Paluzy

Paluzy

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Bisztynek
Liczba ludności (2022)	214[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-230[2]
Tablice rejestracyjne	NBA
SIMC	0472130
Położenie na mapie gminy Bisztynek Paluzy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Paluzy
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Paluzy
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego Paluzy
54°07′52″N 20°56′52″E/54,131111 20,947778

Warmińska zabudowa gospodarcza, Paluzy, przy głównej drodze

Kapliczka w Paluzach (jedna z kilku), w środku wsi przy głównej drodze

Paluzy (dawniej Paluzen (1355), Plaussen (1533), niem. Plausen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bisztynek. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.

We wsi znajduje się przystanek, sklep, świetlica wiejska, kościół, siedem zabytkowych kapliczek i kilka przydrożnych krzyży, zabytkowa zabudowa warmińska oraz duża chlewnia.

Historia

Akt lokacyjny wsi 10 marca 1345 wystawili prepozyt Jan z kapituły warmińskiej i warmiński wójt krajowy Henryk von Luter. Zasadźca miał do osadzenia 66 włók czynszowych na prawie chełmińskim, a na całość wsi składało się jeszcze 8 włók sołeckich i 6 włók na uposażenie parafii.

Druga karczma we wsi powstała w 1615 roku. Biskup warmiński Szymon Rudnicki nadał za wierną służbę swojemu mierniczemu Eustachowi Kreczmarowi, obywatelowi i patrycjuszowi reszelskiemu jedną morgę ziemi na postawienie karczmy. Miał on płacić roczny czynsz w wysokości dwóch grzywien.

Przy kościele funkcjonowała szkoła parafialna. Udokumentowane jej istnienie znane jest z drugiej połowy XVI wieku. Szkoła powszechna w Paluzach w 1935 roku miała dwóch nauczycieli i 80 uczniów.

Po 1945 wieś sołecka.

W roku 1783 we wsi było 66 domów. Mieszkańcy: w 1820 - 328 osób, 1848 - 522, 1939 - 561, 1998 - 324.

Kościół

Kościół w Paluzach z 1409^[3] jest budowlą gotycką, orientowaną, murowaną z cegły o wątku polskim na podmurowaniu z kamieni polnych. Salowy na rzucie prostokąta, z zakrystią od północy zamieniną na kaplicę chrzcielną, kruchtą od południa oraz kwadratową wieżą od zachodu. W 1890 korpus budowli przedłużono ku wschodowi o jedną oś okienną oraz dobudowano prezbiterium z zakrystiami. W nawie i kruchtach stropy drewniane, przy czym strop w kruchcie ozdobiony jest polichromią zapewne z 1698 roku. W dawnej zakrystii (obecnie kaplica chrzcielna) sklepienie krzyżowo-żebrowe pokryte jest polichromią barokową. Na siodłowym dachu wieży choragiewka z datami 1400 i 1934. Ta ostatnia dotyczy daty odnowienia kościoła. Do zabytkowego wyposażenia kościoła należy zaliczyć: malowane sceny ze Starego Testamentu na barokowej emporze organowej, dwa konfesjonały, siedem świeczników ołtarzowych z XVIII wieku, cztery barokowe świeczniki procesyjne, osiem obrazów Apostołów z końca XVII i rzeźby z pierwszej połowy XVIII wieku.

Zobacz też

• Parafia Narodzenia NMP w Paluzach

Przypisy

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom VIII (str. 241 - hasło Plausen), Warszawa, 1887.
• Biskupiec z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn, 1969. (str. 171)
• "Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii", Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1973 (str. 69-71)
• JanJ. Chłosta JanJ., Słownik Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo LITTERA, 2002, ISBN 83-914158-5-6, OCLC 830456403 .