Bamian (miasto)
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wilajet | |
| Populacja (2021) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Afganistanu  | |
 34°49′N 67°49′E/34,816667 67,816667 | |
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | kulturowy |
| Spełniane kryterium | I, II, III, IV, VI |
| Numer ref. | |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę | 2003 |
| Obiekt zagrożony | 2003 |
Bamian (per. بامیا Bâmyân) – miasto w środkowym Afganistanie, w górach Hindukusz, u podnóży masywu Baba (na wysokości 2545 m n.p.m.), nad rzeką Bamian (dorzecze Amu-darii). Miasto w 2021 roku liczyło prawie 97 tys. mieszkańców[1]. Jest ośrodkiem administracyjnym prowincji Bamian oraz centrum handlowym regionu rolniczego (na nawadnianych polach uprawiane są zboża, ziemniaki i drzewa owocowe).
Dolina rzeki Bamian znana jest z pozostałości wielowiekowego kultu buddyjskiego, szczególnie z kompleksu świątyń wykutych w skale w okresie od I do VIII wieku, gdzie wykuto olbrzymie posągi Buddy, zniszczone przez talibów w 2001 roku.
Geografia
Bamian leży 130 km na północny zachód od Kabulu[2]. Zlokalizowane jest w górach Hindukusz na wysokości 2590 m n.p.m.[2][a]), w dolinie o długości 50 km i szerokości 15 km – depresji tektonicznej na wysokości 2500–3000 m n.p.m., ograniczonej od południa i wschodu masywem Koh-e Baba (5135 m n.p.m.)[3][4]. Przez dolinę i miasto przepływa rzeka Bamian[4]. Bamian jest centrum administracyjnym prowincji Bamian[4] oraz centrum handlowym regionu rolniczego – na nawadnianych polach doliny uprawiane są zboża, lucerna, ziemniaki oraz drzewa owocowe, np. jabłonie i morele[3].
Klimat
Klimat w dolinie ma charakter górski kontynentalny z suchymi latami i długimi, ciężkimi zimami[3][4].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 12.0 | 12.5 | 20.6 | 28.7 | 29.4 | 31.2 | 33.2 | 32.2 | 31.4 | 26.2 | 20.6 | 13.0 | 24,3 |
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 1.0 | 2.0 | 7.9 | 15.6 | 19.9 | 24.1 | 26.3 | 26.1 | 22.9 | 17.4 | 11.0 | 5.1 | 14,9 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -6.4 | -4.8 | 1.4 | 8.6 | 12.4 | 16.3 | 18.4 | 17.4 | 12.8 | 7.8 | 1.6 | -2.8 | 6,9 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -12.1 | -10.5 | -3.8 | 2.9 | 5.7 | 8.5 | 10.0 | 8.8 | 4.2 | 0.0 | -4.9 | -8.6 | 0,0 |
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | −30.5 | -28.4 | −21.2 | -6.5 | -2.5 | 0.6 | 5.4 | 3.0 | -2.6 | -7.9 | −14.5 | −25.0 | −10,8 |
| Opady [mm] | 8.3 | 15.7 | 27.4 | 29.8 | 26.0 | 5.7 | 1.0 | 0.0 | 3.1 | 4.2 | 7.5 | 4.3 | 133,0 |
| Średnia liczba dni śnieżnych | 5 | 7 | 6 | 2 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 3 | 24 |
| Średnia liczba dni z opadami | 0 | 0 | 2 | 7 | 6 | 1 | 1 | 0 | 0 | 2 | 2 | 0 | 21 |
| Średnie usłonecznienie (w godzinach) | 196.7 | 174.6 | 210.7 | 239.4 | style="background:#000000;color:#Błąd w wyrażeniu: nieoczekiwany operator „>”;font-size:85%;text-align:center;"| | 356.9 | 372.9 | 357.8 | 325.3 | 276.7 | 245.5 | 198.0 | 2983,1 |
| Źródło: Hong Kong Observatory[5], NOAA (1960–1983)[6] 7 maja 2017 | |||||||||||||
Historia
Początki osadnictwa w dolinie rzeki Bamian sięgają III w. p.n.e.[4] Miasto wyrosło na szlaku handlowym łączącym Baktrię z Kabulem i północno-zachodnimi Indiami[3].
Rozwój doliny rzeki Bamian zapoczątkował w drugiej połowie I wieku władca plemienia Kuszanów Kaniszka. Król ten był protektorem buddyzmu oraz opiekunem nauki i sztuki, za jego panowania powstały pierwsze świątynie buddyjskie w dolinie. Za panowania Kuszanów dolina stała się prężnym ośrodkiem buddyzmu i centrum klasztornym[4]. W IV–V w. wykuto w zboczach Bamian dwa ogromne posągi Buddy o wysokości 53 i 40 m[2]. Nowe świątynie i klasztory buddyjskie zakładano do VIII wieku – w skale wykuto ponad 1000 cel mnichów buddyjskich[4] (mieszkało tu ich ponad tysiąc w dziesięciu klasztorach) i dużych pomieszczeń obrzędowych. Umieszczano w nich liczne malowidła ścienne i rzeźby. Buddyjskie budowle sakralne powstawały także w sąsiedniej dolinie rzeki Kakrak.
Bamian po raz pierwszy jest wzmiankowany w źródłach chińskich z V w.[2] Miasto odwiedzali chińscy podróżnicy, m.in. mnisi buddyjscy Faxian (337–422) ok. roku 400 i Xuanzang (602–664) w roku 630[2]. Xuanzang sporządził opis miasta, jego budowli oraz życia jego mieszkańców[3].
W VII w. miastem rządzili książęta, najprawdopodobniej heftaliccy[2]. W VIII w. władcy przeszli na islam[2]. W 871 roku miasto zajął safarydzki władca Jakub Ibn Lajs as-Saffar (840–879)[2]. Miasto przechodziło z rąk do rąk, a w końcu zostało zniszczone w 1221 roku przez Czyngis-chana i nigdy nie odzyskało dawnej świetności[2].
W 1840 roku, pod Bamian rozegrała się jedna z bitew I wojny brytyjsko-afgańskiej[2]. W latach 1922–1930 zabytki archeologiczne Bamian badali członkowie francuskiej ekspedycji Délégation Archéologique Française en Afghanistan (DAFA)[3]. W 1964 roku Bamian zostało centrum administracyjnym prowincji Bamian[3].
Posągi Buddy
W IV–V w. wykuto w zboczach Bamian dwa ogromne posągi Buddy o wysokości 53 i ok. 40 m[2]. W okresie swojej świetności posągi były pokryte tynkiem i pomalowane[4]. Opisane zostały przez chińskiego mnicha Xuanzanga, który wspominał o ich bogatych dekoracjach ze złota i kamieni szlachetnych[4]. Opisany przez Xuanzanga trzeci posąg, który miał mieć gigantyczną długość 300 m nie został jeszcze odnaleziony[3]. W 2008 roku odkryto natomiast mocno zniszczony posąg leżącego Buddy z III w. o długości 15 m[2].
W marcu 2001 roku rządzący Afganistanem talibowie zniszczyli za pomocą ognia artyleryjskiego oraz środków wybuchowych dwa największe posągi Buddy (53- i 40-metrowy), gdyż uznali ich istnienie za sprzeczne z zasadami islamu[4]. Przeciw tej decyzji protestowało wiele krajów, w tym także islamskich. Nie zapobiegła jej nawet osobista interwencja Kofi Annana. Zburzenie zabytkowych posągów wywołało falę oburzenia na całym świecie[4].
W 2003 roku krajobraz kulturowy i zabytki archeologiczne w dolinie rzeki Bamian wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO[7].
Uwagi
- ↑ UNESCO podaje wysokość 2500 m n.p.m.
Przypisy
- ↑ Estimated Population of Afghanistan 2021-22. [dostęp 2021-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-19)].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Bamiyan, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-05-07] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h BĀMĪĀN, [w:] Encyclopædia Iranica, III, 6, 15 grudnia 1988, s. 657-661 [dostęp 2017-04-30] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley: Nomination File [dostęp 2013-12-21] (ang.).
- ↑ Climatological Normals of Bamiyan, [w:] Hong Kong SAR Government [online] [dostęp 2017-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-25] (ang.).
- ↑ Bamiyan Climate Normals 1961–1990, [w:] National Oceanic and Atmospheric Administration [online] [dostęp 2017-05-07].
- ↑ UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley [dostęp 2013-12-21] (ang.).
Media użyte na tej stronie
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Afghanistan
Autor: UNESCO/A Lezine;, Licencja: Copyrighted free use
Buddha-Statue in Bamiyan (Afghanistan). Die, bis zur Zerstörung durch die Taliban (2001), mit etwa 55 m Höhe weltweit größte Darstellung eines stehenden Buddha.
siehe auch: Gandhara-Kultur, Buddha, Buddhismus
Source / Licence
"for unrestricted use", see: http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2001/afghanistan.shtmlA View of Bamyan Valley Near the Big Budha Statue
Buddhas of Bamiyan, August 2005