Vinho verde

Vinho Verde

Winnica produkująca vinho verde Region Minho
Nazwa urzędowa	Vinho Verde DOC
Kategoria	DOC
Rok klasyfikacji	1908[1]
Państwo	Portugalia
Makroregion winiarski	Minho
Podregiony	Entre-Douro-e-Minho
Okoliczne regiony	Alto Douro, Rías Baixas
Położenie	północny zachód Portugalii
Pory roku	wilgotna zima i wiosna, bardzo suche lato i deszczowa jesień
Klimat	morski
Gleba	piaskowo-granitowa z udziałem łupków metamorficznych i węglowych[2]
Powierzchnia uprawiana	21 000 ha[3][a]
Struktura winnic	26 051 wytwórców, 21 spółdzielni, z czego 7 zrzeszonych
Dominujące odmiany	białe alvarinho, arinto, avesso, azal blanc, batoca, loureiro i trajadura czerwone amaral, azal rouge, borraçal, brancelho, espadeiro, padeiro, pedral, rabo de ovelha i vinhão
Rodzaje win	białe, czerwone i różowe
Produkcja roczna	526 645 hl (2012)[4]

Vinho verde (dosłownie z port. „zielone wino”) – portugalskie wino z regionu Minho na północnym zachodzie kraju^[b] oraz region winiarski, w którym jest produkowane. Nazwa odnosi się do młodości i świeżości wina, a nie do koloru, bowiem w ramach apelacji produkuje się wina czerwone, białe i na niewielką skalę różowe. Większość z tych win należy pić, póki są świeże (9–18 miesięcy)^[5][6]. Obszar produkcji rozpościera się na wydłużonym południkowo obszarze 21 000 ha i stanowi 15% powierzchni winnic portugalskich^[7]. Winnice są wyjątkowo rozdrobnione: znakomita większość winogrodników poświęca na krzewy winne mniej niż jeden hektar. Przez długi okres winorośl była uprawiana w formie pnącej.

Historia

Starożytność

Liczni badacze próbują wyjaśnić początki uprawy winorośli w Portugalii i tłumaczą ją jedną z trzech hipotez:

• niektórzy uważają, że wino wytwarzano jeszcze przed wkroczeniem Rzymian, a przodowała w tym północ kraju^[8],
• grupa Minhotos, miejscowych winiarzy wywodzi swój początek od starożytnych Greków^[9],
• trzecia grupa zauważa wykorzystanie drzew jako podpór winorośli i wiąże takie praktyki ze stwierdzeniem Wergiliusza (Ulmisque adjungere vitis), co ma świadczyć o przyjęciu przez lokalnych mieszkańców rzymskich sposobów uprawy winorośli^[10].

Średniowiecze

W 870 roku, jeszcze przed ogłoszeniem suwerenności przez Portugalię, klasztor Alpendurada w Marco de Canaveses otrzymał krzewy winorośli^[11]. Właśnie w Minho, kolebce Portugalii i dawnego Hrabstwa Portugalii, Alfons I Zdobywca ogłosił niepodległość narodu portugalskiego^[2]. Winorośl prowadzona wzwyż była także wzmiankowana w dokumentach z 1220 i 1228, które świadczą m.in. o rozszerzeniu obszaru jej uprawy na teren północno-zachodniej Portugalii. W archiwach parafii Areias (Santo Tirso) z XIII wieku znajdują się wzmianki o „pnącej winorośli na palikach” i latadas, przodkach współczesnych trejaży^[11].

W połowie XIV wieku produkcja była na tyle dobrze zorganizowana, że angielski król Edward III podpisał umowę handlową z Portugalią na dostawy wełny w zamian za wino z regionu Minho^[8].

Renesans

Określenie vinho verde pojawiło się po raz pierwszy w epoce renesansu, w dokumencie napisanym w 1549 przez doktora João das Regrasa^[11]. W tym czasie marynarka portugalska panowała na morzach i zakładała kolonie na całym świecie^[12].

Handel między Europą i Amerykami: niewolnicy, wino, dorsz i tekstylia

Kilka lat później, w 1580, po śmierci króla Sebastiana I podczas krucjaty przeciw Maurom, ziemie portugalskie zostały zaanektowane przez Filipa II, króla hiszpańskiego. Pozycja Anglii w handlu morskim i w portach po odzyskaniu przez Portugalię niepodległości w 1644 stała się na tyle silna, że Portugalia stała się niemal jej kolonią^[12].

Od około 1660 angielscy kupcy stali się głównymi graczami w Lizbonie, Porto i Viana do Castelo. Ich statki handlowe podjęły regularny handel, zw. trójkątnym pomiędzy regionem Entre-Douro-e-Minho (gdzie ładowano wina), Nową Anglią (dorsz) i Anglią (producentem tekstyliów). Właściciele winnic w okolicy Viana do Castelo wymieniali swoje wyroby na czarnych niewolników^[13].

Trwało to tylko przez pewien czas, na co złożyły się dwa czynniki. Najbardziej poszukiwane stały się wina z winnic Monção, na skraju regionu. Księgi handlowe świadczą, że były to wina białe, produkowane ze szczepu alvarinho i uprawiane bez podpórek. Drugim czynnikiem, który okazał się kluczowy, było zapiaszczenie, a więc spłycenie portu w Viana. Odtąd angielscy handlarze winem zaczęli korzystać z portu w Porto^[13].

Czasy nowożytne

Zamek w Guimarães z widoczną winoroślą opinającą drzewa (poł. XIX wieku)

Region produkcji vinho verde, na północnym zachodzie kraju

Wielu mieszkańców przeludnionej prowincji Entre-Douro-e-Minho decydowało się na emigrację, przede wszystkim do Brazylii. Po wzbogaceniu się część z nich powracała do Portugalii, gdzie budowali okazałe budynki oraz kupowali ziemię i winnice, które dzierżawili chłopom w zamian za udział w zbiorach^[14]. W tym samym okresie również arystokracja parcelowała swoje majątki w zamian za czynsz, co bardzo rozdrobniło produkcję^[15].

Taka sytuacja utrzymywała się w XVII i XVIII wieku. Także ziemiaństwo zdecydowało się na parcelację winnic. Okazało się, że przez rozdrobnienie producentów ucierpiała jakość winogron z uznanych posiadłości, dlatego też niektórzy zdecydowali się na ponowne obsadzenie winoroślą wolnych terenów^[16]

W 1876 António Augusto de Aguiar, sławny profesor chemii i znawca win tak opisał vinho verde^[17]:

Współczesność

Vinho verde było traktowane jako wyrób na własne potrzeby aż do początku XX wieku. 18 września 1908 prawnie uregulowano region produkcji vinho verde, a rozporządzenie weszło w życie 1 października. 22 marca 1929 ustanowiono reguły produkcji obowiązujące w regionie i określono jego granice w niezmienionym odtąd kształcie. W celu egzekwowania zasad została powołana regionalna komisja winiarska^[18]. Barierą dla rozwoju upraw na większą skalę stały się przepisy wprowadzone przez António Salazara w 1930, które zabroniły tworzenia winnic, a winorośl dopuszczały jedynie w charakterze żywopłotów^[2]. Szczególnie dotknęło to region Monção, bardziej gospodarczo nastawiony do winnic^[2].

Mimo niecodziennego charakteru upraw w regionie vinho verde w 1949 OIV (ang. International Organisation of Vine and Wine) przyjął aplikację regionu i zarejestrował go jako apelację^[19]. W 1992 Unia Europejska włączyła vinho verde do swojej kategorii VQPRD (wina jakościowe produkowane w oznaczonych regionach).

Pochodzenie nazwy

Określenie vinhos verdes – zielone wina nie dotyczy koloru, ale świeżości win produkowanych z gron zbieranych przed osiągnięciem pełnej dojrzałości, by uniknąć kaprysów pogody^[8]. Taką genezę określenia zauważali już podróżnicy na początku XIX wieku, którzy przeciwstawiali vinho verde winu dojrzałemu (vinho maduro)^[20], przy czym niedojrzałość winogron tłumaczyli sposobem prowadzenia krzewów i cieniem rzucanym przez drzewa^[21].

Geografia

Granicami regionu produkcji vinho verde, obejmującego trzy dystrykty, są od północy i południa rzeki Minho oraz Lima, na wschodzie góry wznoszące się na ponad 1000 m n.p.m., a od zachodu Ocean Atlantycki^{[2][22][23][24]}.

• 

  Dystrykt Viana do Castelo

• 

  Dystrykt Braga

• 

  Dystrykt Porto

Orografia

Region cechuje się urozmaiconą rzeźbą terenu i został opisany przez Amorina Girão jako „amfiteatr otwarty ku morzu i wznoszący się w głąb lądu”^[7][25]. Doliny największych rzek, płynących ze wschodu na zachód Minho, Lima, Cávado, Ave i Douro ułatwiają napływ wiatrów oceanicznych w głąb lądu^[22][26]. Teren regionu jest ograniczony pasmami gór Penada, Gerez, Cabreira, Alvão, Marão, Montemuro, Freita i Arada^[27]. Rzeźbę urozmaicają dodatkowo wąskie dolinki i niewysokie wzgórza (Arga, Amarela i Citãnas), co w rezultacie daje pofałdowany krajobraz bez większych równin ani wysokich gór^[28].

Klimat

Klimat regionu Vinho Verde DOC jest klimatem morskim, o niewielkich amplitudach temperatury, dość dużej sumie opadów i letnim okresie suszy. Rzeźba terenu na wschód od wybrzeża ogranicza wpływ oceanu i odpowiada za istnienie licznych stref mikroklimatycznych^[22].

Morskie sąsiedztwo zapewnia wysoką wilgotność i naraża region na obfite, nierównomiernie rozłożone opady, których roczna suma zawiera się pomiędzy 1500 i 2000 mm rocznie. W typowym scenariuszu zima i wiosna są wilgotne, lato jest suche, a jesień, czas zbiorów – deszczowa. Temperatury są mało zróżnicowane, zima łagodna, ale istnieje ryzyko wiosennych przymrozków, niebezpiecznych dla winorośli. Długi suchy okres latem, nawet gdy temperatury są umiarkowane decyduje o stopniu dojrzałości winogron^[28].

Według klasyfikacji Thornwaite’a^[29] region Vinho Verde cechuje się

.

Winiarstwo

Winnice w gminach Caminha, Gondomar, Lousada, Maia, Matosinhos, Paredes de Coura, Porto, Valença, Valongo i Vila Nova de Cerveira mają prawo do korzystania jedynie z oznaczenia Vinho verde DOC. Pozostały obszar apelacji może na etykiecie wskazywać podregion, z którego pochodzi wino^[30].

Dziewięć podapelacji regionalnych vinho verde^[2][30][31]

Region winiarski Vinho verde i dziewięć podregionów: Amarante, Ave, Basto, Baião, Cávado, Lima, Monção, Paiva oraz Sousa

Podapelacje regionalne	Gminy
Amarante	Amarante, Marco de Canaveses
Ave	Fafe, Santo Tirso, Vila Nova de Famalicão, Vieira do Minho, Póvoa de Lanhoso
Basto	Celorico de Basto, Cabeceiras de Basto, Mondim de Basto, Ribeira de Pena
Baião	Baião, Paredes
Cávado	Esposende, Braga, Barcelos, Vila Verde, Amares, Guimarães
Lima	Viana do Castelo, Ponte de Lima, Ponte da Barca, Arcos de Valdevez
Monção	Monção, Melgaço
Paiva	Castelo de Paiva
Sousa	Penafiel, Lousada, Felgueiras, Paços de Ferreira

Szczepy winorośli

Winorośl prowadzona wzdłuż szpaleru skrzyżowanych tyczek (cruzeta) w Arcozelo pod Ponte de Lima

W większości winnic winorośl podlegała przez lata selekcji naturalnej. Przetrwały te szczepy, które dobrze radziły sobie prowadzone jako pnącza. Okazało się, że przystosowanie jest na tyle silne, że próby przycinania i prowadzenia tych odmian w formie niskiej znacząco obniżały zbiory i czyniły ich uprawę nieopłacalną^[32][33]. Winiarnie dostarczają tradycyjnych w tym regionie win czerwonych, cenionych, lecz o krótszej tradycji win białych oraz śladowe ilości wina różowego^[34][35]. Wachlarz odmian jest szeroki^[36]. Przepisy apelacji określają:

• zalecane białe szczepy winorośli: alvarinho, loureiro oraz arinto, avesso, azal blanc, batoca i trajadura
• dozwolone białe szczepy: branco-escola, cainho de moreira, cascal, douradinha, esganinho, esganoso de castelo de paiva, esganoso de lima, fernão pires, lameiro, rabigato, são mamede i semilão
• rekomendowane czerwone odmiany winorośli: vinhão, azal tinto, espadeiro oraz amaral, borraçal, brancelho, padeiro, pedral, rabo de ovelha
• dozwolone czerwone szczepy: doçal, doçal de refóios, espadeiro mole, labrusco, mourisco, pical pôlho, sousão i verdelho rouge

Metody upraw

Winobranie z wysoko zawieszonych winorośli

Uprawa winorośli na północnym zachodzie Portugalii, w regionie vinhos verdes opierała się na winorośli pnącej albo podpieranej. Czynniki ekonomiczne i rolnicze w dawnej prowincji Entre-Douro-e-Minho wymuszały uprawę z wykorzystaniem podpór, płotów, drzew albo palików, na skraju pól, na słupach i w innych miejscach trudnych do uprawy w inny sposób (np. wzdłuż dróg)^[6][10][11]. Marginalizacja uprawy winorośli była konsekwencją wyjątkowego rozdrobnienia gospodarstw, które powodowało, że liczył się każdy metr kwadratowy przeznaczony pod uprawę żywności: zboża, warzyw i jarzyn^[6][15].

Uprawa winorośli na podporach pomiędzy innymi uprawami była znana już przynajmniej w XVI wieku^[37].

Poziom alkoholu

Prócz wymaganego poziomu alkoholu wino oznakowane apelacją Vinho Verde DOC musi wykazywać kwasowość przynajmniej 5,4 g/l, poza alvarinho i winami korzystającymi z prawa do oznaczenia podregionu, gdzie minimalny poziom wynosi 4,5 g/l kwasu winowego^[38].

Winifikacja

Fermentacja jest celowo wstrzymywana jeszcze przed konwersją cukru w alkohol.

Winnice i winiarstwo

Największe zbiory vinhos verdes miały miejsce w 1973, kiedy to osiągnęły rekordowy poziom 3 054 250 hektolitrów. Na drugim biegunie znajduje się winobranie w 1935, po którym wyprodukowano tylko 191 850 hektolitrów.

Kontrola produkcji

Stowarzyszenie Comissão de Viticultura da Região dos Vinhos Verdes (CVRVV) uzyskało status instytucji użyteczności publicznej i odpowiada za certyfikację vinho verde, kontrolę jakości oraz promocję wina. Wspiera również winiarzy i handlarzy winem. Odgrywa ważną rolę w promocji turystycznej regionu i pomaga w rozwoju enoturystyki^[39].

Struktura upraw

Struktura upraw jest niezwykła jak na Europę Zachodnią. W regionie obejmującym jedynie 9,2% powierzchni Portugalii mieszka aż 20% jej ludności^[16]. W 2012 zarejestrowano 21 562 producentów uprawiających 34 000 ha, przy czym ich liczba ciągle się zmniejsza^[4]. Większość nadal produkuje wino samodzielnie mimo istnienia 21 spółdzielni winiarskich, z których siedem zrzeszyło się w związku Vercoope (Związek spółdzielni winiarskich regionu Vinho Verde)^[40].

Rozdrobnienie własności i niewielkie obszary przeznaczone pod winorośl wzmacniają w statystyce pozycję drobnych producentów:

Wina w kuchni

Vinho verde w kuchni

Degustacja vinho verde

Białe vinho verde

Czerwone vinho verde i minogi

Określenie vinho verde przez długi czas miało pejoratywny wydźwięk. Od niedawna stało się raczej oznaką szlachetności^[32]. Hugh Johnson w swojej książce Historia wina opisuje swoje wrażenia z pierwszych degustacji czerwonego vinho verde:

Niezależnie, czy białe, czy czerwone, vinho verde po nalaniu tworzy na powierzchni lekką musującą pianę, wytworzoną przez dwutlenek węgla pochodzący z fermentacji w butelce^[d], która daje wrażenie pikantności^[6][8]. Francuski znawca win Louis Orizet tak pisał o vinho verde:

Wina białe, podawane schłodzone jako aperitif do smażonych kąsków albo owoców morza są popularne przede wszystkim latem. Czerwone, ciemne vinho verde o wysokiej zawartości tanin ceni się głównie w Portugalii^[8]. Czerwone vinho verde słabo nadaje się do starzenia i powinno zostać skonsumowane w ciągu roku^[43].

Vinhos verdes zwyczajowo towarzyszą potrawom typowym dla regionu Minho: caldo verde (zupa z kapusty, ziemniaków, czosnku, cebuli i oliwy z oliwek), caldeira a fragateira (portugalski odpowiednik prowansalskiej bouillabaisse), owocami morza, rybami i mięsami (sarrabulho, szynka Clara Penha, sztuka mięs, koźlina)^[9][44].

Białe vinho verde podaje się w temperaturze 8–12 °C, różowe 10–12 °C, a czerwone – 12–15 °C^[38].

Handel

Produkcja i wolumen butelkowanego vinho verde wprowadzonego na rynek w 2010^[4].

Nawiązania

Braterstwo vinho verde (Confraria do Vinho Verde)

Braterstwo zostało założone 28 lutego 1988, by chronić autentyczność wyrobów i tradycję apelacji, promować vinho verde oraz wspierać badania nad miejscowym winem i winnicami. Członkowie noszą zielono-czarne peleryny oraz czarny kapelusz. Noszą złote naszyjniki, z których zwisa kiść winogron. Sztandar jest zielony, przyozdobiony rysunkiem winogrona, ze złoconymi zdobieniami i napisem „Confraria do Vinho Verde”^[45].

Szlak vinho verde

Szlak przebiega dolinami trzech rzek: Minho, Lima i Cávado. Na trasie można zapoznać się z vinho verde, szczepami alvarinho i loureiro, odwiedzić winnice górnego Minho, miejscową tradycję, a także skorzystać z możliwości degustacji^[46].

Piosenki

Paulo Alexandre skomponował, zaśpiewał i nagrał piosenkę na cześć vinho verde pod tym samym tytułem. Album sprzedał się w liczbie ok.  200 000 egzemplarzy^[47].

Filmy

Na fali sukcesu w Portugalii i Brazylii piosenki Vinho verde Paula Alexandre w 1980 nakręcono film „Verde Vinho”. Paulo Alexandre grał w nim rolę piosenkarza Otavio Limy, a u jego boku grali również Dionísio Azevedo, Maria de Lourdes, Gui Abreu Lima, Zezé Barros, Zezito Martins, João Carlos Mota i Arnaldo Weiss^[48].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bibiane Bell, Alexandre Dorozynsky: Le livre du vin. Tous les vins du monde. Paryż: Les Deux Coqs d’Or, 1970. (fr.)
• Amândio Galhano: Une région délimitée, une appellation d’origine: le vinho verde. Porto: Comissâo de viticultura da regiâo dos vinhos verdes, 1986.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona vinho verde (ang. • fr. • port.). CVRVV. [dostęp 2012-10-13].
• Vinho verde. Like no other wine in the world (PDF) (ang. • fr.). CVRVV. [dostęp 2012-10-13].