Jakub Wygodzki

Jakub Wygodzki
Ilustracja
Jakub Wygodzki
Data i miejsce urodzenia

3 kwietnia 1856
Bobrujsk, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

1941
Wilno

Poseł na Sejm II RP
Okres

od 1922
do 1930

Przynależność polityczna

Blok Mniejszości Narodowych

Jakub Wygodzki, także Jakub Wygodski, Jaakow Wigodski, Yakov Wigodski, ros. Яков Ефимович Выгодский; jidysz יעקב וויגאדסקי; lit. Jokūbas Vygodskis (ur. 3 kwietnia 1856[1] w Bobrujsku, zm. 1941 w Wilnie) – wileński lekarz, działacz syjonistyczny i społeczno-kulturalny, minister Litwy ds. żydowskich, radny Wilna i poseł na Sejm II RP I i II kadencji (1922–1930).

Życiorys

Urodził się jako najstarszy spośród siedmiu synów Jechela i Romy z Goldbergów[2]. Wychowany w surowej atmosferze religijnej rodziny chasydzkiej wiernej tradycji Chabad-Lubawicz. Ukończył gimnazjum w Mariampolu, studia medyczne w Wojskowej Akademii Lekarskiej w Petersburgu (1882). Następnie specjalizował się w Wiedniu, Paryżu i Berlinie w zakresie ginekologii. W 1883 osiadł w Wilnie, gdzie angażował się w działalność społeczną i polityczną, stając się przywódcą wileńskich Żydów[3]. Działacz ruchu syjonistycznego od lat 90. XIX w. Był ordynatorem i dyrektorem w wileńskich szpitalach. Współtworzył rosyjską Partię Konstytucyjno-Demokratyczną na Wileńszczyźnie.

W czasie I wojny światowej w okresie niemieckiej okupacji Wilna sprzeciwił się nałożonej na Żydów kontrybucji. Został za to aresztowany (marzec 1917) przez władze niemieckie i umieszczony w obozie jenieckim, gdzie przebywał 13 miesięcy (początkowo w Czersku, następnie w Celle).

W kwietniu 1918 powrócił do Wilna i opowiedział się po stronie odrodzonego państwa litewskiego, został ministrem ds. żydowskich w rządzie litewskim. W latach 1919–1929 sprawował mandat radnego w Wilnie, prezesował tamtejszej gminie żydowskiej.

Po wkroczeniu bolszewików do Wilna (1920) został aresztowany i umieszczony w więzieniu na Łukiszkach, a jego dokumenty związane z pracami w Tarybie skonfiskowano.

Po zajęciu Wileńszczyzny przez Polskę posłował na Sejm I i II kadencji z listy Bloku Mniejszości Narodowych. Na początku II kadencji przewodniczący Koła Żydowskiego.

Autor wielu artykułów naukowych o tematyce medycznej opublikowanych po rosyjsku, niemiecku i polsku. Publicystykę społeczno-polityczną podejmował w jidysz i po niemiecku. W jidysz także powstały zbiory jego wspomnień z młodości i okresu I wojny światowej.

Jeden z czołowych animatorów żydowskiego życia teatralnego w Wilnie: Wilner Trupe (Trupa Wileńska), Żydowskie Towarzystwo Teatralne (Towarzystwo „Przyjaciół Teatru Żydowskiego”). Autor licznych publikacji na temat teatru jidysz.

Po wkroczeniu wojsk niemieckich na podporządkowaną wówczas ZSRR Litwę (22 czerwca 1941) i rozpoczęciu okupacji niemieckiej był przez pewien czas członkiem Judenratu w wileńskim getcie. Odmówił jednak współpracy z Niemcami, co stało się przyczyną jego śmierci w sierpniu 1941[4].

Przypisy

  1. ↑ Podawany jest także rok 1857, np. Kurzbiographien, juden-in-europa.de [dostęp: 10 listopada 2011] (niem.). Sam Wygodzki jednak pisze w swoich wspomnieniach o 1856 r.: Я родился в 1856 г. в хасидской семье в Бобруйске (http://berkovich-zametki.com/2007/Starina/Nomer4/Rafes1.htm).
  2. ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 351–352. [dostęp 2021-12-03].
  3. ↑ Nazywany „ojcem wileńskich Żydów.
  4. ↑ www.litjews.org aresztowany i zabity przez hitlerowców. Biogram na stronie Fundacji Shalom podaje: Aresztowany, zmarł w więzieniu ([1]). W wielu publikacjach mowa o samobójstwie: Odmówił wypełnienia rozkazu dostarczania codziennie 6000 osób do obozu zagłady Adam Czerniaków, przewodniczący Judenratu w Warszawie, wybierając samobójstwo, podobnie jak to uczynili: Jakub Wygodzki z Wilna, Hepner z Łomży czy Lemberg ze Zduńskiej Woli. (Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa, Polacy – Żydzi 1939-1945, Książka i Wiedza, Warszawa 1971, s. 93.) Podobnie okoliczności śmierci Wygodzkiego ujmuje Marian Fuks, Z dziejów wielkiej katastrofy narodu żydowskiej, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1999, s. 95, ISBN 83-87133-47-7: Samobójstwa popełnili m.in. prezesi Judenratów: w Wilnie – Jakub Wygodzki[...]. Wątpliwości wokół śmierci Wygodzkiego wyjaśnia Icchak (Henryk) Rubin, Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939-1945, Wydawnictwo Kontra, Londyn 1988, s. 480, ISBN 0-907652-23-9 9: Dr Jakub Wygodzki nie był prezesem wileńskiego Judenratu. W chwili aresztowania, 24 lipca 1941 r., miał 86 lat. Po tygodniu trzymania go w więzieniu został zamordowany razem z całą grupą żydowskich intelektualistów. Córka Wygodzkiego, Aleksandra Brusztein pisze o rozstrzelaniu ojca (А. Бруштейн, Дорога уходит вдаль, Moskwa 1957, s. 53, wyd. pol. Droga biegnie w dal, 1959) – za http://berkovich-zametki.com/2007/Starina/Nomer4/Rafes1.htm, jednak Юлиан Рафес,Первый в мире союз врачей-евреев (г. Вильно) oraz Шошана Гельцер, Жизнь и деятельность доктора Якова Выгодского podają, że bezpośrednią przyczyną aresztowania Wygodzkiego była jego osobista interwencja u władz niemieckich przeciwko kontrybucji nałożonej na Żydów wileńskich przez Franza Murera. Osiemdziesięciopięcioletni starzec został brutalnie zrzucony ze schodów, a po powrocie do domu aresztowany: według Juliana Rafesa – 24 sierpnia 1941, według Shoshany Heltzer – 28 lipca 1941. Zmarł z powodu brutalnego traktowania, warunków panujących w więzieniu oraz braku pomocy lekarskiej, zachowując do końca niezłomną postawę.

Bibliografia

  • Szymon Rudnicki: Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2004, s. 411–419. ISBN 83-70596-39-8.

Linki zewnętrzne

Ministrowie Republiki Litewskiej ds. żydowskich

Media użyte na tej stronie

Jakub Wygodzki portrait 1933-8-2.jpg
ד"ר יעקב ויגודסקי, רופא, סופר ואיש ציבור, ממנהיגי קהילת וילנה ערב חורבנהּ