Rusyfikacja
 | Ten artykuł wymaga uzupełnienia informacji. |
_Obwieszczenie_o_zakazie_rozmawiania_po_polsku%2c_Pud%c5%82o_663%2c_s_121.png)
Rusyfikacja – proces dobrowolnego lub przymusowego przyswajania języka rosyjskiego i kultury rosyjskiej przez osoby lub zbiorowości funkcjonujące wcześniej w ramach innych kultur.
Historia
Od średniowiecza rusyfikacja stanowiła naturalny (tj. niebędący konsekwencją nacisków administracyjnych) proces, jakiemu podlegały m.in. plemiona ugrofińskie, podbite przez Rusinów (np. Mieszczeranie i Muromcy).
Od końca XVIII wieku władze rosyjskie (analogicznie jak władze wielu ówczesnych europejskich państw), rozpoczęły proces wynarodowiania mniejszości narodowych zamieszkujących Imperium Rosyjskie, wykorzystując do tego celu różne formy przymusu administracyjnego oraz system oświaty. Rusyfikacja była nasilona szczególnie na obszarach, zamieszkanych przez narody, które uznawane były za potencjalnie buntownicze, lub dążące do oderwania się od Rosji.
W celu rusyfikacji narodu poddawanego temu procesowi, ograniczano (lub wręcz uniemożliwiano) naukę w języku ojczystym, a także wprowadzano obowiązek załatwiania spraw urzędowych wyłącznie w języku rosyjskim. Ponadto częste było przesiedlanie osób uznawanych za zagrożenie dla władzy na obszary etniczne rosyjskie lub na Syberię, przy jednoczesnym propagowaniu rosyjskiego osadnictwa na danym obszarze.
Rusyfikacja w ZSRR
W początkowym okresie istnienia Związku Radzieckiego, jako odróżnienie od ciemiężącego mniejszości narodowe caratu, wprowadzono politykę korienizacji (tj. powrotu do korzeni), w ramach której mniejszości narodowe otrzymywały większy lub mniejszy zakres autonomii (kulturowej i językowej), począwszy od własnego okręgu narodowościowego (a czasem nawet rejonu narodowościowego – np. Polski Rejon Narodowy im. Feliksa Dzierżyńskiego), przez obwód autonomiczny i republikę autonomiczną, aż po republikę związkową.
Od ok. 1940 nastąpiła zasadnicza zmiana polityki w odniesieniu do mniejszości narodowych, które zaczęto postrzegać (niekiedy słusznie) jako potencjalne zagrożenie dla jedności państwa i zaczęto ponownie stosować politykę rusyfikacji (przynajmniej na poziomie języka, gdyż propagowana przez ZSRR kultura tylko w ograniczonym zakresie była zbieżna z kulturą rosyjską, opartą m.in. na prawosławiu). Jakkolwiek autonomiczne jednostki podziału polityczno-administracyjnego zostały zachowane (a czasem wręcz wzrastała ich ranga, np. ze statusu obwodu autonomicznego do rangi republiki), rusyfikacja przejawiała się m.in. w oświacie, gdzie rosyjski był jedynym językiem wykładowym powyżej poziomu podstawowego. Promowano również osiedlanie się Rosjan na terenie innych republik związkowych, zaś przedstawicieli mniejszości – w Rosyjskiej FSRR, m.in. za pomocą systemu stypendiów. Józef Stalin osobiście określał naród rosyjski jako siłę przewodnią ZSRR[1].
Rusyfikacja we współczesnej Rosji
Mimo że obecnie władze rosyjskie nie prowadzą w sposób celowy polityki rusyfikacji, proces ten, m.in. poprzez media, następuje, zwłaszcza w odniesieniu do mniejszości, które od Rosjan odróżniają głównie kwestie językowe, nie zaś kulturowe. Jakkolwiek kulturowo odmienne, bo wyznające islam mniejszości np. czeczeńska czy tatarska skutecznie opierają się rusyfikacji i ich liczebność wzrasta, to np. liczba związanych z prawosławiem ugrofińskich Mordwinów spadła z 1154 tys. w 1989 r. (i 1192 tys. w 1979) do niespełna 800 tys. (w 2010 r.). Podobnie liczba osób deklarujących narodowość maryjską zmniejszyła się z 671 tys. w 1989 r. do nieco ponad 550 tys. w 2010 r., zaś turkojęzycznych Czuwaszów – z 1.842 tys. w 1989 r. do 1.450 tys. w 2010. Najbardziej na rusyfikację narażone są mniejszości liczące relatywnie niewielu członków, np. Wepsowie, których liczba spadła z ponad 12 tys. w 1989 r. do niespełna 6 tys. w 2010 (a jeszcze w 1926 r. było ich prawie 33 tys.) czy wymierający już Iżorowie, których populacja w 2010 r. liczyła zaledwie 266 osób, wobec 820 w 1989 r. i ponad 16 tys. w 1926 r.
Rusyfikacja na ziemiach polskich
Samowola wielkiego księcia Konstantego oraz łamanie Konstytucji Królestwa Polskiego przyczyniły się do powstawania tajnych związków, a potem do wybuchu powstania listopadowego (1830-1831). Gwałtowne zaostrzenie rusyfikacji nastąpiło po upadku wcześniej wspomnianego powstania co doprowadziło do zniesienia konstytucji z 1815 roku, która zapewniała Królestwu Polskiemu odrębność państwową. W 1833 roku wprowadzono stan wojenny. W 1841 wprowadzono rosyjski system monetarny. Ponowne zaostrzenie rusyfikacji nastąpiło po upadku powstania styczniowego: wprowadzono ciągły stan wojenny, zrusyfikowano administrację i szkolnictwo, zlikwidowano Kościół unicki, wysiedlano i wywłaszczano Polaków.
Bardziej radykalne metody rusyfikacyjne zastosowano na ziemiach I Rzeczypospolitej zajętych przez Imperium Rosyjskie podczas rozbiorów i wcielonych bezpośrednio do państwa rosyjskiego. Zamknięto Uniwersytet Wileński i Liceum Krzemienieckie, jako karę za udział jej studentów i uczonych w powstaniu listopadowym. Ukazem cara Mikołaja I w latach 1832–1834 z terenów Wołynia i Podola zostało wysiedlonych w głąb Rosji kilkanaście tysięcy polskich rodzin.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Andrzej Chwalba: „Imperium korupcji w Rosji i Królestwie Polskim w latach 1861–1917”, Księgarnia Akademicka, Kraków, 2006, ISBN 83-7188-867-8.
- Grzegorz Smyk: „Rusyfikacja obsady personalnej organów zarządu gubernialnego Królestwa Polskiego w latach 1867–1915”, Czasopismo Prawno-Historyczne, tom LI, zeszyt 1-2, 1999
- Jan Wołyński: „Wspomnienia z czasów szkolnictwa rosyjskiego w byłym Królestwie Polskiem 1868 – 1915”, Warszawa, 1936
- Andrzej Chwalba: „Polacy w służbie Moskali”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków, 1999, ISBN 83-01-12753-8.
- Piotr Frączykowski: „Rusyfikacja polskiego narodu”, Wydawnictwo PWN, Kraków, 2001
Media użyte na tej stronie
Icon of articles which need more text
Obwieszczenie informujące o wprowadzeniu na mocy rozporządzenia generał-gubernatora wileńskiego zakazu prowadzenia rozmów w języku polskim we wszystkich miejscach publicznych.
Po upadku powstania styczniowego, od połowy lat 60. XIX w. władze rosyjskie zaczęły znosić odrębność ustrojową Królestwa Polskiego. Likwidowano urzędy odrębne dla Królestwa, a miejscowa administracja podporządkowana została ministerstwom rosyjskim. Unifikacja ta była jednak niepełna: ograniczono ją do wprowadzenia szczególnych rygorów politycznych i policyjnych, natomiast nie wprowadzono w Królestwie Polskim liberalnych reform, które miały miejsce w Cesarstwie: samorządowej i sądowniczej.
Polityka rusyfikacyjna na Wileńszczyźnie miała znacznie ostrzejszy charakter, niż w Królestwie Polskim. Generał-gubernator wileński, Michaił Murawiow (ze względu na swe okrucieństwo w tłumieniu powstania styczniowego zwany „Wieszatielem”), aby po stłumieniu powstania styczniowego nadać – przynajmniej zewnętrznie – czysto rosyjski charakter guberniom zachodnim cesarstwa rosyjskiego wydał 5 IV 1864 r. rozporządzenie nakazujące używanie wyłącznie języka rosyjskiego na szyldach sklepowych oraz w prowadzeniu rachunków i ksiąg kupieckich. W tym samym roku zakazano w wileńskich szkołach nauki języka polskiego, nawet jako przedmiotu nadobowiązkowego oraz zamknięto polskie czytelnie. Kolejni generał-gubernatorzy wileńscy kontynuowali rusyfikacyjną politykę Murawiowa. Od 3 XI 1865 r. obowiązywał na Litwie wprowadzony przez generał-gubernatora Kaufmana zakaz noszenia strojów polskich i używania zaprzęgów konnych w stylu polskim. 21 VIII 1868 r. generał-gubernator Potapow wprowadził zakaz mówienia po polsku w miejscach publicznych, o czym podano do wiadomości w obwieszczeniu rozklejanym na murach miasta. Obwieszczenie informowało o wprowadzonym zakazie posługiwania się językiem polskim w miejscach publicznych. Miejsca, w których ów zakaz obowiązywał zostały szczegółowo wymienione w obwieszczeniu. Znalazły się wśród nich urzędy państwowe, kościoły, teatry, kluby, hotele i zajazdy, restauracje, kawiarnie, piwiarnie, winiarnie, wszelkiego rodzaju punkty handlowe. Zakaz objął także parki i ulice. Wymieniono również drukarnie, zakłady litograficzne i fotograficzne. Pomimo szczegółowego okreslenia wszelkich możliwych miejsc publicznych w obwieszczeniu dodano także słowa „[…] i w ogóle we wszystkich miejscach, do których ludność ma prawo wstępu […] a także w sytuacjach prywatnych, z wyjątkiem rozmów domowych i w rodzinnym kręgu”. Zastrzeżone też zostało, że winni naruszenia wprowadzonego zakazu będą podlegali karom.
Pomimo zapowiadanych restrykcji władzom nie udało się wyegzekwować wprowadzonego obowiązku używania języka rosyjskiego w kazaniach i śpiewach kościelnych.
Władze rosyjskie w Królestwie Polskim nie przystąpiły do rusyfikacji w sposób aż tak represyjny. Choć pojawiły się pomysły, by również w Królestwie zakazać np. wszelkich publikacji w języku polskim, nie doszło do realizacji podobnych rozporządzeń. Zakres używania języka polskiego ograniczono jednak bardzo znacznie. Stopniowo rusyfikowane było szkolnictwo; w drugiej połowie lat 60. XIX w. wprowadzono do szkół średnich język rosyjski jako wykładowy, a od 1885 – także do szkół elementarnych. Warszawska Szkoła Główna została zamknięta w 1869 r., a na jej miejsce utworzono cesarski uniwersytet. Ponadto obowiązywała w Królestwie surowa cenzura, a stan wojenny, ogłoszony jeszcze w 1861 r. obowiązywał w dalszym ciągu. Od śmierci w 1874 r. namiestnika Królestwa, Fiodora Berga, nie powołano już nikogo na to stanowisko, a krajem rządzili generał-gubernatorzy. Stopniowo zaprzestano używania nazwy Królestwo Polskie; zastąpiono ją określeniem „Kraj Przywiślański”.
opis zewnętrzny: Druk, jęz. rosyjski, 1 karta papierowa o wymiarach 351x436 mm
miejsce przechowywania: Biblioteka Polska w Paryżu, Rząd Narodowy powstania 1863-1864. Archiwum Izby Obrachunkowej, sygn. 663, s. 121.