Turzańsk

Artykuł

49°21′50″N 22°8′24″E

- błąd

39 m

WD

49°22'0.1"N, 22°9'0.0"E, 49°21'59.40"N, 22°8'11.11"E

- błąd

14 m

Odległość

832 m

Turzańsk
wieś
Ilustracja
Cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

sanocki

Gmina

Komańcza

Liczba ludności (2020)

333[1]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-542[2]

Tablice rejestracyjne

RSA

SIMC

0354502[3]

Położenie na mapie gminy Komańcza
Mapa konturowa gminy Komańcza, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Turzańsk”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Turzańsk”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Turzańsk”
Ziemia49°21′50″N 22°08′24″E/49,363889 22,140000

Turzańskwieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza[3][4].

Wieś prawa wołoskiego w latach 1551-1600, położona w ziemi sanockiej województwa ruskiego[5], w drugiej połowie XVII wieku wieś Turzanska należała do starostwa krośnieńskiego[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia

Do roku 1772 województwo ruskie, ziemia sanocka w Rzeczypospolitej. Od zaborów 1772 r. należał do Austrii, cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego w Galicji. Do 1914 powiat sądowy w Sanoku, gmina Bukowsko. Wieś lokowana w 1514 r. na mocy przywileju wydanego przez starostę sanockiego Mikołaja Kamienieckiego na prawie wołoskim. W 1526 roku pojawia się wzmianka o cerkwi we wsi. W 1565 r. chłopi dysponowali tu 21,5 łana ziemi oraz po 1 łanie kniaź i cerkiew. W 1657 roku wieś została spustoszona najazdem Jerzego Rakoczego. W 1803 roku wybudowano cerkiew greckokatolicką pw. Michała Archanioła. W roku 1898 wieś liczyła 93 domostwa i 676 mieszkańców (627 grekokatolików, 35 żydów, 14 rzymskich katolików). Należała do parafii łacińskiej w Bukowsku oraz parafii greckokatolickiej w Turzańsku. Do wsi należały również Wólki Kołodziażne, Pasieki i Turno. W okresie zaborów funkcjonowała już szkoła.

W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej w Turzańsku był Maksymilian Groblewski[7]. Pod koniec XIX wieku właścicielem tabularnym dóbr we wsi był Mendel Holländer i Maria z domu Szenker[8][9]. W 1905 Artur Goldhammer posiadał we wsi obszar 632 ha[10].

W czasie I wojny światowej wieś przez dłuższy czas znajdowała się na linii frontu. Żołnierzy poległych w walkach pochowano 500 m na północ od cerkwi. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Turzańsk wchodził w skład Republiki Komańczańskiej. Spis z 1921 roku wykazał 111 domów, 684 mieszkańców, w tym: 645 grekokatolików, 32 żydów i 7 rzymskich katolików. W 1938 roku było 135 domostw. Po II wojnie światowej wieś wysiedlono w ramach akcji „Wisła”. Do opuszczonej wsi wprowadzili się Polacy. Po 1956 r. do Turzańska powróciło kilkanaście rodzin łemkowskich.

Wieś na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1938 roku w skali 1:100 000

Związki i organizacje wyznaniowe

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Zabytki

  • Zespół cerkiewny – cerkiew greckokatolicka pw. Michała Archanioła (obecnie cerkiew prawosławna) wybudowana w latach 1801–1803. W 1817 wybudowano drewnianą dzwonnicę. W 1936 cerkiew rozbudowano (o kruchtę od zachodu i prawdopodobnie pomieszczenie południowe – przechowalnię świec świątecznych). Po 1947 użytkowana przez łacińską parafię w Komańczy. W 1963 przekazana Kościołowi Prawosławnemu. Świątynia, jest cerkwią łemkowską typu wschodniego (podobnie jak cerkwie w Rzepedzi i Komańczy), który był rozpowszechniony w XIX wieku na terenie wschodniej Łemkowszczyzny (głównie w dorzeczu Osławy). Wewnątrz kompletny ikonostas z 1895 oraz polichromia z 1898 i 1913. W babińcu malowidło ukazujące Chrystusa w chacie łemkowskiej.

Cerkiew zaliczana jest do obiektów szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego. W czerwcu 2013 została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO[12].

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.3 [dostęp 2022-01-17]
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1304 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Tomasz Figlus, Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej, w: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej tom 5 (2016), s. 31.
  6. Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 279.
  7. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 227.
  8. Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 218.
  9. Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”, s. 10, Nr 264 z 19 listopada 1893. 
  10. Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
  11. Kalendarz Prawosławny 2017, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s.193
  12. Gazeta.pl

Bibliografia

  • Krukar, Olszański i in.: Bieszczady. Przewodnik. Wyd. XIII. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2012, s. 375.
  • Kryciński Stanisław.: Cerkwie w Bieszczadach. Wyd. III. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2005, s. 186.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Turzańsk 1938.jpg
Autor: Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1938 r., Licencja: CC0
Wieś na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1938 roku w skali 1:100 000
Turzansk greek catholic church02.jpg
Autor: Tomasz Kuran aka Meteor2017, Licencja: CC BY 2.5
Cerkiew grekokatolicka (obecnie prawosławna) w Turzańsku.
Turzansk, zespol cerkiewny.jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Turzańsk, zespół cerkwi gr.-kat., ob. prawosławna p.w. św. Michała Archanioła, 1 poł. XIX
POL gmina Komańcza COA.svg
Herb gminy Komańcza
Turzańsk - Cerkiew ikonostas.jpg
Autor: Grzegorz Polak, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ikonostas cerkwi w Turzańsku.
Zabytek wpisany pod nr A-78 z 31.01.1985 do rejestru zabytków województwa podkarpackiego
Cerkiew w Turzańsku-wnętrze.jpg
Autor: Andrzej Musiał, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
cerkiew greko-kat., ob. prawosławna p.w. św. Michała Archanioła., drewn., 1801woj. podkarpackie - wnętrze:polichromia na sklepieniu
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map