Płatkonóg szydłodzioby

Płatkonóg szydłodzioby

Phalaropus lobatus[1]
(Linnaeus, 1758)
Szata godowa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	bekasowce
Rodzina	bekasowate
Podrodzina	brodźce
Plemię	Phalaropodini
Rodzaj	Phalaropus
Gatunek	płatkonóg szydłodzioby
Synonimy
Tringa tobata Linnaeus, 1758[2][a] Tringa lobata Linnaeus, 1758 Lobipes lobatus (Linnaeus, 1758)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
lęgowiska      zimowiska

Płatkonóg szydłodzioby^[5] (Phalaropus lobatus) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae).

Systematyka

Gatunek ten bywał niekiedy umieszczany w monotypowym rodzaju Lobipes^[6]. Nie wyróżnia się podgatunków^[2][7].

Występowanie

Zamieszkuje wybrzeża Morza Arktycznego, w Eurazji od Półwyspu Skandynawskiego po Cieśninę Beringa, w Ameryce Północnej, na Grenlandii, Svalbardzie i Islandii, ponadto w Szkocji i Irlandii. Zimuje na otwartym morzu, pojawiając się na wybrzeżach: pacyficznym Ameryki Środkowej i środkowo-zachodniej Ameryki Południowej, Morza Arabskiego, zachodniej Afryki, Półwyspu Malajskiego oraz wysp Indonezji i zachodniej Melanezji.

W Polsce nieliczny ptak spotykany na przelotach w maju-czerwcu i lipcu-październiku pojedynczo lub w małych grupkach, najliczniej nad Zatoką Gdańską. Na wybrzeżu częsty, w głębi lądu rzadko.

Morfologia

Cechy gatunku

To dość oryginalny ptak jeśli chodzi o dymorfizm, zachowania godowe i opiekę na młodymi, gdyż role obu płci są odwrotne w stosunku do tych panujących u większości ptaków. W szacie godowej samica nieco większa od samca i ubarwiona bardziej jaskrawo. Wierzch ciała łupkowoczarny o szarawym nalocie, na grzbiecie rudobrązowe, podłużne kresy. Pierś szara, spód ciała biały, na szyi i bokach głowy szeroka rdzawa przepaska (kołnierz), policzki i podgardle białe. Samiec natomiast ma węższy kołnierz koloru szarobrązowego. W szacie spoczynkowej obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch ciała szaropopielaty z białymi podłużnymi pasami, spód biały, przez oko przechodzi czarny pasek. Osobniki młodociane mają wierzch ciała brązowoczarny, a spód biały (podobnie jak osobniki dorosłe w upierzeniu spoczynkowym). Płatkonogi mają wąski dziób, a nogi szare z płatkowatą błoną pławną, od której wzięła się nazwa ptaka.

W locie widać na ciemnych skrzydłach biały pas i białe prążkowanie grzbietu w kształcie dwóch liter V zwróconych czubkami do siebie. Odzywa się przenikliwym „pit pit pit”. Od płatkonoga płaskodziobego jest mniejszy i zgrabniejszy, ma poza tym czarny, ostry i cieńszy dziób. Wielkością dorównuje biegusowi zmiennemu.

Wymiary średnie

długość ciała ok. 17–20 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 30–36 cm
masa ciała ok. 20–45 g

Ekologia i zachowanie

Biotop

Wybrzeża jezior i małych bagien w strefie tundry, na przelotach wybrzeża różnych zbiorników wodnych, stawów hodowlanych, również w głębi lądu. Zimą na pełnym morzu. W Skandynawii także na wysoczyznach.

Toki

Na lęgowiskach ptaki są w kwietniu i maju. Samica pełni dominującą rolę w kojarzeniu się w pary. Rozpoczyna toki, podnosząc się na wodzie, bijąc ze świstem skrzydłami wzlatuje do lotu godowego nad samą powierzchnią wody. Siada na wodzie i wydaje miękkim głosem wyjątkowe dźwięki. Wtedy to można usłyszeć jej słodkie zawodzenie „wedi wedi wedi”. Ona też wybiera gniazdo i zajmuje się jego obroną.

Gniazdo

W pobliżu wody, płytkie zagłębienie w kępie trawy, turzyc lub nisko nad ziemią w krzaku. Samica wyścieła je razem z samcem trawą, kawałkami liści i mchem.

Jaja

Pisklę

(c) Andrew Butko, CC BY-SA 3.0

Osobnik młodociany

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (zdarza się jednak poliandria), składając pod koniec maja lub czerwcu 3–4 brązowożółte i brązowooliwkowe jaja z ciemnobrunatnymi plamkami, większymi i gęstszymi na grubym końcu. Na tym kończy się rola samicy w okresie lęgowym.

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 17–21 dni tylko przez samca (podobnie jak wychowywanie młodych), podczas gdy samica pozostaje w pobliżu gniazda. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu, usamodzielniają się po 4–5 tygodniach, a już po 2 tygodniach często są pozostawiane bez opieki. Mają rdzawożółty puch na grzbiecie przyozdobiony ciemnymi plamami i prążkami. Odloty zaczynają się od lipca i trwają do września.

Pożywienie

Wodne bezkręgowce m.in. owady i ich larwy, na morzu plankton.

Zazwyczaj łowi je na powierzchni wody, po której bardzo lekko pływa (jakby siedział na dryfującym przedmiocie). Samo żerowanie jest specyficzne dla płatkonogów – pływając po wodzie kręci się wokół własnej osi i powoduje wypływanie planktonu, po czym szybko go zbiera z powierzchni tafli. Po tym też można go rozróżnić od innych siewkowych.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje płatkonoga szydłodziobego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 3,6–4,5 milionów osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[4].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[8].

Zobacz też

• ptaki Polski

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Phalaropus lobatus (Płatkonóg szydłodzioby). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 147–150. ISBN 83-86564-43-1.