Arthur Koestler

Arthur Koestler

Arthur Koestler (ur. 5 września 1905 w Budapeszcie, zm. 3 marca 1983 w Londynie) – angielski pisarz i dziennikarz, pochodzenia węgierskiego.

Życiorys

Koestler był z pochodzenia zasymilowanym węgierskim Żydem. Był poliglotą. Już w wieku 10 lat płynnie mówił po węgiersku (po matce), niemiecku (używany przez rodzinę), angielsku i francusku. Znał także jidysz, aby rozmawiać z dziadkiem. Później w Palestynie i ZSRR opanował hebrajski i rosyjski. Wykształcenie inżynierskie zdobył w Wiedniu. Był pracownikiem Wydawnictwa Ullstein. Jako dziennikarz przebywał w Palestynie, ZSRR i Hiszpanii.

W Berlinie w 1931 wstąpił do partii komunistycznej i został agentem Kominternu. W 1932 zadenuncjował w sowieckiej tajnej policji swoją byłą przyjaciółkę Nadieżdę Smirnową, która w wyniku donosu została skazana na śmierć^[1]. Był świadkiem głodowej śmierci milionów ludzi podczas wielkiego głodu na Ukrainie, lecz za sprawą ideologii udało mu się zinterpretować fakty nie jako narodową tragedię, lecz krok naprzód w ewolucji ludzkości. Uważał, że konający na ulicach z głodu ludzie są „wrogami ludu, którzy wolą żebrać niż pracować”. Sądził, wraz z mieszkającym z nim w Charkowie fizykiem Aleksandrem Weissbergiem-Cybulskim, że zniszczenie wsi ukraińskiej godzi się z ogólną historią postępu ludzkości. Koestler opuścił ZSRR w 1933, a na jego pożegnanie Weissberg na stacji powiedział: „Cokolwiek by się działo, wysoko dzierż sztandar Związku Radzieckiego!”^[2].

Z partii komunistycznej wystąpił w 1938. Rozczarowanie do komunizmu zrelacjonował w The God That Failed w 1950. Swoje przeżycia z lat 1939–1940, kiedy jako podejrzany cudzoziemiec przetrzymywany był w Camp Vernet przez Francuzów i Anglików, przedstawił w Scum of the Earth (1941). Jego najgłośniejszą powieścią była Ciemność w południe (Darkness at Noon), poświęcona wielkiej czystce w ZSRR w latach 1934–1939.

Pod koniec życia zainteresował się parapsychologią. W testamencie przeznaczył fundusze na utworzenie uniwersyteckiej katedry parapsychologii w Edynburgu. Był członkiem Stowarzyszenia Dobrowolnej Eutanazji. W 1976 u Koestlera zdiagnozowano chorobę Parkinsona, a trzy lata później przewlekłą białaczkę limfatyczną w jej stadium terminalnym. Wraz z żoną w 1983 roku w Londynie popełnił samobójstwo.

W 1998 popiersie Koestlera zostało usunięte z budynku Uniwersytetu w Edynburgu po ujawnieniu gwałtów, których się dopuścił^[3].

Pomnik w Budapeszcie

W 2009 w Budapeszcie na Lövölde tér postawiono pomnik pamięci pisarza autorstwa Imrego Vargi. Koestler do 11. roku życia mieszkał w pobliżu, na Szív utca; w 2005 przyznano mu pośmiertnie tytuł zasłużonego obywatela miasta.

Wybrane dzieła

• The Thirteenth Tribe 1976, ​ISBN 0-394-40284-7​ – książka stawiająca tezę, że większość współczesnych Żydów aszkenazyjskich wywodzi się od Chazarów
• Ciemność w południe, Warszawa 1990, ​ISBN 83-06-02024-3​.
• Call-Girls, 2006, Bellona, ​ISBN 83-11-10384-4​ – opowieść o fikcyjnej konferencji naukowej poświęconej ocaleniu świata, pokazująca niektóre patologie świata nauki, takie jak brak samokrytycyzmu, mody intelektualne i utarte schematy myślowe, nakazujące ogółowi wyznawać nawet teorie nieprzystające do rzeczywistości
• Lunatycy, 2002, Zysk i S-ka, ​ISBN 83-7150-539-6​ – popularnonaukowa rozprawa o tym, jak ewoluowały teorie kosmologiczne od czasów antycznych do Galileusza i Newtona, co jest pretekstem do poruszenia roli autocenzury, polityki i religii w badaniach naukowych.
• Płomień i lód. Przygody mojego życia, 2009, Magnum, ​ISBN 978-83-89656-58-2​, wybór z fragmentów czterech tomów autobiografii Arthura Koestlera

Przypisy