ruch narodowy[5]. Gdy carat rozwiązał Towarzystwo Rolnicze i Delegację Miejską, pod koniec 1861 powstała organizacja „białych”. Następnie powołano tajny komitet wykonawczy, tzw. Dyrekcję Wiejską[7] (początek 1862[2]).

„Biali” postulowali skupienie się na pracy organicznej, pokojowych manifestacjach patriotycznych, negocjacjach z zaborcą[8], zacieśnianiu więzi między zaborami[2]. Wokół towarzystwa zgromadzili się ziemianie, burżuazja i inteligencja, domagający się od cara przywrócenia Królestwu Polskiemu autonomii politycznej[1], własnej administracji i wojska polskiego, równouprawnienia Żydów, przyłączenia ziem zabranych do Królestwa – chcieli to uzyskać bez podejmowania w niedalekiej przyszłości zbrojnego powstania. Wreszcie „biali” zaczęli głosić hasła utworzenia z ziem pod panowaniem Rosji niepodległego państwa polskiego. „Biali” liczyli na uniknięcie walki zbrojnej z powodu przewidywanych represji na Polakach. Walkę o niepodległość wiązali z interwencją dyplomatyczną Francji i Wielkiej Brytanii (umiędzynarodowienie sprawy polskiej[3]). Ich poglądy polityczne były przeciwstawne powstańczym dążeniom „czerwonych”[9], ale też ugodowej polityce Aleksandra Wielopolskiego[10]. „Biali” dopuszczali ostatecznie możliwość zorganizowania kolejnego powstania narodowowyzwoleńczego, ale jedynie w przypadku niepowodzenia zabiegów dyplomatycznych[8]. Powstanie miałoby zostać starannie przygotowane i wsparte przez mocarstwa zachodnie[2].

Lewym skrzydłem „białych” byli millenerzy. „Biali” poparli powstanie styczniowe dopiero w lutym 1863, dążąc do przejęcia w nim kierownictwa. W marcu 1863 udało im się doprowadzić do objęcia dyktatury przez Mariana Langiewicza, jednakże zapadła decyzja o rozwiązaniu organizacji „białych”. Po upadku Langiewicza „biali” uzyskali zdecydowaną przewagę w Rządzie Narodowym[3].

Ważniejsi działacze „białych”:[3]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Jerzy Skowronek, Bogdan Snoch Szkolny słownik historii Polski. Czasy porozbiorowe 1795-1918, wyd. 1997, s. 12
  2. ↑ a b c d Historia świata. Encyklopedia PWN. A-F tom I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 329-330
  3. ↑ a b c d Encyklopedia szkolna. Historia Polski, wyd. 2015, s. 31
  4. ↑ Jerzy Skowronek, Bogdan Snoch Szkolny słownik historii Polski. Czasy porozbiorowe 1795-1918, wyd. 1997, s. 173-174
  5. ↑ a b Jerzy Skowronek, Bogdan Snoch Szkolny słownik historii Polski. Czasy porozbiorowe 1795-1918, wyd. 1997, s. 138
  6. ↑ Encyklopedia szkolna. Historia Polski, wyd. 2015, s. 369
  7. ↑ Encyklopedia. Historia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2015, s. 35
  8. ↑ a b Encyklopedia szkolna. Historia, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2008, s. 60
  9. ↑ Czesław Witkowski Słownik pojęć historycznych, wyd. 2008, s. 34
  10. ↑ Historia. Encyklopedia szkolna PWN, wyd. 2009, s. 82

Media użyte na tej stronie