Gołoborze
Gołoborze – rodzaj pokrywy stokowej lub wierzchowinowej (grzbietowej), składającej się z lekko redeponowanego rumoszu skalnego (gruzu, głazów lub bloków). Inaczej mówiąc – rumowiska skalne w górach. Gołoborze zbudowane jest wyłącznie z grubej frakcji, nie zawiera żwiru, piasku ani iłu.
Geneza
Głównym czynnikiem powstania gołoborzy były procesy mrozowe (zmiany temperatury – zamarzanie i rozmarzanie podłoża; zamarzanie wody w szczelinach i spękaniach ciosowych) powodujące rozpad blokowy skał. Większość istniejących obecnie gołoborzy, zarówno na półkuli północnej, jak i południowej, powstała w plejstocenie, w czasie kolejnych zlodowaceń. Dla ich powstania potrzebna była odpowiednia litologia oraz ukształtowanie terenu.
Występowanie
Termin gołoborze jest określeniem regionalnym (Góry Świętokrzyskie) i oznacza miejsce „gołe”, bez „boru” - nawiązuje do ich występowania w obrębie lasu. Jednak według niektórych opracowań naukowych[1], termin ten stosuje się do wszystkich utworów tego typu, niezależnie od ich lokalizacji geograficznej. Stosowanie tego terminu jako uniwersalnego nie jest jednak rekomendowane, a jego używanie w odniesieniu do pokryw głazowo-blokowych powyżej górnej granicy lasu jest błędne[2].
Najbardziej znane gołoborza na świecie występują na Falklandach oraz w masywie Witoszy w Bułgarii[3][4]. Mniejsze gołoborza znajdują się w Stiperstones (Shropshire, Wielka Brytania)[5][6], w Pensylwanii[7], w Schwarzwaldzie[8].
Największe gołoborza na ziemiach polskich występują w Górach Świętokrzyskich i Karkonoszach, mniejsze w Rudawach Janowickich (Skalnik), Górach Bystrzyckich (Wolarz), Górach Kamiennych (Suchawa), Masywie Śnieżnika, na Babiej Górze, w Bieszczadach (grehot).
Gołoborza świętokrzyskie powstały w wyniku wietrzenia późnokambryjskich piaskowców kwarcytowych, w Karkonoszach i Rudawach Janowickich – granitów i hornfelsów, na Śnieżniku – gnejsów, w Beskidach – piaskowców, w okresie czwartorzędu. Procesy te zachodziły w chłodnym klimacie jaki panował na obszarze Polski w plejstocenie.
Przypisy
- ↑ Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, 1985.
- ↑ Piotr Migoń: Geomorfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 94. ISBN 978-83-01-14812-6.
- ↑ Vitosha Nature Park: Basic Information. Landscape. Vitosha Nature Park website.
- ↑ Vitosha Nature Park: Management Plan 2005-2014. Ministry of Environment and Waters, Sofia, 2005. (in Bulgarian).
- ↑ GOUDIE, A S, and PIGGOTT, N R. 1981. Quartzite tors, stone stripes, and slopes at the Stiperstones, Shropshire, England. Biuletyn Periglacjalny, Vol. 28, 47-56.
- ↑ CLARK, R. 1994. Tors, rock platforms and debris slopes at Stiperstones, Shropshire, England. Field Studies, Vol. 8, 451-472.
- ↑ SMITH, H T U. 1953. The Hickory Run boulder field, Carbon County, Pennsylvania. American Journal of Science, Vol. 251, 625-642.
- ↑ Martin Gude, Roland Molenda: Blockhalden in deutschen Mittelgebirgen – Relikte der Eiszeiten. In: Institut für Länderkunde (Hg.): Nationalatlas Bundesrepublik Deutschland. Bd. Relief, Boden und Wasser. 2003. S. 72-73.
Media użyte na tej stronie
Stones on the mountain's ridge
Autor: Nikolay Rainov, Licencja: CC BY-SA 2.5
Stone river on Vitosha Mountain, Bulgaria. Photograph by Nikolay Rainov published in www.ImagesFromBulgaria.com under Creative Commons license 2.5.
Stone run on Mount Kent in the Falkland Islands
Śmielec from Vysoké Kolo (Wielki Szyszak) in the Krkonoše Mountains
Autor: Ottofroehlich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Moos auf einer Blockhalde im Gletscherkessel Präg
Tarnica peak in Bieszczady mountains - view from the end part of the path.
Widok na zachodni kraniec pasma Tarnicy z końcowej części szlaku.