Szczyty-Dzięciołowo
| Artykuł | 52°44′29″N 23°21′28″E |
|---|---|
| - błąd | 38 m |
| WD | 52°44'16"N, 23°21'24"E |
| - błąd | 2038 m |
| Odległość | 351 m |
| wieś | |
 Cerkiew Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna | 85 |
| Kod pocztowy | 17-106[3] |
| Tablice rejestracyjne | BBI |
| SIMC | 0038327[4] |
Położenie na mapie gminy Orla _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Orla") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bielskiego _location_map.png "Mapa lokalizacyjna powiatu bielskiego") | |
 52°44′29″N 23°21′28″E/52,741389 23,357778 | |
Szczyty-Dzięciołowo (dodatkowa nazwa w języku białoruskim Шчыты-Дзенцëлово) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie bielskim, w gminie Orla[4][5].
W latach 1954-1957 wieś należała i była siedzibą władz gromady Szczyty-Dzięciołowo, po jej zniesieniu w gromadzie Orla. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
Prawosławni mieszkańcy wsi należą do miejscowej parafii Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela, a wierni kościoła rzymskokatolickiego do parafii Najświętszej Opatrzności Bożej w Bielsku Podlaskim[6].
Opis
Nazwa wsi pochodzi od nazwiska znamienitego rusko-litewskiego rodu Szczytów (Niemirowiczów-Szczyttów h. Jastrzębiec), do których dobra te należały w XV w. i w pierwszej połowie XVI w.[7]. W XV w. właścicielem wsi pierwotnie zwanej Dzięciołowo był marszałek hospodarski Jakub Niemirowicz zwany Szczytem. Z tego czasu pochodzi nazwa Szczyty-Dzięciołowo, która została nadana w celu upamiętnienia właściciela i odróżnienia od innej wsi w ziemi bielskiej, również o nazwie Dzięciołowo, a należącej do Tarusów.
Po śmierci Jakuba Niemirowicza Szczyta (ok. 1493/1494 r.) dobra przeszły do jego syna marszałka hospodarskiego Jana Niemirowicza Szczytta (zwanego również Janem Szczyttowiczem), a następnie jedynej córki Jana - Jadwigi. Przed 1525 r. Jadwiga Niemirowicz-Szczytt (Jadwiga Szczytówna) poślubiła dworzanina hospodarskiego Jerzego (Irzyka) Olechnowicza h. Leliwa, bratanka kuchmistrza wielkiego litewskiego Piotra Olechnowicza[8]. Wieś znajdowała się w posiadaniu ich potomków - rodu Irzykowiczów h. Leliwa - co najmniej do poł. XVII w.[9][10]
We wsi znajduje się ufundowana w 1785 roku przez Jana Walentego Węgierskiego herbu Wieniawa w obrządku unickim cerkiew parafialna Ścięcia Głowy Św. Jana Chrzciciela z dzwonnicą, otoczona murem kamiennym w 1850 (od 1839 roku cerkiew jest prawosławna). Jej wnętrze ozdabiały m.in. obrazy Augustyna Mirysa. Na zewnątrz znajduje się bardzo cenna figura świętego Jana Nepomucena dłuta Jana Chryzostoma Redlera lub Sebastiana Fesigera ze Lwowa, który był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli lwowskiej rzeźby rokokowej[11].
Po Walentym Węgierskim, wieś odziedziczył w 1796 roku usynowiony przez niego Antoni Wiewiórowski. Wzniósł on nowy dwór w Szczytach-Nowodworach, a następnie za zasługi dla wojska polskiego przed wyprawą Napoleona na Moskwę został mianowany przez Jana Henryka Dąbrowskiego na pułkownika narodowych wojsk polskich. Po śmierci Antoniego, dobra zostały podzielone pomiędzy jego synów: starszego Karola, który objął Szczyty-Nowodwory i młodszego Adolfa, który objął Szczyty-Dzięciołowo. Dwór w Dzięciołowie został zbudowany w 1819 roku i istniał do I wojny światowej. Granicą rozdzielającą dobra była, istniejąca do dzisiaj, murowana kapliczka. Następca Adolfa był Józef Antoni Wiewiórowski, który połączył dobra poprzez odkupienie w 1879 roku Nowodworów od Stefana, syna Karola Wiewiórowskiego. W czasie II wojny światowej potomkowie Wiewiórowskich, noszący nazwisko Ostasiewicz i Tymoszyccy zostali wywiezieni przez Rosjan do Kazachstanu i na Syberię.
We wsi od marca 2011 działa Centrum Edukacji i Promocji Kultury Białoruskiej „Szczyty” prowadzone przez Związek Młodzieży Białoruskiej.
Zabytki
- drewniana parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem Ścięcia Głowy św. Jana (dawniej greckokatolicka), 1785, nr rej.:A-83 z 3.11.1951
- dzwonnica, nr rej.:A-83 z 3.11.1951
- cmentarz prawosławny, 2 poł. XVIII, nr rej.:A-83 z 14.11.1990[12].
Zobacz też
- Szczyty
- Szczyty-Nowodwory
- Cmentarz żydowski w Szczytach-Dzięciołowie
Przypisy
- ↑ Wieś Szczyty-Dzięciołowo w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-11-25] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1255 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ http://kamunikat.org/download.php?item=1938-1.pdf (str. 7, 26-28), zob. także: Jan Niemira.
- ↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia - Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 205-208
- ↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia - Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 205-208, 241
- ↑ o. G. Sosna, D. Fionik, Szczyty. Dzieje wsi i parafii, Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 2005 (str. 44)
- ↑ Michał Wardzyński PhD, Pomnik św. Jana Nepomucena w Szczytach-Dzięciołowie – nieznane dzieło Sebastiana Fesingera? Przyczynek do badań nad obecnością lwowskiej rzeźby rokokowej na Podlasiu, „Figura św. Jana Nepomucena ze Szczytów-Dzięciołowa: historia, współczesność, nowe interpretacje, red. W. Konończuk, Warszawa-Bielsk Podlaski” [dostęp 2020-03-05] (ang.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.
Linki zewnętrzne
- Szczyty 2(3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 883.
- Strona Centrum Edukacji i Promocji Kultury Białoruskiej "Szczyty"
- Siedziba gminy: Orla
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.50 N
- S: 52.17 N
- W: 21.45 E
- E: 24.10 E
Autor:
Mapa powiatu bielskiego, Polska
Autor: jdx, Licencja: CC BY-SA 3.0
Centrum Edukacji i Promocji Kultury Białoruskiej w Szczytach-Dzięciołowie.
Autor: Yarl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cerkiew prawosławna (przed 1839 cerkiew greckokatolicka) pw. Ścięcia Głowy Św. Jana Chrzciciela w Szczytach-Dzięciołowie.
Autor:
Mapa gminy Orla, Polska