Bion ze Smyrny

Bion ze Smyrny
Miejsce urodzeniaSmyrna?
Językgreka klasyczna
Dziedzina sztukipoezja bukoliczna
Czarno-biały ornament drukarski. Przedstawia półleżącą postać mężczyzny ubranego w luźną szatę odsłaniającą lewą pierś. Jego głowę, zwróconą w lewo, otacza nimb; na skroniach ma wieniec z liści wawrzynu. W prawicy dzierży lirę, lewy łokieć opiera na kępie traw.
Alegoryczne przedstawienie poety w wydanym przez Thomasa Cooke'a w 1724 zbiorze tłumaczeń wierszy Biona i Moschosa na angielski

Bion ze Smyrny (fl. II wiek p.n.e.; stgr. Βίων ὁ Σμυρναῖος, dosł. Bion Smyrneńczyk[1], gen.: Βίωνος) – grecki poeta, naśladowca Teokryta i jeden z ostatnich twórców poezji bukolicznej w świecie hellenistycznym[2]. Autor wierszy bukolicznych, zachowanych do współczesności jedynie we fragmentach. Powszechnie przypisuje mu się także wiersz Epitafium Adonisa, opisujący uroczystości ku jego czci[3]. Współcześnie uznawany za jednego z trzech najważniejszych twórców sielanek w starożytności, obok Teokryta i Moschosa[4].

Życie

O jego życiu wiadomo bardzo niewiele[5]. Najpewniej pochodził z miasta Smyrny, działał około 100 roku p.n.e. Wcześniej powielane informacje, jakoby był współczesnym Teokrytowi, przyjacielem i nauczycielem Mochosa z Sydonu i żył około 280 roku p.n.e., obecnie są uważane za błędne[5]. Wersja ta wzięła się z niewłaściwego odczytania Epitafium Biona, anonimowego wiersza na śmierć poety, który w początkach epoki nowożytnej przypisywano Mochosowi za sprawą fałszerstw Marcusa Musurusa[6][7]. Suda zalicza poetę do kanonu starożytnych twórców sielanek (Teokryt, Mochos, Bion), kolejność ich wymienienia w tekście może sugerować porządek chronologiczny. Jako że Mochos tworzył w połowie II wieku p.n.e., a najwcześniejsze pewne nawiązania do Biona pochodzą z początków I wieku p.n.e., prawdopodobny okres życia poety był późniejszy niż początkowo uważano i obejmował koniec II wieku p.n.e.[8][9][a]

Część informacji na temat poety pochodzi z anonimowego Epitafium Biona, którego autor nazywa siebie jego dziedzicem i „Ausonem”, czyli mieszkańcem Italii. Może to sugerować, że poeta na jakimś etapie życia odwiedził Italię, być może szukając patrona w Rzymie, co zaczęło być częstą praktyką wśród greckich poetów owych czasów. Równie dobrze jednak autor może w ten sposób jedynie sugerować, że uważa się za spadkobiercę literackiej spuścizny Biona, a odwołania w treści Epitafium do Sycylii mogą być w istocie nawiązaniami do Mochosa i Teokryta, którzy wywodzili się z tej wyspy[9], a niekoniecznie wskazaniem na miejsce urodzenia poety[5]. W Epitafium pojawia się także wzmianka, że poeta został otruty, jednak może to być jedynie poetycka metafora[5][6].

W jednej ze starożytnych antologii pojawia się wzmianka, że Bion pochodził z „małej wsi o nazwie Flossa”[9]. Nazwa ta nie jest poświadczona w innych tekstach z epoki, mogło jednak chodzić o niewielką miejscowość w okolicy Smyrny lub jedną z tych, które połączono w jeden organizm miejski w okresie hellenistycznym. Współcześnie niektóre źródła (m.in. Biblioteka Kongresu) używają na określenie poety przydomka Bion z Flossy[5], jednak jest mało prawdopodobne, by był on używany w starożytności, najpewniej poza rodzinnym miastem poeta był znany jako Bion ze Smyrny i jako taki zwykle występuje w antologiach[9].

Twórczość

Prawdopodobnie za życia upublicznił tom sielanek pod wspólnym tytułem Bukoliki (stgr. Βουκολικά), który nie przetrwał do współczesności[6]. Większość jego dzieł zaginęła, w starożytnych antologiach tekstów poetyckich zachowało się w sumie 17, 18 lub 19 fragmentów jego wierszy[12][b], w tym powszechnie przypisywany mu od czasów Joachima Camerariusa wiersz Epitafium Adonisa (stgr. Επιτάφιος Αδώνιδος; tytuł tłumaczony także jako Na śmierć Adonisa[1]), mitologiczny poemat na śmierć Adonisa[9][13][6]. Jest to zarazem najdłuższy element wiązany ze spuścizną poety, a także najlepiej współcześnie zbadany[13]. Wiersz ten opisuje pierwszy dzień święta Adonisa, podczas którego opłakiwano jego śmierć. Tym samym tworzy swoisty wstęp do Adoniazusae Teokryta - dzieła o drugim dniu Adonii, w którym świętowano ponowne spotkanie Adonisa z Afrodytą[5]. Ze spuścizny Biona przetrwał także lament Afrodyty, który zachował się w kilku średniowiecznych antologiach poezji bukolicznej[5].

Niektóre z fragmentów zawierają tematy typowe dla antycznej greckiej poezji bukolicznej, w innych widać dużo szersze podejście do formy sielanki, typowe dla późniejszej poezji epoki hellenistycznej[14]. Wiele z nich traktuje o miłości, głównie homoseksualnej. Poza historią Adonisa w twórczości Biona pojawiają się także Hiacynt i Cyklop. Anonimowe Epitafium Biona (stgr. Ἐπιτάφιος Βίωνος) sugeruje, że napisał on również wiersz poświęcony Orfeuszowi, jest możliwe, że część zachowanych fragmentów pochodzi właśnie z niego. Greckie teksty Biona zazwyczaj powielane były w antologiach poezji Teokryta. Fulvio Orsini w 1568 przypisał poecie także autorstwo Epithalamium Achillesa i Dejdamii, jednak nie ma na to dostatecznych dowodów[5][9][13]. Mimo to autorstwo tego poematu przypisuje mu także część badaczy współczesnych[1]. W przeszłości Bionowi przypisywano także trzy wiersze obecnie atrybuowane raczej Teokrytowi (XX, XXIII i XXVII)[9]. Jest także możliwe, że był autorem wiersza Pan i Echo (Pan kai Echo; Papyrus Vindobonensis 29801) oraz któregoś – lub w istocie wszystkich – z wzorowanych na Teokrycie („pseudo-Teokryt”) sielanek określanych numerami 19, 20, 21, 23 i 27[13].

W poezji Biona widoczny jest wpływ wcześniejszych bukolik Teokryta, nawiązują do niego także użycie dialektu doryckiego oraz metryka wierszy[2]. Przeważają w nich daktyle, z rzadka pojawiają się spondeje[6]. Z kolei wpływ Biona widoczny jest w twórczości wielu antycznych poetów greckich i łacińskich, w tym u Wergiliusza i Owidiusza[15][6]. Szczególnie jego potraktowanie tematu Adonisa znalazło naśladowców w europejskiej i amerykańskiej poezji od czasów Renesansu[16]. Wzorowali się na nim m.in. Pierre de Ronsard[17], Mellin de Saint-Gelais(fr.) i Amadis Jamyn(fr.)[16]. Wpływ na potomnych wywarło także epitafium poświęcone Bionowi, na którym wzorowali się m.in. Sebastian Fabian Klonowic (w Żalach nagrobnych) i Jan Kochanowski (Epitaphium Doralices)[3].

Wiersze Biona w greckim oryginale, a także ich łacińskie tłumaczenie, dostępne są m.in. w znajdującym się w domenie publicznej i zdigitalizowanym wydaniu Ludwiga Friedricha Heindorfa i Gottlieba Kiesslinga z 1829[18], a także w angielskim przekładzie Banksa i Chapmana z 1870 roku[19]. Jedno z ostatnich wydań angielskojęzycznych ukazało się w 2007 w ramach serii „Loeb Classical Library”, w przekładzie Neila Hopkinsona[20]. Polskie przekłady poezji Biona opublikowali m.in. Józef Epifani Minasowicz (w 1770)[21] i Bruno hr. Kiciński (1841), a w czasach współczesnych Witold Klinger[22] i Anna Świderkówna[23].

Uwagi

  1. ↑ Więcej na temat wyznaczenia prawdopodobnego okresu życia Biona piszą m.in. Franz Bücheler[10], Georg Knaack[6] i Franz Susemihl[11].
  2. ↑ Być może jeden z nich stanowi kompletny wiersz, jednak nie jest to pewne.

Przypisy

  1. ↑ a b c Ławińska-Tyszkowska 1981 ↓, s. 30.
  2. ↑ a b Reed 1993 ↓, s. 6.
  3. ↑ a b PWN 2017 ↓.
  4. ↑ Ławińska-Tyszkowska 1981 ↓, s. 22.
  5. ↑ a b c d e f g h Jebb 1911 ↓, s. 956.
  6. ↑ a b c d e f g Knaack 1897 ↓, s. 481 f.
  7. ↑ Wilson 2016 ↓, s. 167.
  8. ↑ Reed 1993 ↓, s. 4–9.
  9. ↑ a b c d e f g Gow 2015 ↓, s. XXVI.
  10. ↑ Bücheler 1875 ↓, s. 33–61.
  11. ↑ Susemihl 1891 ↓, s. 233.
  12. ↑ Reed 1997 ↓, s. 252.
  13. ↑ a b c d Matthews 1998 ↓, s. 13–15.
  14. ↑ Reed 1993 ↓, s. 6–8.
  15. ↑ Reed 1997 ↓, s. 260–269.
  16. ↑ a b Ferguson 2016 ↓, s. 150-151.
  17. ↑ Ferguson 2016 ↓, s. 105-106.
  18. ↑ Teokryt, Bion i Moschos 1829 ↓.
  19. ↑ Banks i Chapman 1870 ↓.
  20. ↑ Hopkinson 2007 ↓.
  21. ↑ Minasowicz 1770 ↓.
  22. ↑ Klinger 1952 ↓.
  23. ↑ Łanowski i Świderkówna 2007 ↓.

Bibliografia

Przedmiotowa
Podmiotowa

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

The idylliums of Moschus and Bion, Translated from the Greek Fleuron T036975-20.png
Fleuron from book:
The idylliums of Moschus and Bion, Translated from the Greek. With Annotations. To which is prefixed, An Account of their Lives; with some Remarks on their Works; and some Observations upon Pastoral. By Mr. Cooke.