Walerian Tewzadze

Walerian Tewzadze

ვალერიან თევზაძე

Walerian Tewzadze
podpułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	10 lutego 1894 Gruzja
Data i miejsce śmierci	13 grudnia 1985 Dzierżoniów
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Armia Demokratycznej Republiki Gruzji Wojsko Polskie Armia Krajowa
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, II wojna światowa kampania wrześniowa Akcja Burza
Odznaczenia

Walerian Tewzadze, gruź. ვალერიან თევზაძე (ur. 29 stycznia^?/ 10 lutego 1894 w Gruzji, zm. 13 grudnia 1985 w Dzierżoniowie) – Gruzin, podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.

Życiorys

Podczas I wojny światowej był kapitanem 8 pułku Strzelców Kaukaskich. Aktywnie uczestniczył w walce o niepodległość Gruzji. W latach 1918–1921 współtworzył zręby armii Demokratycznej Republiki Gruzji. Przez pewien czas był też zastępcą szefa gruzińskiego wywiadu. Po inwazji bolszewików na Gruzję ewakuowany. W latach 20., przez Turcję i Niemcy, trafił do Polski.

Został przyjęty do Wojska Polskiego, jako oficer kontraktowy. W latach 1923–1925 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu studiów uzyskał tytuł naukowy oficera Sztabu Generalnego (od 1929 – oficera dyplomowanego). W 1928 rozpoczął służbę w Wojskowym Instytucie Geograficznym. W 1933 opublikował pracę pt. Kaukaz. Szkic Geograficzno-Opisowy.

Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 walczył w obronie Warszawy, jako dowódca północnego odcinka. Odznaczony Orderem Virtuti Militari. Po kapitulacji w niewoli niemieckiej, z której później został zwolniony.

(c) lzur, CC BY-SA 3.0

Dom Waleriana Tewzadzego w Dzierżoniowie

Po zwolnieniu z niewoli zmienił nazwisko na Walery Krzyżanowski, wstąpił do Armii Krajowej i przyjął pseudonim „Tomasz”. W latach 1943–1944 był szefem Referatu Operacyjnego Sztabu Inspektoratu AK Częstochowa. W 1944, w czasie akcji „Burza”, był szefem sztabu 7 Dywizji Piechoty AK.

Po wojnie, pod nazwiskiem Walery Krzyżanowski, zamieszkał w Dzierżoniowie na Dolnym Śląsku. Na jego grobie, znajdującym się na dzierżoniowskim cmentarzu parafialnym, wykuty jest napis:

„Jako Gruzin chciałbym być pochowany w Gruzji, ale jestem szczęśliwy, że będę pochowany w ziemi szlachetnego i dzielnego Narodu Polskiego”.

Walerian Tewzadze jest jednym z bohaterów filmu dokumentalnego w reżyserii Jerzego Lubacha pt. „W rogatywce i tygrysiej skórze”.

Tablica pamiątkowa na ścianie domu Tewzadzego w Dzierżoniowie

18 marca 2009 roku przed siedzibą Spółdzielni Mieszkaniowej w Dzierżoniowie, w obecności ambasadora Gruzji Konstantina Kawtaradzego, odsłonięty został obelisk poświęcony pułkownikowi Tewzadze^[1][2][3]. Rok wcześniej na jego dawnym domu odsłonięto tablicę pamiątkową.

22 września 2019 na grobie Waleriana Tewzadze kwiaty złożył premier Mateusz Morawiecki^[4].

Zobacz też

• Gruzińscy oficerowie kontraktowi
• Akcja Burza w Okręgu Radom-Kielce AK

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari,
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Marian Porwit, Obrona Warszawy 1939 r., Czytelnik, Warszawa 1979.
• Wojciech Borzobohaty, Jodła, PAX, Warszawa 1984.
• Jarosław Kresa, Dobry człowiek, a jak krzemień twardy w miesięczniku „Twoja Spółdzielnia”, Dzierżoniów, kwiecień 2008.
• Pro Georgia 2008, Edited by David Kolbaia.