Odoje

Odoje
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-250[1]

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0763910

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Odoje”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Odoje”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Odoje”
Ziemia53°46′27″N 21°51′17″E/53,774167 21,854722

Odoje (niem. Odoyen, 1938–1945 Nickelsberg) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Przez wieś przebiega linia kolejowa nr 223, odcinek Orzysz – Ełk. We wsi dworzec kolejowy. Linia obecnie zamknięta dla ruchu pasażerskiego.

Nazwa

W momencie lokacji wieś nazwano Tscharne[2], podobnie jak nazywało się pobliskie jezioro i las oraz inna wieś o tej samej nazwie, powstała w zbliżonym okresie tuż za granicą administracyjną, w prokuratorii leckiej (giżyckiej). Jeszcze w 1519 roku, w dokumentach krzyżackich nazwa Tscharne użyta jest w odniesieniu do wsi czynszowej Odoje. Jednak już po niedługim czasie zaczęto używać nazwy pochodzącej od nazwiska zasadźcy: Odoyen[3]
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Odoien[4].
Podczas akcji germanizacyjnej nazw miejscowych i fizjograficznych historyczna nazwa niemiecka Odoyen została 16 lipca 1938 roku zastąpiona przez administrację nazistowską sztuczną formą Nickelsberg[5].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości nadano obowiązującą nazwę Odoje[6].

Historia

Komtur ryński Rudolf von Tippelskirchen nadał Mikołajowi Odojowi (Nickolai Odoi)[7] do zasiedlenia 66 łanów na prawie chełmińskim, z tego 6 łanów na jego sołectwo, w zamian za jedną służbę zbrojną. Dan w Rynie r. 1495[8]. Wieś otrzymała 14 lat wolnizny. Sołtys otrzymał niższe sądownictwo oraz co trzeci denar z wyższego sądownictwa. Dostał również prawo rybołówstwa na jeziorze Orzysz zarówno latem jak i zimą, gdy mieszkańcy wsi mogli łowić tylko latem (od Wielkanocy do św. Michała), tylko na jeziorze Czarnym bez używania saków[9]. Sołtys i mieszkańcy uzyskali również prawo małych polowań. Chłopi z Odój płacili czynsz pół grzywny w różnych monetach od łanu, a także płużne (Pflugkorn) w wysokości ćwierć korca pszenicy i żyta oraz korzec owsa. Chłopi byli również opodatkowani na rzecz kościoła. Płacili dziesięcinę małdratową (w ziarnie) w wysokości pół korca owsa i tyleż żyta. Mieszkańcy Odoi mieli zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian w wodach płynących. Rachunki krzyżackie z 1517 roku wykazują w Odojach dwie karczmy, potwierdziły to również dokumenty z 1540 roku. W Odojach mieszkają r. 1539 sami Polacy[8]. W spisach z 1539 i 1564 roku w Odojach wykazano zagospodarowanych 46 łanów. Odoje należały do parafii i rewiru w Orzyszu.
W październiku 1656 Tatarzy uprowadzili w jasyr 2 mężczyzn.
W 1710 roku, kiedy epidemia dżumy zdziesiątkowała okoliczną ludność w tym duchowieństwo z Orzysza, parafialne nabożeństwa ewangelickie odprawiano w stodole gospodarza Sokołowskiego[10]. W 1735 roku założono szkołę[10].
Według danych opublikowanych w 1822 roku w Odojach mieszkały 133 osoby[11]. W 1857 roku we wsi mieszkały 244 osoby. Nauczycielem był Michael Opitz[12].
Według danych z 1907 roku właścicielem 372 ha gruntów w Odojach był Gustav Gerlach[13]. Na 1 sierpnia 1914 roku zaplanowano otwarcie linii kolejowej Orzysz - Ełk, przechodzącej przez Odoje, gdzie wybudowano dworzec kolejowy. I wojna światowa pokrzyżowała te plany. Po wyparciu Rosjan i wyremontowaniu szlaku, wiosną 1915 roku ruszyły pierwsze transporty wojskowe. W 1935 roku jeden nauczyciel uczył 35 uczniów[10]. W 1933 r. w miejscowości mieszkało 280 osób, a spis powszechny z maja 1939 roku wykazuje 291 mieszkańców[5].
Po 1945 roku w Odojach utworzono rolniczą spółdzielnię produkcyjną[10].

Zabytki

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

  • Dawny cmentarz ewangelicki, założony w połowie XIX w.[14]

Zespół dworca kolejowego, zbudowany w drugiej dekadzie XX wieku, w skład którego wchodzą:

  • Dworzec kolejowy[15].
  • Budynek mieszkalno-gospodarczy[16].
  • Dwa budynki gospodarcze[17][18].

Inne obiekty, nie ujęte w ewidencji:

  • Dwa wiadukty kolejowe z początku XX wieku.

Turystyka

Przez Odoje przebiegają dwa szlaki rowerowe:

Wiadukt kolejowy z początku XX wieku umożliwiający przejazd pod torowiskiem jest jednocześnie dobrym punktem widokowym na najbliższą okolicę, krajobraz wzniesień czołowomorenowych. Na północ od wsi, na skraju lasu rosną 4 pomnikowe okazy jarząbu szwedzkiego[21].

Bibliografia

  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
  • R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba, Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska, Orzysz, 2004, str. 135, ISBN 83-914508-0-5

Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 853 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  2. ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 73.
  3. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223, 224.
  4. ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
  5. ↑ a b Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Kreis Johannisburg. 2006. [dostęp 2012-12-30]. (niem.).
  6. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  7. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 206.
  8. ↑ a b Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 476.
  9. ↑ Grzegorz Białuński, Rybołówstwo w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich (XIV-XVII w.) ze szczególnym uwzględnieniem starostwa ryńskiego Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1(227) Olsztyn 2000 str. 32.
  10. ↑ a b c d R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 54.
  11. ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Zweiter Band G-Ko. Karl August Kümmel, Halle, 1822, s. 306.
  12. ↑ Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 301.
  13. ↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band: Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 1907, s. 466, 467.
  14. ↑ Karta zabytku - cmentarz
  15. ↑ Karta zabytku - dworzec kolejowy
  16. ↑ Karta zabytku - budynek mieszkalno-gospodarczy
  17. ↑ Karta zabytku - budynek gospodarczy 1
  18. ↑ Karta zabytku budynek gospodarczy 2
  19. ↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 49.
  20. ↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 111.
  21. ↑ BIP UW w Olsztynie

Linki zewnętrzne

Gmina Orzysz
Wsie
Kolonia
Osady
Osady leśne
Integralne
części wsi

Gmina Orzysz

Media użyte na tej stronie

Orzysz (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Pisz County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pisz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.92 N
  • S: 53.42 N
  • W: 21.39 E
  • E: 22.32 E
Szlak rowerowy czerwony.svg
Czerwony szlak rowerowy
Szlak rowerowy żółty.svg
Żółty szlak rowerowy