Monety kolekcjonerskie III Rzeczypospolitej

Monety kolekcjonerskie III Rzeczypospolitej – monety posiadające obiegowy status prawny, emitowane przez Narodowy Bank Polski od 1990 roku z umieszczonymi na awersie nazwą państwa „Rzeczpospolita Polska” oraz godłem w postaci orła w koronie, emitowane z rewersami poświęconymi wybranym tematom kolekcjonerskim, bite najczęściej w metalach szlachetnych, w podwyższonym standardzie w stosunku do monet powszechnego obiegu (np. stemplem lustrzanym), najczęściej wprowadzane do obiegu kolekcjonerskiego w cenach przekraczających ich nominał[1][2][3]. Monety te są kontynuacją kolekcjonerskiej działalności emisyjnej Narodowego Banku Polskiego rozpoczętej w okresie PRL w 1972 r[4].

Ze względu na przesunięcie w czasie o pięć lat zmiany polskiego systemu monetarnego w stosunku do przejścia z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w Rzeczpospolitą Polską, monety kolekcjonerskie III Rzeczypospolitej zaliczane są do jednej z dwóch grup[1]:

  • przeddenominacyjnych (1990–1994) albo
  • podenominacyjnych (1995–).

Z formalnego punktu widzenia kolekcjonerskie monety podenominacyjne są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Ich każdorazowe wprowadzenie do obiegu legitymizują odpowiednie zarządzenia prezesa Narodowego Banku Polskiego publikowane w Monitorze Polskim[5].

W 1991 r. w Mennicy Państwowej wybito również pięć kolekcjonerskich monet próbnych III Rzeczypospolitej (z napisem „PRÓBA”) nieposiadających obiegowego statusu prawnego[6][7].

Okres przed denominacją

Wg jednego z katalogów ukazujących się na przełomie XX i XXI w[8]. istnieje 66 monet kolekcjonerskich z lat 1990–1994, aczkolwiek 15 z nich, z rewersami poświęconymi: Tadeuszowi Kościuszce, Józefowi Piłsudskiemu i pomnikowi Fryderyka Chopina w Warszawskie, nie zostało wyprodukowanych na zlecenie Narodowego Banku Polskiego. Monety te wybiła prywatna firma w mennicy w Los Angeles. Do Polski trafiły dopiero w 1994 roku i rozprowadzane były przez PKO Bank Polski[9][10][11].

Wg innego katalogu wydawanego w analogicznym okresie liczba monet kolekcjonerskich okresu przeddenominacyjnego III Rzeczypospolitej jest mniejsza o 5 pozycji, gdyż cztery odmiany srebrnej monety o średnicy 39 mm, masie 31,1 grama i nominale 100 000 złotych z 1990 r. Solidarność 1980–1990, jak również 100 000 złotych z 1994 r. wybite z okazji 50. rocznicy powstania warszawskiego, zaliczone zostały do monet okolicznościowych (obiegowych z wizerunkiem okolicznościowym)[12].

W latach 1990–1994 najczęściej emitowanymi nominałami kolekcjonerskimi były: 100 000, 200 000 i 300 000 złotych, bite głównie w srebrze[8]. W latach tych kontynuowano serie Żołnierz polski na frontach II wojny światowej oraz Zamki i pałace w Polsce, a rozpoczęto Zwierzęta Świata[13].

Dwie kolekcjonerskie monety tego okresu posiadały inny kształt niż okrągły. Były to bite stemplem lustrzanym[14][15]:

Wszystkim monetom kolekcjonerskim tego okresu bitym przez Mennicę Państwową towarzyszyły emisje w postaci prób niklowych[16].

Spis monet

RokStopNominałSuma
SrebroZłotoInny50 000 zł100 000 zł200 000 zł300 000 złPozostałe
1990131419107[a]27
1991111471[b]12
1992711168
19939459
1994101531[c]10
Łącznie50142215328966

Okres po denominacji

Od 1995 Narodowy Bank Polski emituje corocznie monety kolekcjonerskie o nominale 10, 20 i 200 zł. Od 1997 regularnie emitowany jest nominał 100 zł, a od 2008 dodatkowo inne, w tym o nietypowych kształtach.

W 2010 roku została wprowadzona platforma aukcyjna „Kolekcjoner”, która wyłaniała cenę emisyjną w procesie licytacji. Dotychczas cenę ustalał bank centralny, a od tego roku wszystkie monety sprzedawane są w cenie ukształtowanej według ofert złożonych przez użytkowników. W 2011 został uruchomiony sklep „Kolekcjoner”, w którym emitent oferował kupno monet wyemitowanych przed wprowadzeniem systemu aukcyjnego oraz egzemplarzy niekupionych na aukcjach.

Dodatki i zdobienia monet

Często celem uatrakcyjnienia monety (najczęściej srebrnej) poddaje się ją dodatkowym procesom, ozdabia się różnymi materiałami, bądź wybija w nietypowym kształcie. Pierwszy dodatek pojawił się w 2001 roku i był to bursztyn na monecie srebrnej Szlak Bursztynowy. Najczęściej pojawiającym się dodatkiem na monetach jest farba.

Dodatki
NazwaPierwsze wystąpieniePrzykład monetyPrzykład zastosowania
Bursztyn200120 zł Szlak BursztynowyInkrustowany w okrągłym kształcie.
Cyrkonia200120 zł KolędnicyInkrustowana w kształcie gwiazdy.
Szkło200810 zł 400-lecia polskiego osadnictwa w Ameryce PółnocnejRdzeń monety wykonany jest ze szkła oksydowanego.
Ceramika200220 zł Zamek w MalborkuW formie portalu z kaplicy św. Anny w Malborku.
Emalia i tampondruk2002Monety 20 złotych z serii Polscy Malarze XIX/XX wiekuRóżnokolorowe farby na palecie.
Hologram200620 zł Noc ŚwiętojańskaPostać kwiatu paproci
Krzemień201220 zł Krzemionki OpatowskieInkrustowany w okrągłym kształcie.
Inne zdobienia
NazwaPierwsze wystąpieniePrzykład monetyPrzykład zastosowania
Efekt kątowy200110 zł Rok 2001W zależności od kąta spojrzenia wyświetlany napis 2001, bądź strzałka.
Oksydowanie200120 zł Szlak BursztynowyMoneta pokryta jest cienką warstwą tlenków, dzięki czemu nabiera matowej, ciemnoszarej barwy.
Kształt200220 zł Jan Paweł II – 25-lecie pontyfikatuMoneta jest w kształcie kwadratu zamiast okrągłego.
Otwór200810 zł Igrzyska XXIX Olimpiady – Pekin 2008Moneta posiada w centralnej części kwadratowy otwór.
Platerowanie200410 zł Igrzyska XXVIII Olimpiady – Ateny 2004Rdzeń awersu oraz pierścień rewersu pokryte są cienką warstwą złota
Polerowanie201010 zł Kłuszyn i GrunwaldFragment monety wypolerowany

Liczba monet w danych latach

Poniższa tabela przedstawia liczbę wybitych monet kolekcjonerskich w poszczególnych latach z podziałem na srebrne i złote monety oraz z uwzględnieniem najpopularniejszych nominałów. Dane pochodzą z archiwalnych planów emisyjnych Narodowego Banku Polskiego[17].

RokStopNominałSuma
SrebroZłotoBimetal5 zł[d]10 zł20 zł50 zł100 zł200 zł500 zł1000 złPozostałe
1995[18]11138112
1996[19]9254211
1997[20]7252119
1998[21]103731213
1999[22]115923216
2000[23]1061823417
2001[24]1151743317
2002[25]94633113
2003[26]106644216
2004[27]145952319
2005[28]1481133522
2006[29]135942318
2007[30]115831416
2008[31]1399412622
2009[32]177134142[e]24
2010[33]166124222[f]22
2011[34]16811143311[g]24
2012[35]15511413120
2013[36]17739234324
2014[37]17794313424
2015[38]13646312319
2016[39]157283223222
2017[40]225155221227
2018[41]1569212212[h]21
2019[42]32152175114116[i]47
Łącznie345133282209416447217123495

Uwagi

  1. ↑ Nominały: 20 000, 3x500 000 i 3x1 000 000 złotych
  2. ↑ Nominał 20 000 złotych
  3. ↑ Nominał 1000 złotych
  4. ↑ Nie dotyczy monet okolicznościowych bitych na wzór monety obiegowej 5 zł.
  5. ↑ Nominał 25 i 37 złotych
  6. ↑ Nominał 25 i 30 złotych
  7. ↑ Nominał 25 złotych
  8. ↑ Nominał 1 i 2018 złotych
  9. ↑ Nominał 1 gr -2 zł

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Janusz Parchimowicz, Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 185–284, ISBN 978-83-87355-68-5.
  2. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 300, ISBN 83-87355-37-2.
  3. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 230, ISBN 978-83-62939-00-8.
  4. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 191, ISBN 83-87355-37-2.
  5. ↑ Monitor Polski. [dostęp 2013-03-01].
  6. ↑ Janusz Parchimowicz, Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 285–286, ISBN 978-83-87355-68-5.
  7. ↑ Janusz Parchimowicz, Polskie monety próbne 1949–1990 (Polska Rzeczpospolita Ludowa), wyd. I, Szczecin: Nefryt, 2018, s. 16–24, ISBN 978-83-87355-88-3.
  8. ↑ a b Janusz Parchimowicz, Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 185–203, ISBN 978-83-87355-68-5.
  9. ↑ 4n.pl, Money for nothing (portal numizmatyczny).
  10. ↑ 4n.pl, Money for nothing (portal numizmatyczny).
  11. ↑ 4n.pl, Money for nothing (portal numizmatyczny).
  12. ↑ Adam Łanowy (red.), Katalog monet polskich i z Polską związanych XX i XIX wiek, monety koronne Stanisława Augusta Poniatowskiego, wyd. XIV (poprawione i uzupełnione), Bytom: FISCHER, 2012, s. 27, ISBN 978-83-62457-44-1.
  13. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 399, ISBN 83-87355-37-2.
  14. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 305, 319, ISBN 83-87355-37-2.
  15. ↑ Janusz Parchimowicz, Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916, wyd. 21, Szczecin: Nefryt, 2012, s. 186, 201, ISBN 978-83-87355-68-5.
  16. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 372–382, ISBN 83-87355-37-2.
  17. ↑ Plany emisyjne monet okolicznościowych. nbp.pl. [dostęp 2013-01-04].
  18. ↑ Monety okolicznościowe z 1995 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  19. ↑ Monety okolicznościowe z 1996 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  20. ↑ Monety okolicznościowe z 1997 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  21. ↑ Monety okolicznościowe z 1998 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  22. ↑ Monety okolicznościowe z 1999 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  23. ↑ Monety okolicznościowe z 2000 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  24. ↑ Monety okolicznościowe z 2001 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  25. ↑ Monety okolicznościowe z 2002 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  26. ↑ Monety okolicznościowe z 2003 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  27. ↑ Monety okolicznościowe z 2004 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  28. ↑ Monety okolicznościowe z 2005 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  29. ↑ Monety okolicznościowe z 2006 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  30. ↑ Monety okolicznościowe z 2007 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  31. ↑ Monety okolicznościowe z 2008 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  32. ↑ Monety okolicznościowe z 2009 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  33. ↑ Monety okolicznościowe z 2010 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  34. ↑ Monety okolicznościowe z 2011 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  35. ↑ Monety okolicznościowe z 2012 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  36. ↑ Monety okolicznościowe z 2013 r.. nbp.pl. [dostęp 2013-03-18].
  37. ↑ Monety okolicznościowe z 2014 r.. nbp.pl. [dostęp 2014-01-25].
  38. ↑ Monety okolicznościowe z 2015 r.. nbp.pl. [dostęp 2016-01-25].
  39. ↑ Monety okolicznościowe z 2016 r.. nbp.pl. [dostęp 2016-01-25].
  40. ↑ Plan emisyjny na 2017 rok. nbp.pl. [dostęp 2018-05-08].
  41. ↑ Plan emisyjny na 2017 rok. nbp.pl. [dostęp 2018-05-08].
  42. ↑ Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2019-03-26] (pol.).

Linki zewnętrzne

Serie monet kolekcjonerskich i okolicznościowych wyemitowanych przez Narodowy Bank Polski
Rozpoczęte
Zakończone