Bamian (miasto)

Bamian
بامیان
Ilustracja
Państwo

 Afganistan

Wilajet

Bamian

Populacja (2021)
• liczba ludności


96 610

Położenie na mapie Afganistanu
Mapa konturowa Afganistanu, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bamian”
Ziemia34°49′N 67°49′E/34,816667 67,816667
Krajobraz kulturowy i zabytki archeologiczne w dolinie Bamian[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Afganistan

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

I, II, III, IV, VI

Numer ref.

208

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2003
na 27. sesji

Obiekt zagrożony

2003

Niecka po zniszczonym posągu Buddy

Bamian (per. بامیا Bâmyân) – miasto w środkowym Afganistanie, w górach Hindukusz, u podnóży masywu Baba (na wysokości 2545 m n.p.m.), nad rzeką Bamian (dorzecze Amu-darii). Miasto w 2021 roku liczyło prawie 97 tys. mieszkańców[1]. Jest ośrodkiem administracyjnym prowincji Bamian oraz centrum handlowym regionu rolniczego (na nawadnianych polach uprawiane są zboża, ziemniaki i drzewa owocowe).

Dolina rzeki Bamian znana jest z pozostałości wielowiekowego kultu buddyjskiego, szczególnie z kompleksu świątyń wykutych w skale w okresie od I do VIII wieku, gdzie wykuto olbrzymie posągi Buddy, zniszczone przez talibów w 2001 roku.

Geografia

Bamian leży 130 km na północny zachód od Kabulu[2]. Zlokalizowane jest w górach Hindukusz na wysokości 2590 m n.p.m.[2][a]), w dolinie o długości 50 km i szerokości 15 km – depresji tektonicznej na wysokości 2500–3000 m n.p.m., ograniczonej od południa i wschodu masywem Koh-e Baba (5135 m n.p.m.)[3][4]. Przez dolinę i miasto przepływa rzeka Bamian[4]. Bamian jest centrum administracyjnym prowincji Bamian[4] oraz centrum handlowym regionu rolniczego – na nawadnianych polach doliny uprawiane są zboża, lucerna, ziemniaki oraz drzewa owocowe, np. jabłonie i morele[3].

Klimat

Klimat w dolinie ma charakter górski kontynentalny z suchymi latami i długimi, ciężkimi zimami[3][4].

Średnia temperatura i opady dla Bamianu
MiesiącStyLutMarKwiMajCzeLipSieWrzPaźLisGruRoczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C]12.012.520.628.729.431.233.232.231.426.220.613.024,3
Średnie temperatury w dzień [°C]1.02.07.915.619.924.126.326.122.917.411.05.114,9
Średnie dobowe temperatury [°C]-6.4-4.81.48.612.416.318.417.412.87.81.6-2.86,9
Średnie temperatury w nocy [°C]-12.1-10.5-3.82.95.78.510.08.84.20.0-4.9-8.60,0
Rekordy minimalnej temperatury [°C]−30.5-28.4−21.2-6.5-2.50.65.43.0-2.6-7.9−14.5−25.0−10,8
Opady [mm] 8.315.727.429.826.05.71.00.03.14.27.54.3133,0
Średnia liczba dni śnieżnych57620000001324
Średnia liczba dni z opadami00276110022021
Średnie usłonecznienie (w godzinach)196.7174.6210.7239.4style="background:#000000;color:#Błąd w wyrażeniu: nieoczekiwany operator „>”;font-size:85%;text-align:center;"|356.9372.9357.8325.3276.7245.5198.02983,1
Źródło: Hong Kong Observatory[5], NOAA (1960–1983)[6] 7 maja 2017

Historia

Początki osadnictwa w dolinie rzeki Bamian sięgają III w. p.n.e.[4] Miasto wyrosło na szlaku handlowym łączącym Baktrię z Kabulem i północno-zachodnimi Indiami[3].

Rozwój doliny rzeki Bamian zapoczątkował w drugiej połowie I wieku władca plemienia Kuszanów Kaniszka. Król ten był protektorem buddyzmu oraz opiekunem nauki i sztuki, za jego panowania powstały pierwsze świątynie buddyjskie w dolinie. Za panowania Kuszanów dolina stała się prężnym ośrodkiem buddyzmu i centrum klasztornym[4]. W IV–V w. wykuto w zboczach Bamian dwa ogromne posągi Buddy o wysokości 53 i 40 m[2]. Nowe świątynie i klasztory buddyjskie zakładano do VIII wieku – w skale wykuto ponad 1000 cel mnichów buddyjskich[4] (mieszkało tu ich ponad tysiąc w dziesięciu klasztorach) i dużych pomieszczeń obrzędowych. Umieszczano w nich liczne malowidła ścienne i rzeźby. Buddyjskie budowle sakralne powstawały także w sąsiedniej dolinie rzeki Kakrak.

Bamian po raz pierwszy jest wzmiankowany w źródłach chińskich z V w.[2] Miasto odwiedzali chińscy podróżnicy, m.in. mnisi buddyjscy Faxian (337–422) ok. roku 400 i Xuanzang (602–664) w roku 630[2]. Xuanzang sporządził opis miasta, jego budowli oraz życia jego mieszkańców[3].

W VII w. miastem rządzili książęta, najprawdopodobniej heftaliccy[2]. W VIII w. władcy przeszli na islam[2]. W 871 roku miasto zajął safarydzki władca Jakub Ibn Lajs as-Saffar (840–879)[2]. Miasto przechodziło z rąk do rąk, a w końcu zostało zniszczone w 1221 roku przez Czyngis-chana i nigdy nie odzyskało dawnej świetności[2].

W 1840 roku, pod Bamian rozegrała się jedna z bitew I wojny brytyjsko-afgańskiej[2]. W latach 1922–1930 zabytki archeologiczne Bamian badali członkowie francuskiej ekspedycji Délégation Archéologique Française en Afghanistan (DAFA)[3]. W 1964 roku Bamian zostało centrum administracyjnym prowincji Bamian[3].

Posągi Buddy

W IV–V w. wykuto w zboczach Bamian dwa ogromne posągi Buddy o wysokości 53 i ok. 40 m[2]. W okresie swojej świetności posągi były pokryte tynkiem i pomalowane[4]. Opisane zostały przez chińskiego mnicha Xuanzanga, który wspominał o ich bogatych dekoracjach ze złota i kamieni szlachetnych[4]. Opisany przez Xuanzanga trzeci posąg, który miał mieć gigantyczną długość 300 m nie został jeszcze odnaleziony[3]. W 2008 roku odkryto natomiast mocno zniszczony posąg leżącego Buddy z III w. o długości 15 m[2].

W marcu 2001 roku rządzący Afganistanem talibowie zniszczyli za pomocą ognia artyleryjskiego oraz środków wybuchowych dwa największe posągi Buddy (53- i 40-metrowy), gdyż uznali ich istnienie za sprzeczne z zasadami islamu[4]. Przeciw tej decyzji protestowało wiele krajów, w tym także islamskich. Nie zapobiegła jej nawet osobista interwencja Kofi Annana. Zburzenie zabytkowych posągów wywołało falę oburzenia na całym świecie[4].

W 2003 roku krajobraz kulturowy i zabytki archeologiczne w dolinie rzeki Bamian wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO[7].

Uwagi

  1. UNESCO podaje wysokość 2500 m n.p.m.

Przypisy

  1. Estimated Population of Afghanistan 2021-22. [dostęp 2021-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-19)].
  2. a b c d e f g h i j k l Bamiyan, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-05-07] (ang.).
  3. a b c d e f g h BĀMĪĀN, [w:] Encyclopædia Iranica, III, 6, 15 grudnia 1988, s. 657-661 [dostęp 2017-04-30] (ang.).
  4. a b c d e f g h i j k UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley: Nomination File [dostęp 2013-12-21] (ang.).
  5. Climatological Normals of Bamiyan, [w:] Hong Kong SAR Government [online] [dostęp 2017-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-25] (ang.).
  6. Bamiyan Climate Normals 1961–1990, [w:] National Oceanic and Atmospheric Administration [online] [dostęp 2017-05-07].
  7. UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley [dostęp 2013-12-21] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Buddha Bamiyan 1963.jpg
Autor: UNESCO/A Lezine;, Licencja: Copyrighted free use
Buddha-Statue in Bamiyan (Afghanistan). Die, bis zur Zerstörung durch die Taliban (2001), mit etwa 55 m Höhe weltweit größte Darstellung eines stehenden Buddha.

siehe auch: Gandhara-Kultur, Buddha, Buddhismus

Source / Licence

"for unrestricted use", see: http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2001/afghanistan.shtml
BamyanRectanglular.jpg
A View of Bamyan Valley Near the Big Budha Statue
Bouddhas de Bâmiyân - Aout 2005.jpg
Buddhas of Bamiyan, August 2005