Wielka Synagoga w Łodzi
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec | murowana |
| Architekt | Adolf Wolff |
| Data budowy | |
| Data zburzenia | 10 na 11 listopada 1939 (podpalona) |
| Tradycja | reformowana |
Położenie na mapie Łodzi  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
 51°46′12″N 19°27′14″E/51,770000 19,454000 | |
Wielka Synagoga (Dajczeszil) w Łodzi – łódzka synagoga zbudowana z funduszy łódzkich fabrykantów, m.in.: Izraela Poznańskiego, Joachima Silbersteina i Karola Scheiblera przy ulicy Spacerowej 2 (obecnie al. Tadeusza Kościuszki 2). Była największą i najpiękniejszą synagogą przedwojennej Łodzi. [1].
Projekt wykonał Adolf Wolff ze Stuttgartu, znany projektant i budowniczy obiektów sakralnych, między innymi: Matthäuskirche w Stuttgarcie (1876-81) i synagoga w Stuttgarcie (1859-61). Będąc architektem niemieckim nie mógł wówczas swobodnie wykonywać swojego zawodu w Polsce, dlatego przedkładane władzom plany sygnował architekt miejski Hilary Majewski. Budowa rozpoczęła się w 1881. Synagoga była wyraźnie wyższa od otaczających ją budynków, a efekt potęgował cokół pod budynkiem. Ogrodzenie i zieleń wokół synagogi wyodrębniały ją z otoczenia[2][3].
Synagoga była przeznaczona dla żydowskiej burżuazji, zasymilowanej z polską kulturą. Wstęp do świątyni umożliwiały tylko specjalne przepustki, wydawane najbogatszym Żydom, przede wszystkim tym, którzy sponsorowali jej budowę. W okresie międzywojennym kazania były w języku polskim, a w narodowe święta polskie odbywały się uroczystości patriotyczne.
Podpaloną przez Niemców z 10 na 11 listopada 1939 budowlę rozebrano w 1940. Po wojnie nie została odbudowana – na jej miejscu znajduje się parking z pamiątkowym kamieniem[2][3].
Galeria
Rzut synagogi
Fasada synagogi
Synagoga i pałac Hertza
Wnętrze synagogi
Obelisk upamiętniający synagogę
Obelisk z fasadą upamiętniający synagogę
Zobacz też
Przypisy
- ↑ [https://polska-org.pl/7691045,Lodz,Wielka_Synagoga_w_Lodzi_dawna.html Wielka Synagoga w Łodzi (dawna) Dajczeszil]. polska-org.pl. [dostęp 2022-11-08].
- ↑ a b VIRTUAL RECONSTRUCTION OF SYNAGOGUES IN LODZ - Great Synagogue of Lodz (Reform Synagogue) – corner of Kościuszki/Zielona 9 –a “quasi-freestanding” Synagogue; s:187-190. www.researchgate.net. [dostęp 2022-11-16].
- ↑ a b Maria Piechotka i Kazimierz Piechotka: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 592, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
Bibliografia
- Synagoga przy ul. Promenadowej 2 i Zielonej 8. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2018-09-25].
- Jacek Walicki, Synagoga przy ulicy Promenadowej (później Kościuszki) 2 i Zielonej 8 – synagoga reformowana i jej poprzedniczki, [w:] Synagogi i Domy Modlitw w Łodzi (do 1939 r.) [online], Łódź 2000, s. 40, ISBN 83-912403-9-8 [dostęp 2018-09-25].
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Łódź Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 52.45 N
- S: 50.78 N
- W: 17.95 E
- E: 20.75 E
Symbol zabytku judaizmu do legendy mapy
Great synagogue in Lodz - ground floor - Architect drawing drawn by Adolf Wolff but signed by Hilary Majewski
Autor: Zorro2212, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kamień upamiętniający miejsce gdzie stała Wielka Synagoga, Łódź ul. Zachodnia Zielona
Autor: HuBar, Licencja: CC BY-SA 2.5
Pomnik w miejscu Wielkiej Synagogi w Łodzi
Fotografia przedstawia synagogę i pałac Hertza znajdujące się przy ulicy Spacerowej (obecnie aleja Kościuszki). Synagoga została wybudowana w latach 1881-1887 według projektu Adolfa Wolffa, jako prywatny dom modlitwy. Jej właścicielami był Komitet Synagogi utworzony przez przedstawicieli żydowskiej inteligencji, środowiska finansowego i przemysłowego miedzy innymi Izraela Poznańskiego czy Joachima Silbersteina. Żeby tam wejść potrzebna była specjalna karta wstępu. Przeznaczona była dla Żydów zasymilowanych, związanych z kulturą polską. Modlitwy odbywały się w języku polskim, a w narodowe święta celebrowano uroczystości patriotyczne. Synagoga została podpalona w listopadzie 1939 roku. Wypalone mury rozebrano w grudniu tego samego roku a w marcu 1940 roku ostatecznie oczyszczono teren. Od tego czasu na placu nie powstała żadna budowla.
Znajdujący się obok pałac Jakuba Hertza wybudował w 1892 roku Izrael Poznański w posagu dla swojej córki Anny i jej męża Jakuba Hertza. Budynek powstał na parceli, przy której od ulicy Piotrkowskiej przy numerze 51, był główny skład wyrobów fabryki Izraela Poznańskiego. Pałac to dwupiętrowy budynek, z trzema silnie wysuniętymi ryzalitami, otoczony zielenią i ogrodzeniem z ozdobnej kraty. Rezydencja nawiązywała w swej architekturze do renesansu włoskiego i francuskiego. Pałac podlegał dwukrotnej przebudowie: przed pierwszą wojną i w okresie międzywojennym, gdy adaptowano go na pomieszczenia dla Izby Przemysłowo-Handlowej. Zostało wtedy nadbudowane jedno piętro, zmianie uległo przyziemie i parter, gdzie zlikwidowano okna i loggie. Zmiany polegały także na przekształceniu elewacji frontowej w konwencji modernizmu z elementami klasycyzmu. Autorem projektu przebudowy był Marian Lalewicz. Od 1957 roku dawny pałac Hertza jest siedzibą władz i administracji Akademii a następnie Uniwersytetu Medycznego.
Fotografia pochodzi z wydanego w 1896 roku albumu Bronisława Wilkoszewskiego „ Łodzi”. Saryusz Bronisław Paweł Wilkoszewski (1847-1901), zwany "łódzkim Canaletto" był mistrzem fotografii ilustracyjnej. Udokumentował zabudowę Łodzi z końca XIX wieku przede wszystkim wille, fabryki, budynki użyteczności publicznej, obiekty sakralne, ulicę Piotrkowską. Jego zakład fotograficzny znajdował się w willi "Trianon" w Pasażu Meyera 5 (obecnie ulica Moniuszki).