Bez
| ||
 Kwitnący krzew bzu czarnego | ||
| Systematyka[1][2] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Podkrólestwo | rośliny zielone | |
| Nadgromada | rośliny telomowe | |
| Gromada | rośliny naczyniowe | |
| Podgromada | rośliny nasienne | |
| Nadklasa | okrytonasienne | |
| Klasa | Magnoliopsida | |
| Nadrząd | astropodobne | |
| Rząd | szczeciowce | |
| Rodzina | piżmaczkowate | |
| Rodzaj | bez | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Sambucus L. Sp. Pl. 269. 1753 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
Bez, dziki bez[4], bzowina[5] (Sambucus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae) według systemu APG III z 2009 r. W dawniejszych ujęciach systematycznych rodzaj Sambucus zaliczany był do przewiertniowatych (Caprifoliaceae) (np. w systemie Cronquista z 1981 r.) lub do monotypowej rodziny bzowatych (w systemie Reveala z lat 1993–1999). Znanych jest około 20[5] gatunków roślin należących do tego rodzaju, występujących na półkuli północnej w klimacie od umiarkowanego do podzwrotnikowego (na południu ich zasięg sięga do Meksyku, północnej Afryki i Jawy[6]. W Polsce rosną dziko trzy gatunki: bez czarny (S. nigra), bez hebd (S. ebulus) i bez koralowy (S. racemosa)[4]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, bez czarny jest także rośliną jadalną i wykorzystywaną do aromatyzowania napojów[6].
Morfologia
- Pokrój
- Przeważnie krzewiasty, rzadziej małe drzewa, wyjątkowo rośliny zielne.
- Pędy
- Grube, z gąbczastym rdzeniem.
- Liście
- Nieparzystopierzastodzielne, naprzeciwległe, opadające na zimę. Listki długości 5-7 cm, ostro ząbkowane.
- Kwiaty
- Białe, kremowe do różowawych lub żółtawe, obupłciowe, charakteryzujące się mdłym zapachem. Zebrane w duże baldachowate lub wiechowate kwiatostany.
- Owoce
- Kuliste, ciemne pestkowce, podobne wyglądem do jagód, zawierające od trzech do sześciu nasion.
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
Jeden z pięciu rodzajów w rodzinie piżmaczkowatych (Adoxaceae), stanowiącej klad bazalny w obrębie rzędu szczeciowców (Dipsacales) w grupie euasterids II wchodzącej w skład kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots).
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Dipsacanae Takht., rząd szczeciowce (Dipsacales Dumort.), rodzina bzowate (Sambucaceae Batsch), podrodzina Sambucoideae Kostel, plemię Sambuceae A. Rich. ex Duby, rodzaj bez (Sambucus L.)[7].
- Wykaz gatunków[8]
- Sambucus adnata Wall. ex DC.
- Sambucus australasica (Lindl.) Fritsch
- Sambucus australis Cham. & Schltdl.
- Sambucus callicarpa Greene
- Sambucus canadensis L. – bez kanadyjski
- Sambucus cerulea Raf.
- Sambucus ebulus L. – bez hebd
- Sambucus javanica Blume
- Sambucus lanceolata R.Br.
- Sambucus melanocarpa A. Gray
- Sambucus microbotrys Rydb.
- Sambucus nigra L. – bez czarny
- Sambucus orbiculata Greene
- Sambucus palmensis Link
- Sambucus peruviana Kunth
- Sambucus pubens Michx.
- Sambucus racemosa L. – bez koralowy
- Sambucus sibirica Nakai
- Sambucus sieboldiana (Miq.) Blume ex Schwer.
- Sambucus velutina Durand & Hilg.
- Sambucus wightiana Wall. ex Wight & Arn.
- Sambucus williamsii Hance
Nazewnictwo
Łacińska nazwa sambucus znana jest od starożytności. Istnieją przypuszczenia, że ma związek z greckim słowem σαμβύκη oznaczającym sambukę, instrument muzyczny podobny do harfy, który mógł być wytwarzany z bzowego drewna[9]. W potocznym języku polskim nazwa bez stosowana jest również na oznaczenie lilaka[10].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-16] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-25].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 579-581. ISBN 83-01-13434-8.
- ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. London: Macmillan, 2002, s. 451. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Sambucus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-25].
- ↑ Sambucus. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-09-06].
- ↑ Ireneusz R. Moraczewski, Barbara Sudnik-Wójcikowska, Bożena Dubielecka, Lucjan Rutkowski, Kazimierz A. Nowak, Wojciech Borkowski, Halina Galera: Flora ojczysta — gatunki pospolite, chronione, ciekawe... (CD-ROM: Atlas roślin, słownik botaniczny i multimedialne klucze do oznaczania). Warszawa: Wydawnictwo Stigma, 2000. (pol.)
- ↑ Adam Kapler: Bzy (pol.). W: Życie a klimat [on-line]. Zielnik Wydziału Biologii UW. [dostęp 2016-11-09].
Media użyte na tej stronie
Autor: Willow, Licencja: CC BY 2.5
Black Elder (Sambucus nigra) in the Burgwald Mountains near Wetter-Unterrosphe, Hesse, Germany
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC BY 2.5
Sambucus racemosa (pl. bez koralowy)
Autor: Edal Anton Lefterov, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ripe berries on Sambucus Ebulus (Dwarf Elder) from Sredna Gora mountain, Bulgaria