Temeszów
| Artykuł | 49°41′29″N 22°13′2″E |
|---|---|
| - błąd | 39 m |
| WD | 49°43'N, 22°13'E, 49°41'29.83"N, 22°13'2.42"E |
| - błąd | 19438 m |
| Odległość | 2 m |
| wieś | |
 Widok z drogi Krzemienna - Temeszów | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) | 306[1] |
| Strefa numeracyjna | 13 |
| Kod pocztowy | 36-204[2] |
| Tablice rejestracyjne | RBR |
| SIMC | 0351107[3] |
Położenie na mapie gminy Dydnia _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Dydnia") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu brzozowskiego  | |
 49°41′29″N 22°13′02″E/49,691389 22,217222 | |
| Strona internetowa | |
Temeszów – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Dydnia[4][3], na drodze pomiędzy wsiami Krzemienna i Witryłów, w dolinie rzeki San (jedne z najpiękniejszych przełomów tej rzeki).
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Integralne części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0351113 | Folwark | część wsi |
| 0351120 | Łaz | część wsi |
| 0351136 | Rzeki | część wsi |
Historia
Pierwsze znalezione ślady osadnictwa pochodzą jeszcze z okresu brązu (kultura łużycka), zaś pierwsze wzmianki pisane mówią o nadaniu Temeszowa dwóm braciom z Węgier, Piotrowi i Pawłowi Balom przez księcia Władysława Opolczyka w 1377 roku. W latach 1430–1447 wieś była własnością Małgorzaty Dydyńskiej, wdowy po Mikołaju spokrewnionego z Balami[5]. Po niej wieś odziedziczyli synowie Paweł i Mikołaj, którzy pieczętowali się herbem Gozdawa. Oprócz Temeszowa, byli oni jeszcze w posiadaniu takich wsi jak: Dydnia, Krzemienna i Falejówka. W roku 1489 trzej synowie Elżbiety, tj. Jan, Zygmunt i Stanisław Dydyńscy podzielili majątek pomiędzy siebie w taki sposób, że Janowi przypadły wsie: Falejówka, Jabłonka i połowa Wydrnej, zaś Zygmunt i Stanisław stali się właścicielami Dydni, połowy Wydrnej, Temeszowa, Krzemiennej oraz Jabłonicy Ruskiej.
Jak się wydaje z zapisków oraz badań archeologicznych (przeprowadzonych w latach 50. XX wieku), pierwsza osada była ulokowana na wzgórzu zwanym Horodysko i miała charakter obronny. Toteż w od XV do XVII wieku często była wykorzystywana przez okoliczną szlachtę do obrony przed zagonami tatarskimi. Wieś w całości zamieszkana była przez ludność pochodzenia polskiego.
Właścicielami posiadłości tabularnej Temeszów z Wicentówką byli: Wincenty Dwernicki (w połowie XIX wieku)[6], Władysław Dwernicki (pod koniec XIX wieku)[7], Włodzimierz Dwernicki (na początku XX wieku)[8].
Do 1946 we wsi znajdował się dwór, którego właścicielem był Włodzimierz Karol Dwernicki. Według legendy budynek ten miał podziemne połączenie ze skałami pod pobliskim Oniaczem.
II wojna światowa
Po agresji Niemiec na Polskę w 1939 roku, wieś została włączona do Generalnego Gubernatorstwa, podczas gdy wsie znajdujące się za Sanem, jak Jabłonica Ruska, Hroszówka, Ulucz wcielił ZSRR. 25 czerwca 1941 o godz. 17:00 radziecką granicę na Sanie w Temeszowie przekroczyło słowackie zgrupowania wojskowe, tj. I. motorizovany delostrelecki oddiel i II. motorizovany peši prápor, kierujące się w stronę Sanoka i Krościenka.
W okresie II wojny światowej we dworze oraz w kilku gospodarstwach stacjonowali żołnierze niemieccy. Na skutek akcji germanizacyjnej Wielkopolski, w wyniku której powstał Wartheland, została przesiedlona do Temeszowa jedna rodzina z Poznania. W tym okresie działa również ruch oporu, którego akcje sabotażowe spowodowały uwięzienie kilku mieszkańców w KL Auschwitz. Temeszów zajęły wojska radzieckie w 1944 roku.
Napad UPA
W nocy z 28 na 29 maja 1946 wieś zaatakował oddział UPA w ramach akcji odwetowej za wysiedlenie Ukraińców z miejscowości Lalin przez Wojsko Polskie i Milicję Obywatelską. Akcja UPA udała się mimo działającej we wsi straży, ze względu na kolaborację z Ukraińcami dwóch Polaków z sąsiedniej miejscowości znających zwyczaje mieszkańców.
Oddział UPA w czasie napadu został podzielony na dwie grupy. Pierwsza grupa rabowała mienie, wypędzając równocześnie mieszkańców w tym, co spali, na zewnątrz, a także likwidując osoby zagrażające nacjonalistom. Druga grupa sukcesywnie podpalała kolejne gospodarstwa. W rezultacie zginęło ośmiu mieszkańców wsi: ks. Józef Skrabalak (kapłan archidiecezji lwowskiej oraz kapelan WP), Jan Kociszewski, Jadwiga Kułak, Józef Bluj, Franciszek Skrabalak, Franciszek Dziamba, Bronisław Kawałek i Stefan Horbulewicz[9]. Pozostała ludność zamieszkała w ocalonych budynkach murowanych: szkole oraz XIX-wiecznym dworze.
Prawdopodobnie stosunkowo niska liczba ofiar[10] w Temeszowie była spowodowana bliskością stacjonowania jednostek Wojska Polskiego, MO (Dydnia). Oraz czynnym oporem mieszkańców min. Jana Skrabalaka Bolesława Skrabalaka i Antoniego Skrabalaka, którzy ostrzeliwali napastników z posiadanej broni. Podczas napadu została spalona również cała wieś[11].
Czasy współczesne
Obecnie we wsi znajdują się pozostałości założenia dworskiego (budynek gospodarczy, część zabytkowego parku oraz zarośnięty staw), zabytkowa kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Ostrobramskiej z 1893 roku oraz kilka kapliczek przydrożnych. Ze względu na powolny upadek rolnictwa wieś zmienia swój charakter na letniskowy.
W roku 2009 rozpoczęto budowę kościoła filialnego rzymskokatolickiej parafii św. Michała Archanioła i św. Anny w Dydni.
Przypisy
- ↑ Raport o stanie Gminy Dydnia za 2020 r., dydnia.bip.gov.pl [dostęp 2021-06-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1289 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Paweł (brat Piotra), Petrus et Paulus de Ungaria, Paweł, ożeniony z Wichną z Temiszowa (Temeszów), założyciel rodu Dedeńskich, [w:] Herbarz Bonieckiego. [komentarz: Boniecki nie podaje z jakich źródeł korzystał].
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 221.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 197.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 121.
- ↑ Strona Temeszowa, historia. temeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-09)]..
- ↑ W OKŚZpNP Rzeszów, prokuratorzy Marek Sowa, Marian Papiernik. Śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1945-1946 na szkodę ludności polskiej zamieszkałej na terenie Temeszowa, Ulucza, Witryłowa pow. Brzozów, tj. przestępstwa z art. 148 § 2 pkt 1, 2, i 4 oraz § 3 kk w zw. z art. 1 pkt 1 lit., podjęte 8 listopada 2000.
- ↑ Artur Bata, Bieszczady w ogniu, Rzeszów 1987, s. 152-153.
Bibliografia
- J.F. Adamski, Z. Golla, D. Kierek, Dydnia. Gmina nad Sanem, wyd. PUW „Roksana”, Krosno 2000.
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993.
Linki zewnętrzne
- Temeszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 290.
- Temeszów (portal o Pogórzu Przemyskim i Górach Sanocko Turczańskich)
- Temeszów – kaplica Matki Bożej Ostrobramskiej (Polska Niezwykła)
- Temeszów – ruiny dworu (Polska Niezwykła)
Galeria
Nowy kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej
Kaplica pw. Matki Bożej Ostrobramskiej
Ruiny dworu
Przełomy na Sanie na granicy z Witryłowem
| Wsie | |
|---|---|
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
|
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 50.9 N
- S: 48.95 N
- W: 21.03 E
- E: 23.66 E
Flaga województwa podkarpackiego
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Author
Autor: Bogdan Śnieżek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Przełomy na Sanie przy granicy Temeszowa i Witryłowa
.jpg)
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Temeszów, kaplica Matki Bożej Ostrobramskiej
Autor: Honza Groh (Jagro), Licencja: CC BY-SA 3.0
Temeszów, Województwo podkarpackie. Nowy kościół filialny pw. Miłosierdzia Bożego należący do Parafii św. Michała Archanioła i św. Anny w Dydni,