Pszeniec
 Pszeniec zwyczajny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | pszeniec | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Melampyrum L. Sp. Pl. 605. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
Pszeniec (Melampyrum L.) – rodzaj roślin z rodziny zarazowatych, dawniej zaliczany do tradycyjnie szeroko ujmowanej rodziny trędownikowatych. Należy tu 38 gatunków występujących w strefie umiarkowanej półkuli północnej[3]. Są to półpasożyty[5][6], których gospodarzami są rośliny z różnych rodzin i siedlisk[6]. Rodzaj wyróżnia się w rodzinie zarazowatych stosunkowo dużymi i nielicznymi nasionami, zaopatrzonymi w elajosomy, dzięki czemu są one rozprzestrzeniane przez mrówki[6].
Nasiona pszeńca różowego M. arvense rosnącego w zbożu zanieczyszczały plon i dlatego gatunek ten był zwalczany w uprawach[5].
Rozmieszczenie geograficzne
Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną w Europie, Azji i Ameryce Północnej[3]. Centrum zróżnicowania rodzaju znajduje się w Europie, gdzie występują 24 gatunki[5]. W Chinach rosną trzy gatunki[7], w Ameryce Północnej – jeden (Melampyrum lineare)[6].
W Polsce rośnie w zależności od ujęcia 7 lub 8 gatunków rodzimych (różnica wynika z wyodrębniania w niektórych ujęciach pszeńca Herbicha M. herbichii, w innych utożsamianego z pszeńcem białym M. saxosum) oraz jednego gatunku przejściowo dziczejącego[8].
- Gatunki flory Polski[8]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[3]
- pszeniec biały Melampyrum saxosum Baumg.
- pszeniec brodaty Melampyrum barbatum Waldst. & Kit. ex Willd. – efemerofit
- pszeniec gajowy Melampyrum nemorosum L.
- pszeniec grzebieniasty Melampyrum cristatum L.
- pszeniec Herbicha Melampyrum herbichii Woł. ≡ Melampyrum saxosum Baumg.
- pszeniec leśny Melampyrum sylvaticum L.
- pszeniec polski Melampyrum polonicum (Beauverd) Soó
- pszeniec różowy Melampyrum arvense L.
- pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense L.
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, o pędach niemięsistych, prosto wzniesionych, pokrytych miękkimi włoskami[6].
- Liście
- Nakrzyżległe, łodygowe, siedzące lub krótkoogonkowe, o blaszce cienkiej, całobrzegiej lub ząbkowanej tylko przy wierzchołku[6].
- Kwiaty
- Zebrane w górnej części pędów w grona i kłosy lub wyrastające pojedynczo w kątach podobnych do liści przysadek, aczkolwiek zwykle ostro lub szczecinkowato zaostrzonych, czasem z ostrymi, wydłużonymi ząbkami. Kielich dzwonkowaty, tworzony jest przez cztery działki, z których dwie górne są większe od dolnych. Korona u nasady rurkowata, wyżej rozszerza się i tworzy dwie wargi. Dolna warga jest otwarta, z dwiema fałdami i trzema łatkami na końcu. Górna warga krótsza, z brzegami odwiniętymi. Pręciki cztery, dwusilne[7], o nitkach nagich[6]. Zalążnia dwukomorowa, z dwoma zalążkami w każdej z komór. Znamię główkowate[6].
- Owoce
- Pękające komorowo torebki zawierające od 1 do 4 nasion, dużych, podługowatych, gładkich[7], ciemniejących w czasie dojrzewania[6].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj klasyfikowany do plemienia Rhinantheae Lamarck & de Candolle w rodzinie zarazowatych Orobanchaceae[2]. W tradycyjnym, szerokim ujęciu rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae, dominującym przez znaczną część XX wieku, rodzaj był zaliczany do niej[5].
W obrębie plemienia rodzaj zajmuje pozycję bazalną. Potwierdzono także monofiletyzm rodzaju[9].
- Wykaz gatunków[3]
- Melampyrum alboffianum Beauverd
- Melampyrum aphraditis S.B.Zhou & X.H.Guo
- Melampyrum arvense L. – pszeniec różowy
- Melampyrum barbatum Waldst. & Kit. ex Willd. – pszeniec brodaty
- Melampyrum bihariense A.Kern.
- Melampyrum × burnatii Beauverd
- Melampyrum catalaunicum Freyn
- Melampyrum caucasicum Bunge
- Melampyrum chinense Dahl ex Diels
- Melampyrum chlorostachyum (Hohen.) Beauverd
- Melampyrum ciliatum Boiss. & Heldr.
- Melampyrum cristatum L. – pszeniec grzebieniasty
- Melampyrum doerfleri Ronniger
- Melampyrum × dolosum Beauverd
- Melampyrum elatius Reut. ex Boiss.
- Melampyrum fimbriatum Vandas
- Melampyrum heracleoticum Boiss. & Orph.
- Melampyrum hoermannianum K.Malý
- Melampyrum indicum Hook.f. & Thomson
- Melampyrum italicum (Beauverd) Soó
- Melampyrum × knetschii Beauverd
- Melampyrum koreanum K.J.Kim & S.M.Yun
- Melampyrum laxum Miq.
- Melampyrum lineare Lam.
- Melampyrum macranthum Murata
- Melampyrum mulkijanianii T.N.Popova
- Melampyrum nemorosum L. – pszeniec gajowy
- Melampyrum polonicum (Beauverd) Soó – pszeniec polski
- Melampyrum pratense L. – pszeniec zwyczajny
- Melampyrum roseum Maxim.
- Melampyrum saxosum Baumg. – pszeniec biały, pszeniec Herbicha
- Melampyrum scardicum Wettst.
- Melampyrum setaceum (Maxim. ex Palib.) Nakai
- Melampyrum stenophyllum Boiss.
- Melampyrum subalpinum (Jur.) A.Kern.
- Melampyrum sylvaticum L. – pszeniec leśny
- Melampyrum trichocalicinum Vandas
- Melampyrum variegatum (Porta & Rigo) Huter
- Melampyrum vaudense (Ronniger) Soó
- Melampyrum velebiticum Borbás
- Melampyrum × viviscense Beauverd
- Melampyrum yezoense T.Yamaz.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ a b c d e f Melampyrum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-01].
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-06].
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 573. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. Flora of North America Association. [dostęp 2022-11-01].
- ↑ a b c Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-01].
- ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 115, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Jakub Těšitel, Pavel Říha, Šárka Svobodová, Tamara Malinová, Milan Štech. Phylogeny, Life History Evolution and Biogeography of the Rhinanthoid Orobanchaceae. „Folia Geobotanica”. 45, s. 347–367, 2010.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Melampyrum nemorosum in Kraśnik Koszaliński near Koszalin, NW Poland
Autor: Kristian Peters -- Fabelfroh 13:19, 7 August 2007 (UTC), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kamm-Wachtelweizen (Melampyrum cristatum)
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Habitus
Taxon: Melampyrum arvense (sensu Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9)
Location: Leiser Berge, district Mistelbach, Lower Austria - ca. 450 m a.s.l.