Pszczołowate

Pszczołowate
Apidae[1]
Latreille, 1802
Ilustracja
Pszczoła miodna
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

błonkoskrzydłe

Podrząd

trzonkówki

Infrarząd

żądłówki

Nadrodzina

Apoidea

(bez rangi)pszczoły
Rodzina

pszczołowate

Samiec koczownicy żółtej
Zadrzechnia Xylocopa latipes
Samica porobnicy Anthophora affabilis
Tetragonula carbonaria

Pszczołowate (Apidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny Apoidea[2]. Obejmuje ponad 5800 opisanych gatunków.

Opis

Wskazanie cech wspólnych pszczołowatym i wyróżniających je od innych rodzin pszczół jest trudne z uwagi na zanik potencjalnych synapomorfii w części linii ewolucyjnych. U większości pszczołowatych dolno-boczne części nadustka, a często także boczne części wargi górnej są podgięte ku tyłowi. Nadustek u większości z nich jest wypukły. Narządy gębowe zwykle cechuje obecność grzebyka osadzonego we wklęsłości na przedwierzchołkowej części pieńka szczęk. Rowek episternalny zwykle jest krótki. Bardziej charakterystyczne cechy znaleźć można w budowie wewnętrznej. U innych pszczół na każdy jajnik przypadają 3 owariole, a na każde jądro 3 kanaliki nasienne, natomiast u pszczołowatych liczba ta wynosi 4 lub więcej i jedynym wyjątkiem są niektóre robotnice z rodzaju Apis, u których to liczba owarioli wynosi od 2 do 12. Pszczołowate o przebadanym układzie krwionośnym mają 5 par ostiów w metasomalnym odcinku serca, co wyróżnia je od spójnicowatych, które mają 6 par[3].

Biologia i ekologia

Wśród pszczołowatych znaleźć można gatunki o różnorodnej biologii i zachowaniu. Większość prowadzi samotniczy tryb życia, ale około 20% gatunków cechują zachowania społeczne. Niektóre wykazują eusocjalność i tworzą roje złożone z kast o różnych funkcjach. Wiele gatunków buduje gniazda, w których rozwijają się larwy, przy czym ich rozwój może zachodzić w specjalnych komórkach lęgowych. Gniazda mogą być wykopywane w ziemi, wygryzane w drewnie, zakładane w już istniejących przestworach lub budowane w terenie otwartym. Larwy mogą być zaopatrywane w pokarm na bieżąco lub też jaja są pozostawiane z wystarczającą ilością pokarmu na cały rozwój larwy. Liczne gatunki to kleptopasożyty lub pasożyty społeczne, wykorzystujące gniazda innych pszczół[3][4].

Wszystkie gatunki są uzależnione od pokarmu kwiatowego: pyłku i nektaru. Pozyskując go odgrywają bardzo ważną rolę w krzyżowym zapylaniu roślin. Pszczoła miodna została udomowiona przez człowieka celem pozyskiwania miodu i wosku. Celem wykorzystania do zapylania roślin uprawnych udomowiono w ostatnim czasie również niektóre trzmiele (rodzaj Bombus)[4].

Systematyka

Rodzina pszczołowatych (Apidae) była na przestrzeni lat różnorodnie definiowana. Najszersza definicja obejmowała wszystkie pszczołokształtne (klad Anthophila). Inne ograniczały je do wszystkich pszczół długojęzyczkowych lub wszystkich pszczół długojęzyczkowych i spójnicowatych. Odmienne klasyfikacje zawężały pszczołowate do odpowiedników obecnych Apinae, tylko pszczół wyposażonych w koszyczki (ang. crobiculate Apidae), albo wręcz do samego rodzaju Apis, czyniąc pszczołowate taksonem monotypowym[3]. Często jako odrębne od pszczołowatych traktuje się porobnicowate, obejmujące m.in. koczownicowate i zadrzechniowate[4][5]. Swego czasu w rangach odrębnych rodzin wyróżniano też np. zadrzechniowate, trzmielowate, kornutki, Emphoridae, Meliponidae czy Ctenoplectridae[3].

Współcześnie zwykle stosuje się opartą na analizach filogenetycznych systematykę za pracą „Bees of the World” Michenera, którą przedstawiono poniżej[3][1]. Monofiletyzm tak definiowanych pszczołowatych potwierdza m.in. molekularna analiza filogenetyczna z 2013 roku uwzględniająca próbki z ponad 1300 gatunków pszczół. Zgodnie z jej wynikami rodzina ta stanowi grupę siostrzaną miesierkowatych[6]. Tak definiowane pszczołowate stanowią jedną z najbardziej różnorodnych gatunkowo grup pszczół oraz obejmują najwięcej ich plemion[3]. Do 2010 roku opisano 5836 ich gatunków, zgrupowanych w 231 rodzajach, w tym 22 rodzaje i 87 gatunków wymarłych[7].

Podział systematyczny według Michenera

Michener (2000) dzieli rodzinę pszczołowatych na podrodziny i plemiona[3]:

  • Apinaepszczoły właściwe
    • Ancylaini
    • Anthophoriniporobnice[5]
    • Apinipszczoły żądlące[5]
    • Bombinitrzmielowate[8], trzmielowate właściwe[5]
    • Centridini
    • Ctenoplectrini
    • Emphorini
    • Ericrocidini
    • Eucerinikornutki[5]
    • Euglossinidługojęzyczkowate[5]
    • Exomalopsini
    • Isepeolini
    • Melectinibrzęczki[5]
    • Meliponinipszczoły bezżądłowe[5]
    • Osirini
    • Protepeolini
    • Rhathymini
    • Tapinotaspidini
    • Tetrapediini
  • Nomadinaekoczownicowate[5]
    • Ammobatinicygi[5]
    • Ammobatoidinitrutnicówki[5]
    • Biastinipodsobki[5]
    • Brachynomadini
    • Caenoprosopidini
    • Epeolinimamrzyce[5]
    • Hexepeolini
    • Neolarrini
    • Nomadinikoczownice[5]
    • Townsendiellini
  • Xylocopinaezadrzechniowate[5]
    • Allodapini
    • Ceratininirożyce[5]
    • Manueliini
    • Xylocopinizadrzechnie[5]

Przypisy

  1. a b Apidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. Apidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  3. a b c d e f g Charles Duncan Michener: The Bees of the World. Baltimore, London: Johns Hopkins University Press, 2000, s. 91-92, 111, 570-573.
  4. a b c Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 321-346.
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p q Andrzej Ruszkowski. Nazewnictwo polskie pszczół (Apoidea, Hymenoptera). „Pszczelnicze Zeszyty Naukowe”, s. 217-223, 1993. 
  6. Shannon M. Hedtke, Sébastien Patiny, Bryan N. Danforth. The bee tree of life: a supermatrix approach to apoid phylogeny and biogeography. „BMC Evolutionary Biology”. 13 (138), s. 1–13, 2013. DOI: 10.1186/1471-2148-13-138. 
  7. Alexandre P. Aguiar i inni, Order Hymenoptera, [w:] Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness, Z.-Q. Zhang (red.), „Zootaxa”, 1, 3703, 2013, s. 51–62, DOI:10.11646/zootaxa.3703.1.12.
  8. Tadeusz Pawlikowski, Krzysztof Pawlikowski: Trzmielowate Polski. (Hymenoptera: Apidae: Bombini). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2851-9.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Nomada flava male, Nantlle, North Wales, May 2016 (31542083350).jpg
Autor: Janet Graham, Licencja: CC BY 2.0
Nomada flava male, Nantlle, North Wales, May 2016
Tetragonula carbonaria (14521993792).jpg
Autor: Graham Wise from Brisbane, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Sugar bag bee
Anthophora affabilis f.jpg
Anthophora affabilis, female. Badlands National Park, South Dakota
Bombus muscorum Aster Flower 2.jpg
Autor: S. Rae, Licencja: CC BY 2.0
Deepsyke forest, Peebles-shire, Scotland. Male
Apis mellifera flying2.jpg
Autor: Muhammad Mahdi Karim, Licencja: GFDL 1.2
12mm long Apis mellifera, Apis mellifera flying. The pollen basket can be seen. Pictured in Dar es Salaam, Tanzania.