Skołyszyn

Skołyszyn

wieś
Widok na centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jasielski
Gmina	Skołyszyn
Liczba ludności (2019)	2147[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-242[2]
Tablice rejestracyjne	RJS
SIMC	0360320
Położenie na mapie gminy Skołyszyn Skołyszyn
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Skołyszyn
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Skołyszyn
Położenie na mapie powiatu jasielskiego Skołyszyn
49°45′06″N 21°20′04″E/49,751667 21,334444

Skołyszyn – wieś gminna w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn.

Położenie geograficzne

Skołyszyn leży w Obniżeniu Gorlickim na Pogórzu Karpackim, nad rzeką Ropą. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 28 i linia kolejowa nr 108 ze stacją w Skołyszynie. Powierzchnia wsi wynosi 620,3 ha.

Typowym przysiółkiem jest Lisówek położony w zachodniej części wsi^[3].

Etymologia nazwy

Scolyssyno – pojawił się przy stwierdzeniu, iż właścicielem osady był w XIV w. niejaki Mścisław zwany Szczuczką, który w 1359 r. sprzedał część dóbr Tomaszowi z Samborzyna, a całą transakcję potwierdził król Kazimierz Wielki.

Integralne części wsi

Historia – najważniejsze fakty

Średniowiecze i oświecenie

Wieś kształtowała się w IX-X wieku. Leżąc na terenach pogranicznych była w tym czasie wielokrotnie niszczona i ponownie odbudowywana.

Z 10 października 1359 r. pochodzi dokument – wydany w kancelarii królewskiej Kazimierza Wielkiego – potwierdzający długoletnie istnienie wsi.

Z 1379 r. pochodzi wzmianka o pierwszym znanym sołtysie – Hanko. Ślad lokacji Skołyszyna istnieje w dokumencie z 1411 r. zawierającym wzmiankę o przywileju lokacyjnym, który potwierdził król Władysław Jagiełło.

Piętnastowieczną wieś, własność królewską, opisuje Jan Długosz w „Liber beneficiorum”.

W XVI-XVII wieku dobra skołyszyńskie przechodzą w ręce prywatne. W 1422 r. sołtysostwo w tej miejscowości sprzedał Mikołaj Manczikal; Mikołajowi Rogalcz. W latach 1460–1462 właścicielem dóbr w Skołyszynie był Stanisław Taszycki. Mocą nadań królewskich w XVI w., Skołyszyn stał się własnością szlachecką Sułowskich, a zwłaszcza Piotra Sułowskiego herbu Strzemię.

W XVI-XVII wieku dobra skołyszyńskie przechodzą w ręce prywatne. W 1595 roku wieś Skoliszyn położona w powiecie bieckim województwa krakowskiego była własnością starosty olsztyńskiego Joachima Ocieskiego^[6].

Do połowy XVIII wieku wieś należała do Ziemi Bieckiej. W 1772 r. w wyniku rozbiorów Skołyszyn dostał się pod zabór austriacki, a administracyjnie do Cyrkułu Pilzneńskiego (1774), następnie Dukielskiego (1782) i Jasielskiego (1789–1918).

• 

  Kościół parafialny
• 

  Ośrodek Zdrowia
• 

  Dworzec kolejowy
• 

  Urząd Gminy, z bocianim gniazdem na szczycie

Lata późniejsze

W 1803 r. Skołyszyn z Lisówkiem liczył 419 mieszkańców. W tym czasie istniała we wsi prowadzona przez Tabaczyńskiego szkoła rzemieślnicza dla biednych chłopców.

Wieś przechodzi kolejno na własność: Józefa hrabiego Wodzickiego (1832), Prospera hrabiego Zborowskiego (1837). W 1868 r. majątek we wsi (283 ha) kupił Karol Klobassa; wraz ze swym synem Stanisławem Klobassą Zręckim, Tytusem Trzecieskim oraz Ignacym Łukaszewiczem byli pionierami przemysłu naftowego.

W wyniku uwłaszczenia w Galicji (1848) chłopi w Skołyszynie otrzymali ok. 312 hektarów ziemi.

W 1878 r. utworzono w Skołyszynie szkołę ludową. W 1880 r. w Skołyszynie mieszkało 617 mieszkańców (w tym 20 Żydów) – stały 102 domy oraz zabudowania dworskie.

W 1884 r. wieś przecięły tory kolejowe linii Stróże–Zagórz Galicyjskiej Kolei Transwersalnej. W 1889 r. pociągnięto z kopalni ropy naftowej w Harklowej do stacji kolejowej w Skołyszynie pięciokilometrowy ropociąg.

W dniach 2–6 maja 1915 wieś znalazła się w pasie frontowym „bitwy pod Gorlicami” (pokonanie wojsk rosyjskich przez wojska niemiecko-austriacko-węgierskie). Z tego okresu pochodzą cmentarze wojenne, rozlokowane w okolicy.

Po odzyskaniu niepodległości wieś należała do powiatu jasielskiego w województwie krakowskim. Właścicielami majątku dworskiego zostali po Klobassach – Czyszczanowie, a następnie Brykczyńscy. W okresie II wojny światowej Brykczyńscy dawali schronienie polskiej rodzinie wypędzonej przez Niemców z Poznania oraz sierocie żydowskiemu Feliksowi Sandauerowi, a także dożywiali mieszkańców wsi.

Tablica upamiętniająca żołnierza Armii Krajowej w Skołyszynie

Po wrześniu 1939 r., w latach II wojny światowej, działały w okolicy struktury Armii Krajowej (Placówka „Sowa” – Skołyszyn w Obwodzie AK Jasło). Życie w II wojnie światowej straciło kilkudziesięciu mieszkańców wsi, w tym wszyscy Żydzi. Jesienią 1943 roku grupa wypadowa Gwardii Ludowej pod dowództwem Wojciecha Kwilosza opanowała stacją kolejową niszcząc urządzenia zwrotnicze i przewody telefoniczne^[7]. 15 stycznia 1945 r. wojska niemieckie spaliły pałac w skołyszyńskim parku – własność Brykczyńskich.

W 1945 r. nowa władza wypędziła rodzinę Brykczyńskich ze wsi. Rozpoczęła się przymusowa kolektywizacja rolnictwa. Po wojnie uruchomiono Państwową Fabrykę Gwoździ w Skołyszynie (późniejsze Zakłady Armatury JAFAR). W 1951 r. wieś zelektryfikowano. W 1963 r. otworzono nową szkołę podstawową (jedną z tzw. szkół tysiąclecia). W 1973 zbudowano wodociąg. Do połowy lat 90. funkcjonowała ręczna centrala telefoniczna.

Przydział administracyjny

Po II wojnie wieś należała administracyjnie do woj. krakowskiego (1945), rzeszowskiego – powiat jasielski (1945–1974), krośnieńskiego (1975–1998) i podkarpackiego – powiat jasielski (od 1998).

Ludność

• Wykres liczby ludności w Skołyszynie na przestrzeni lat^{[8][9][10][1]}:
      

Kopalnictwo naftowe

Wiertnia Skołyszyn-OU1K

Kopalnictwem naftowym interesował się dziedzic Skołyszyna Prosper hrabia Zborowski, który po 1865 nabył prawa naftowe i prowadził kopalnię ropy naftowej w Harklowej^[11]. Rozwój kopalni i dynamiczny wzrost wydobycia ropy ułatwił jej transport wybudowany w 1889 5 kilometrowy rurociąg. Prowadził z kopalni harklowskiej do stacji kolejowej w Skołyszynie skąd koleją przewożono ropę do nowej rafinerii w Jaśle^[12].

W 2017 spółka Orlen Upstream w ramach przedsięwzięcia projektowego poszukiwawczo-wydobywczego węglowodorów o nazwie "Karpaty" przystąpiła do wiercenia otworu o nazwie "Skołyszyn-OU1K" o głębokości pionowej 2119 m. Otwór położony jest w północnej części wsi przy drodze powiatowej do miejscowości Bączal Dolny^[13], w sąsiedztwie granicy obrębu z Bączalem Górnym.

Religia

26 czerwca 1986 r. biskup Ignacy Tokarczuk erygował w Skołyszynie parafię rzymskokatolicką pw. św. Józefa i śś. Apostołów Piotra i Pawła, należącą do dekanatu Jasło Zachód, diecezji rzeszowskiej. Konsekracji nowego kościoła pw. św. Józefa dokonał biskup Kazimierz Górny 10 grudnia 2006 r^[14].

Zabytki

W Skołyszynie znajdują się następujące zabytki prawnie chronione:

• Zespół folwarczny z XIX wieku znajdujący się w przysiółku Lisówek wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-126 z dnia 03.09.1968^[15] w skład którego wchodzą:
  • gorzelnia, tzw. dwór
  • obora z silosem
  • stajnia
  • oficyna
  • stodoła

Pozostałe zabytki i obiekty historyczne to:

• Park podworski datowany na lata 1775–1825 o powierzchni 10 ha. Założenie parkowe powstało na przełomie XVIII i XIX wieku. Obecne nasadzenia pochodzą z około 1868 kiedy majątek dworski nabył potentat naftowy Karol Klobassa. Powiększył on park i sprowadził między innymi z Włoch i Hiszpanii wiele egzotycznych drzew i krzewów (dąb burgundzki, tulipanowiec, miłorząb, żywotnik wschodni i kasztanowiec)^[16]. W późniejszym okresie wybudował okazały pałac, który został zburzony przez wycofujące się wojska niemieckie 15 stycznia 1945.
• Figura św. Jana Nepomucena z 1767^[17].
• Murowana kaplica z lat 1890-1910^[17].
• Drewniany budynek dawnej szkoły, obecnie mieści się w nim apteka.
• Dworzec kolejowy.

• 

  Park podworski
• 

  Lisówek-dwór
• 

  Centrum miejscowości
• 

  Remiza OSP
• 

  Figura św. Jana Nepomucena
• 

  Stadion

Związani ze Skołyszynem

• Piotr Sułowski herbu Strzemię (żył w XVI wieku) – dziedzic Skołyszyna, pełnił funkcję sędziego grodzkiego w Bieczu, poseł na sejm walny, uczestniczył w uchwaleniu Unii Lubelskiej w dniu 1 lipca 1569 roku.
• Kazimierz Mięsowicz – kapitan Wojska Polskiego, nadkomisarz Policji Państwowej.
• Aram Shakhbazyan – rzeźbiarz i metaloplastyk ormiańskiego pochodzenia.
• Stanisław Święch – harcmistrz, zasłużony członek OSP.
• Tadeusz Wawryszko – prałat, kapelan strażaków powiatu jasielskiego.

Bracia Mitera

• Stanisław Mitera (1890–1915), harcerz, działacz niepodległościowy, historyk, nauczyciel, legionista
• Kazimierz Mitera (1897–1936), legionista, malarz, pedagog i krytyk sztuki
• Zygmunt Mitera (1903–1940), doktor inżynier geofizyki stosowanej, przedsiębiorca, wykładowca, oficer Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej

Przypisy

Bibliografia

• WładysławaW. Kołodziej WładysławaW., GabrielaG. Ślawska GabrielaG., Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn: Urząd Gminy, 2006, ISBN 83-86744-73-1, OCLC 170018816 .
• Ryszard Oleszkowicz, Skołyszyn. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1998. wyd. II, ISBN 83-86744-50-2

Linki zewnętrzne

• Skołoszyn z Lisówkiem, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 690 .
• Skołoszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 590 .