Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski

Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski na początku sierpnia 1920. W środkowym rzędzie od lewej: Iwan Skworcow-Stiepanow, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Feliks Kon

Członkowie Polrewkomu w Białymstoku

Sztandar Polrewkomu ofiarowany przez robotników Białegostoku

Manifest Polrewkomu

Pierwszy numer organu Polrewkomu Goniec Czerwony, sierpień 1920

Probostwo w Wyszkowie, siedziba Polrewkomu

Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP), Polrewkom (ros. Польревком) – utworzony przez bolszewików 23 lipca 1920 w Smoleńsku twór polityczny mający pełnić funkcję komunistycznej władzy na terenach II Rzeczypospolitej zajętych przez Armię Czerwoną w trakcie ofensywy letniej 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej^[1].

Historia

Utworzony 23 lipca 1920 w Smoleńsku przez Rosyjską Partię Komunistyczną (bolszewików) z przekształcenia Biura Polskiego przy Komitecie Centralnym partii bolszewickiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej z działaczy komunistycznych polskiego pochodzenia przebywających w Rosji Sowieckiej. Komitet przemieszczał się w pociągu pancernym za frontem nacierającej Armii Czerwonej.

Komunistyczna propaganda w okresie Polski Ludowej głosiła, że odezwę o przejęciu władzy w Polsce Polrewkom ogłosił 30 lipca w Białymstoku^[2], pierwszym większym mieście na zachód od linii Curzona, zajętym 28 lipca 1920 przez Armię Czerwoną. W rzeczywistości odezwę tą wygłoszono po raz pierwszy 30 lipca 1920 w Wilnie^[3]. Manifest do polskiego ludu roboczego miast i wsi (autorstwa Feliksa Dzierżyńskiego), między innymi zapowiadał:

• utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad^[2],
• nacjonalizację ziemi,
• rozdział Kościoła od państwa,
• wzywał masy robotnicze do przepędzenia kapitalistów i obszarników, zajmowania fabryk i ziemi oraz tworzenia komitetów rewolucyjnych jako organów nowej władzy.

Komitet rozpoczął działalność od wydania uzgodnionego z Leninem programu oraz dwóch odezw – do żołnierzy Armii Czerwonej i Wojska Polskiego, którego żołnierzy zachęcano do buntu. Dzierżyński rozpoczął tępienie wrogów ludu (jego określenie) za pomocą czekistów. W kolejnych dniach TKRP ogłosił program rolny, deklarację o wolności sumienia oraz ustanowił trybunały rewolucyjne. Komitet wydawał w języku polskim własny organ prasowy Goniec Czerwony.

Obszar kontrolowany przez TKRP ograniczał się do Podlasia i części Mazowsza czasowo zajętych przez Armię Czerwoną. Rozpoczęto formowanie Polskiej Armii Czerwonej pod dowództwem Romana Łągwy. Do 2 Białostockiego Pułku Strzelców zgłosiło się zaledwie 70 osób, a liczebność całej Polskiej Armii Czerwonej wyniosła 176 ochotników. W terenie organizowano Komitety Rewolucyjne. Gdy Armia Czerwona szturmowała przedpola Warszawy, kierownictwo TKRP (Marchlewski, Dzierżyński i Kon) przyjechało do Wyszkowa, aby z bolszewickimi wojskami wkroczyć do stolicy. Próchniak i pozostali członkowie komitetu pozostali w Białymstoku.

Kilkutygodniowe rządy Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski na Wileńszczyźnie i Białostocczyźnie były okresem terroru rewolucyjnego. Komitet powołał trybunały, które represjonowały i zabijały przeciwników rządów Komitetu. W organizowaniu terroru odznaczyli się szczególnie Romuald Muklewicz i Adam Kaczorowski (Sławiński)^[4]. Według krakowskiego dziennika Czas przez cały okres działalności Polrewkomu czekiści rozstrzelali w Białymstoku 16 osób, w tym prezydenta miasta Szymańskiego, prezesa zarządu Filipowicza oraz endeckich radnych Siemaszkę i Glińskiego. Nastąpiły masowe aresztowania osób podejrzanych. Czeka prowadziła również rekwizycje zboża^[5].

W wyniku zwycięskiej kontrofensywy wojsk polskich, 22 sierpnia komitet zmuszony był w pośpiechu opuścić Białystok wraz z wycofującymi się wojskami Armii Czerwonej i udał do Mińska, gdzie znalazł się 26 sierpnia. Wkrótce zaprzestał działalności, a jego członkowie zostali przydzieleni do sztabów frontowych lub obozów jenieckich w celu bezskutecznego jak się okazało werbowania ochotników do Polskiej Armii Czerwonej.

Stefan Żeromski poświęcił Tymczasowemu Komitetowi Rewolucyjnemu Polski opowiadanie Na probostwie w Wyszkowie o pobycie Dzierżyńskiego, Marchlewskiego i Kona u księdza Wiktora Mieczkowskiego.

Członkowie

• Julian Marchlewski – przewodniczący,
• Jakub Hanecki – wiceprzewodniczący,
• Edward Próchniak – sekretarz,
• Feliks Dzierżyński – przewodniczący de facto,
• Feliks Kon – oświata^[6],
• Józef Unszlicht – sprawy partyjne,
• Bernard Zaks – przemysł,
• Stanisław Bobiński – rolnictwo,
• Tadeusz Radwański – propaganda i agitacja.

Przedstawicielem Komitetu Centralnego Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) przy Polrewkomie był komisarz Iwan Skworcow-Stiepanow. Współpracownikami byli również Aleksander Fornalski, Marceli Nowotko^[7] oraz Józef Lewartowski.

Zobacz też

• Galicyjski Komitet Rewolucyjny
• Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

Przypisy

Bibliografia, linki

• Norman Davies: Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, przeł. A. Pawelec, Kraków 2006, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, ISBN 978-83-240-0749-3.
• Jan Alfred Reguła (ps. Józef Mützenmacher): Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów, Warszawa 1934, reedycja Toruń 1994, wyd. Portal, ISBN 83-901295-0-7.
• Paweł Samuś: Edward Próchniak, Warszawa 1983, Wyd. Książka i Wiedza, ISBN 83-05-11166-0.
• Witold Sienkiewicz: Niepokonani 1920, Demart 2011, ISBN 978-83-7427-587-3.
• Janusz Szczepański: Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, Warszawa – Pułtusk 2000, Wyd. Oficyna Wydawnicza Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, ISBN 83-88372-01-7.
• Konrad Zieliński: Przyczynek do dziejów Polskiego Biura KC Rosyjskiej Komunistycznej Partii [bolszewików] i Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Facta Simonidis 1(4)/2001, ISSN 1899-3109, Zamość 2011 s.9-27
• Adam Miodowski: Nieudana próba ustanowienia w Polsce systemu rządów sowieckich (lipiec–sierpień 1920 r.) w: Białostockie Teki Historyczne t. 11/2013, ISSN 1425-1930 s.159-179 wersja elektroniczna
• Tadeusz Żenczykowski: Dwa komitety 1920, 1944. Polska w planach Lenina i Stalina, Editions Spotkania, Paryż 1983, wyd. krajowe: Tadeusz Żenczykowski, Dwa komitety 1920, 1944. Polska w planach Lenina i Stalina/Dokumenty Mówią... LTW, Warszawa 2009, ISBN 978-83-88736-79-7.
• Przemysław Sieradzan: Julian Marchlewski i Krótka Historia PolRewKomu
• Goniec Czerwony, organ Polrewkomu nr 1-12, Białystok, sierpień 1920