Skały magmowe

Ten artykuł od 2021-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Diagram QAPF, gdzie:
- Q kwarc (Quartz)
- A skalenie alkaliczne (Alkali feldspar)
- P plagioklaz (Plagioclase)
- F skaleniowce (Feldspathoid)

Skały magmowe – jeden z trzech głównych typów skał (obok skał osadowych i metamorficznych) budujących skorupę ziemską, powstałych wskutek krystalizacji lub zakrzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej lub lawy na powierzchni Ziemi. Geolodzy opisali ponad 700 odmian skał magmowych.

Podział skał magmowych

Podział genetyczny

Skały magmowe dzieli się w zależności od głębokości zastygania oraz stosunku do skał otaczających:

• na trzy główne kategorie:
  • Skały wulkaniczne (efuzywne (wylewne), ekstruzywne) – krystalizują z magmy wydobywającej się na powierzchnię Ziemi w postaci lawy, m.in.: bazalt, andezyt, melafir, trachit, latyt, dacyt, ryolit, porfir, obsydian, spilit;
  • skały żyłowe - lamprofiry i diabazy, pegmatyty;
  • skały głębinowe (plutoniczne) – krzepnące głęboko (5-30 km) pod powierzchnią Ziemi, tworzące intruzje o znacznych rozmiarach - perydotyt, gabro, dioryt, noryt, granodioryt, sjenit, monzonit, granit, karbonatyty;

lub

• na pięć facji:
  • skały wylewne (jw.);
  • skały subwulkaniczne;
  • skały hipabisalne (hipabysalne) – krzepnące na niewielkiej głębokości pod powierzchnią Ziemi, tworzące drobne intruzje o nieznacznych rozmiarach, m.in. karbonatyty, doleryt, granofir, mikrogranit, pegmatyt, aplit, melafir, porfir, dacyt, latyt, lamprofir, ryolit;
  • skały mezoabysalne;
  • skały abysalne (głębinowe, jw.).

Skały magmowe mają zwykle strukturę krystaliczną, niektóre mają strukturę porfirowatą lub porfirową, afanitową lub szklistą. Wielkość kryształów w skale zależy od szybkości krzepnięcia magmy: wolno krzepnące skały plutoniczne mają strukturę jawnokrystaliczną z kryształami o rozmiarach powyżej 5 mm, natomiast szybko krzepnące skały wulkaniczne wykazują strukturę skrytokrystaliczną (poniżej 1 mm), szklistą lub porfirową, gdy w skrytokrystalicznym lub szklistym "cieście skalnym" występują pojedyncze, wcześniej wykrystalizowane prakryształy.

Podział ze względu na skład

Skały magmowe wyróżnia się również w zależności od ich składu chemicznego i mineralnego. Podstawowym jest podział ze względu na zawartość krzemionki. Wyróżniamy skały magmowe:

• kwaśne – powyżej 66% SiO₂ (w górnej części diagramu QAPF - obfite w kwarc (Q))
• obojętne – 53-66% SiO₂ (w środkowej części diagramu QAPF)
• zasadowe – 45-53% SiO₂ (w dolnej części diagramu QAPF - obfite w skaleniowce (F))
• skrajnie zasadowe (ultrazasadowe) – poniżej 45% SiO₂
• skały alkaliczne - skały względnie nasycone alkaliami, a więc niedosycone krzemionką.

Podział na klasy skał

Skały powstałe z krystalizacji głównej magmy dzielimy na klasy:

• klasa perydotytu
• klasa gabra i bazaltu
• klasa diorytu
• klasa granitu i ryolitu
• klasa sjenitu i trachitu
• klasa monzonitu i latytu
• klasa fojaitu i fonolitu
• klasa teralitu i tefrytu
• klasa ijolitu i law skaleniowcowych
• klasa skał niekrzemianowych

Przykłady skał magmowych

• 

  Bazalt, z widocznym ciosem termicznym - przykład skały wylewnej zasadowej

• 

  Porfir - przykład skały wylewnej bądź żyłowej kwaśnej bądź zasadowej

• 

  Porfir

• 

  Aplogranit - przykład kwaśnej skały żyłowej

• 

  Diabaz - przykład zasadowej skały żyłowej, o składzie mineralnym zbliżonym do bazaltu

• 

  Pegmatyt - przykład kwaśnej skały żyłowej lub magmowej

• 

  Pegmatyt - przerosty pismowe

• 

  Pegmatyt

• 

  Czarnokit - kwaśna głębinowa skała magmowa

• 

  Granit - przykład skały kwaśnej głębinowej

• 

  Rapakivi - przykład skały kwaśnej głębinowej

• 

  Dioryt - przykład głębinowej skały obojętnej

• 

  Sjenit – przykład obojętnej skały głębinowej

• 

  Gabro - przykład głębinowej skały zasadowej

• 

  Gabro o budowie ofitowej

• 

  Hornblendyt - przykład skały głębinowej ultrazasadowej

Formy skał magmowych

Magma, przemieszczając się i zastygając w różnych warunkach temperatury, składu, ciśnienia i charakteru otoczenia, może tworzyć ciała skalne o różnej formie, w odniesieniu do otaczających skał. Ich rozróżnianie jest bardzo ważne dla uzyskania pełnego obrazu sytuacji geologicznej.

Zobacz też

• Diagram QAPF
• skały melanokratyczne, skały leukokratyczne

Linki zewnętrzne

• Skały magmowe