Jazid I

Jazid I

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5 Moneta Jazida I
kalif
Okres	od 680 do 683
Następca	Mu’awija II
Dane biograficzne
Dynastia	Umajjadzi
Data śmierci	683
Ojciec	Mu’awija I
Matka	Majsūn

Jazid I (zm. 683) – drugi kalif z dynastii Umajjadów, panował w latach 680–683.

Życiorys

Był synem Mu’awiji I i jego ulubionej żony, Majsun, jakobitki, syryjskiej Arabki z rodu Bahdal^[1], zaliczanego do Kalbitów, potężnej grupy południowoarabskich plemion^[2]. Za jego młodych lat matka, niechętna życiu dworskiemu i tęskniąca za tradycyjnym życiem na pustyni^[a], zabierała go ze sobą na Pustynię Syryjską, szczególnie w rejon Palmyry, gdzie koczowało jej rodzinne plemię. Tam Jazid uczył się polowania, jazdy konnej, układania poezji, jak i picia wina. Takie wyprawy stały się później stałym elementem wychowania książąt z dynastii Umajjadów^[3].

W 669 roku Jazid stanął na czele posiłków wysłanych dla wsparcia sił Fadala al-Ansariego, który wdarł się w głąb Cesarstwa Bizantyńskiego i zimował w Chalcedonie (668–669). Razem z nim syn Mu’awiji kierował pierwszym atakiem na Konstantynopol. Wedle przekazów o charakterze legendarnym podczas oblężenia Jazid wyróżniał się męstwem i walecznością, przez co zyskał tytuł fata al-Arab („młody wojownik”, „bohater Arabów”). Być może powierzenie mu tego dowództwa było odpowiedzią Mu’awiji na niezadowolenie, jakie wywołały zapowiedzi uczynienia syna swoim następcą^[4]. W 674 roku Jazid, dowodząc flotą arabską, wziął udział w kolejnej wyprawie na Konstantynopol, która przerodziła się w czteroletnie oblężenie, zakończone niepowodzeniem sił Umajjadów^[5].

Problem uregulowania sukcesji był sporym wyzwaniem, ze względu na to, że wśród Arabów zasada dziedziczenia tytułu kalifa nie była jeszcze mocno ugruntowana. Mu’awiji udało się pozyskać poparcie wielu wodzów plemiennych i mianować Jazida następcą w 679 roku^[b], przy zachowaniu pozorów elekcji z udziałem mieszkańców Damaszku i delegacji (wafd) prowincji, którzy złożyli hołd i przysięgę wierności jego synowi^[6]. W praktyce było to wprowadzenie dziedziczności tronu i dzięki temu w następnym roku, po śmierci ojca, bez trudności Jazid objął władzę jako kalif^[7].

Na polu ekspansji zewnętrznej za jego panowania włączono do imperium Kinnasrin, północny okręg Syrii^[8]. Kalif na początku swoich rządów uwolnił z więzienia i przywrócił na stanowisko namiestnika Egiptu Ukbę ibn Nafiego, który następnie podjął wyprawy na wielką skalę skierowane na obszar Maghrebu. Jednocześnie Jazid I zdecydował się na opuszczenie miasta, które na Cyprze założył jego ojciec w trakcie wyprawy z 654 roku, przypuszczalnie uznając utrzymywanie tam załogi za nieopłacalne^[9].

Podczas jego rządów w okolicach Damaszku wykopano lub poszerzono kanał Nahr Jazid, który doprowadzał wodę z rzeki Barady do oazy Dżuty dla jej nawodnienia^[10].

Mimo tego, że ojciec zapewnił mu następstwo, nie udało się uniknąć wojny domowej^[11]. Władzy Jazida nie uznali szyici z Iraku, do czego przyczyniły się surowe rządy namiestników: Zijada Ibn Abiha i jego syna, Ubajda Allaha. Niezadowoleni z panowania Umajjadów wezwali do siebie Husajna ibn Alego, by sięgnął po władzę kalifa. Ten, pod wpływem tych apeli i swojego otoczenia wyruszył do irackiej Kufy. Jednak jego orszak został zmasakrowany przez siły wierne Jazidowi w bitwie pod Karbalą, w której śmierć poniósł także sam Husajn. Jego głowę zwycięzcy wysłali do Damaszku, sam jednak kalif wyraził ubolewanie z powodu tego wydarzenia, świadom jego znaczenia. Rodzinie Husajna wydano jego ciało, jak i odciętą głowę, by mogła pochować szczątki^[12].

Bitwa pod Karbalą w dłuższej perspektywie pogłębiła rozłam między szyitami a sunnitami^[13]. Próba porozumienia jaką Jazid I podjął, przyjmując delegację z Medyny popierającej ród Alidów, zakończyła się niepowodzeniem – monarszy przepych dworu kalifa, jego świecki tryb życia i obyczaje wręcz zszokowały przybyłych. W efekcie tego w 683 roku wybuchło powstanie przeciw władzy Umajjadów na czele którego stanął Abd Allah Ibn az-Zubajr. Kalif posłał wojska przeciw niemu, które po zwycięstwie pod Al-Harra, obległy go w Mekce. Walki przerwała śmierć Jazida I w listopadzie 683 roku^[14]. Jego następcą został nieletni syn, Mu’awija II^[15].

Śmierć Jazida I zapoczątkowała okres chaosu w imperium arabskim^[16]. Ibn az-Zubajr uzyskał poparcie Kajsytów^[17], mianem których określano północne plemiona arabskie^[18], ponadto charydżyci, którzy już wcześniej występowali przeciw Umajjadom, rozpoczęli powstanie na wielką skalę^[19].

Jazid bywa uznawany za zdolnego i sprawnego władcę, jednak żyjący w późniejszych latach arabscy dziejopisarze oceniali go bardzo krytycznie^[15]. Wskazywano na niego jako pierwszego pijaka wśród kalifów, który pijał wino codziennie i do udziału w pijatykach tresował swoją małpkę Abu Kajs. Określano go tytułem Jazid al-chumur – „Jazid od wina”. Wyróżniał się zamiłowaniem do polowań i był wielkim myśliwym. Każdemu ze swych psów myśliwskich przydzielił osobnego opiekuna i ozdabiał je złotymi krążkami na nogi, miał też nauczyć geparda jazdy na końskim zadzie^[20]. Opinie te dotyczące jego trybu życia mogą mieć charakter oszczerczy^[21]. Kalif komponował muzykę, wprowadził śpiew z akompaniamentem instrumentalnym na dwór oraz zwyczaj obchodzenia ważnych świąt w pałacach przy biesiadach^[22]. Al-Masudi oskarżał go o wprowadzanie muzyki do świętych miast islamu, którą potępiali tradycjonaliści i ulemowie ze względu na związki z obrzędami pogańskimi i chrześcijańskimi, jak i skojarzenia z pijaństwem i hazardem^[23].

W otoczeniu Jazida nie brakowało chrześcijan. Jednym z nich był jego nadworny poeta Al-Achtal, w młodości blisko z nim związany, podobnie jak Jan z Damaszku, który miał uczestniczyć w jego pijatykach^[24]. Chrześcijańscy kronikarze różnili się w ocenach kalifa. Nestorianin Jan bar Penkāyē zarzucał mu sprawowanie władzy w sposób tyrański, krytykując także zamiłowanie do rozkoszy i gier, które określał jako „dziecinne”. Natomiast anonimowy autor łacińskiej Kroniki roku 754 z terenów Półwyspu Iberyjskiego pochwalał przystępność Jazida wobec ludzi, twierdząc, że był powszechnie kochany przez poddanych, nie szczycąc się swoją władzą^[25].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Józef Bielawski: Plemiona arabskie. W: Mały słownik kultury świata arabskiego. red. naukowy Józef Bielawski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971, s. 432–436.
• Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10988-2.
• Philip K. Hitti: Dzieje Arabów. przeł. Wojciech Dembski, Maria Skuratowicz, Edward Szymański. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969.
• Hugh Kennedy: Wielkie podboje arabskie. Jak ekspansja islamu zmieniała świat. przeł. Mateusz Wilk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16830-8.
• Bernard Lewis: Arabowie w historii. przeł. Janusz Danecki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1995, seria: Biblioteka myśli współczesnej. ISBN 83-06-02454-0.
• Bernard Lewis: Muzułmański Bliski Wschód. przeł. Janusz Danecki. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut, 2003, seria: Narody i cywilizacje. ISBN 83-89261-10-3.
• Danuta Madeyska: Historia świata arabskiego. Okres klasyczny od starożytności do końca epoki Umajjadów (750). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1999. ISBN 83-235-0096-7.
• Danuta Madeyska: Kalb. W: Mały słownik kultury świata arabskiego. red. naukowy Józef Bielawski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971, s. 266–267.