Produkcyjniak

Lidia Korsakówna w scenie z filmu produkcyjniaka Przygoda na Mariensztacie

Produkcyjniak – gatunek powieści (powieść produkcyjna) lub filmu, realizujący założenia poetyki realizmu socjalistycznego, poświęcony tematowi socjalistycznej przebudowy kraju. Wzory dla tego gatunku ukształtowały się w Związku Radzieckim i zostały zaszczepione na gruncie polskim wraz z proklamowaniem socrealizmu. Za pierwowzór powieści produkcyjnej uznaje się utwór literacki Fiodora Gładkowa pod tytułem Cement z 1925.

Powieści produkcyjne powstawały w Polsce Ludowej od 1949 aż do odwilży w 1956. Filmy lub powieści tego gatunku powstawały we wszystkich państwach bloku wschodniego. W niektórych krajach (Albania, Kuba, Rumunia, Wietnam) nawet do końca lat 80. XX wieku.

Cechy powieści produkcyjnej

  • Miejscem akcji był wielki plac budowy, fabryka, stocznia, kopalnia i tym podobne.
  • Akcja rozpoczynała się najczęściej na przełomie lat 40. i 50., w ramach realizacji planu sześcioletniego.
  • Istniał wyraźny podział na bohaterów pozytywnych (funkcjonariusze idei, członkowie kolektywu, poświęceni sprawom swojego miejsca pracy, pełni wiary i nieczuli na trudy, zawdzięczający swoje sukcesy Polsce Ludowej) i negatywnych (wrogowie klasowi, obcokrajowcy, agenci obcego wywiadu, przedwojenni kapitaliści, wrogowie ustroju). Bohaterowie pozytywni zawsze zwyciężali.
  • Bohaterowie negatywni nie mieli możliwości przedstawienia swojej racji w dyskusji, czytelnik nie poznawał ich motywów działania.
  • Schematyczna fabuła, wzorce postaci i poruszane problemy.
  • Rzeczywistość widziana jako pole walki pomiędzy starym a nowym porządkiem.
  • Wszechwiedzący narrator, dominacja stylu gazetowego[1].

Poruszane wątki

Powieści socrealistyczne najczęściej poruszały następujące wątki:

  • wątek produkcyjny – powieści produkcyjne próbowały przekazać taką wizję świata, w której produkcja jest sprawą nadrzędną wobec jakichkolwiek innych, ponieważ pozwala zbudować nowe, socjalistyczne społeczeństwo.
  • powstawanie nowych wzorów obywatelskich – wzory te przekazywane były przez postać pozytywnego bohatera, obdarzonego „plakatowymi” cechami, pożądanymi w socjalizmie.
  • rodzenie się nowej społeczności – zbiór jednostek w trakcie powieści staje się kolektywem, zbiorowością (samotność była nieprawidłowa lub wroga), połączoną wspólnym celem, poświęcający się dobru swojego zakładu pracy.
  • problem wahającego się inteligenta – wykształcony przed wojną inteligent, uformowany przez społeczeństwo kapitalistyczne, dojrzewa do zrozumienia wielkich planów nowego ustroju, zwalcza w sobie dawne przyzwyczajenia i oddaje swoje umiejętności budowie nowego porządku[2].

Polskie powieści i opowiadania produkcyjne

Polskie filmy produkcyjne (wybór)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Zbigniew Jarosiński: Literatura lat 1945-1975. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 50. ISBN 83-01-11998-5.
  2. ↑ Zbigniew Jarosiński: Literatura lat 1945-1975. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 52–53. ISBN 83-01-11998-5.
  3. ↑ Marek Hłasko: Piękni dwudziestoletni. Lublin: Wydawnictwo Niezależne CiS, 1988, s. 26.

Media użyte na tej stronie

Film nr 35 - Lidia Korsakówna - 1952-08-31.JPG
Okładka czasopisma Film Nr 35 (196) 31 sierpnia 1952 z Lidią Korsakówną.