Ustrój polityczny Bośni i Hercegowiny

Bośnia i Hercegowina Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Bośni i Hercegowiny Ustrój polityczny Ustrój polityczny Bośni i Hercegowiny Wysoki Przedstawiciel Konstytucja Konstytucja Bośni i Hercegowiny Władza ustawodawcza Zgromadzenie Parlamentarne (Lista) Izba Reprezentantów Izba Narodów Władza wykonawcza Prezydium Bośni i Hercegowiny Przewodniczący Prezydium Premier federalny Rząd Podział polityczny Federacja Bośni i Hercegowiny Republika Serbska Dystrykt Brczko Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Sąd Konstytucyjny Sąd Bośni i Hercegowiny Prokurator Generalny Kontrola państwowa Kontrola państwowa Finanse Bank Centralny Bośni i Hercegowiny Samorząd terytorialny Podział administracyjny Bośni i Hercegowiny Samorząd terytorialny Partie polityczne Partie polityczne Socjaldemokratyczna Partia Bośni i Hercegowiny Partia Akcji Demokratycznej Wybory Wybory parlamentarne: 2014 Wybory prezydenckie: 2014 Wybory samorzadowe: 2012 Referenda w Bośni i Hercegowinie: 1992 Polityka zagraniczna Polityka zagraniczna Ministerstwo Spraw Zagranicznych Bośni i Hercegowiny Wikiprojekt Polityka

Bośnia i Hercegowina jest państwem federacyjnym, złożonym z dwóch członów: Federacji Bośni i Hercegowiny oraz z Republiki Serbskiej.

Treść konstytucji Bośni i Hercegowiny została ustalona jako załącznik nr 4 do układu pokojowego z Dayton z 21 listopada 1995 roku. Została podpisana w Paryżu 12 grudnia 1995 roku. Widoczny jest wyraźny wpływ amerykańskiej myśli politycznej oraz położenie szczególnego nacisku na zachowanie równowagi pomiędzy udziałem we władzy poszczególnych narodowości zamieszkujących to państwo.

Prezydium

Prezydium składa się z trzech członków: Boszniaka, Chorwata (wybieranych w powszechnych wyborach bezpośrednich z terytorium Federacji Bośni i Hercegowiny) oraz Serba (wybieranego w taki sam sposób z terenów Republiki Serbskiej). Pierwszych członków Prezydium wybrano na 2 lata, obecnie ich kadencja trwa 4 lata. Dopuszczalna jest jedna reelekcja poszczególnych osób. Członkowie Prezydium wybierają spośród siebie przewodniczącego i zmieniają się w tej roli co 8 miesięcy.

(c) Asim Led z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Siedziba Prezydium w Sarajewie

Prezydium jest odpowiedzialne m.in. za:

• prowadzenie polityki zagranicznej państwa,
• przyjmowanie i wysyłanie dyplomatów (spośród których nie więcej jak 2/3 może pochodzić z terytorium Federacji),
• reprezentowanie Bośni i Hercegowiny na arenie międzynarodowej,
• prowadzenie rokowań, negocjacji i za zgodą Zgromadzenia Parlamentarnego, ratyfikowanie umów międzynarodowych,
• wykonywanie decyzji parlamentu,
• proponowanie, na mocy propozycji Rady Ministrów, rocznego budżetu Zgromadzeniu Parlamentarnemu do przyjęcia,
• przedkładaniu parlamentowi rocznych zawiadomień o wydatkach Prezydium.

Od listopada 2014 w skład Prezydium wchodzą:

• Šefik Džaferović (Boszniak)
• Željko Komšić (Chorwat)
• Milorad Dodik (Serb).

Zgromadzenie Parlamentarne

Zgromadzenie Parlamentarne (Parlamentarna skupština) składa się z dwóch izb:

• Izby Reprezentantów (bośn. Predstavnički dom, chorw. Zastupnički dom, serb. Представнички дом, Predstavnički dom) – zasiada w niej 42 członków, spośród których 2/3 pochodzi z terenów Federacji a 1/3 z terytorium Republiki Serbskiej. Członkowie Izby Reprezentantów wybierani są w wyborach powszechnych i bezpośrednich na mocy ordynacji wyborczych przyjmowanych przez zgromadzenia parlamentarne poszczególnych federacji. Kworum w tej izbie parlamentu stanowi większość jego ustawowej liczby członków.

• Izby Narodów (bośn. i chorw. Dom naroda, serb. Дом народа, Dom naroda) – zasiada w niej 15 delegatów, 2/3 spośród nich pochodzi z Federacji Bośni i Hercegowiny (pięciu Chorwatów i pięciu Boszniaków), a 1/3 z Republiki Serbskiej (pięciu Serbów). Delegaci ci są desygnowani przez zgromadzenia parlamentarne poszczególnych federacji. Kworum stanowi dziewięciu członków izby. W skład tej liczby musi wchodzić co najmniej trzech Boszniaków, trzech Chorwatów i trzech Serbów.

Obydwie izby wybierają za pomocą większości zwykłej jednego Serba, Boszniaka i Chorwata spośród swoich członków, którzy to rotacyjnie obejmują stanowisko przewodniczącego i wiceprzewodniczącego izby. Uchwalenie jakichkolwiek aktów prawnych przez parlament wymagają zgody obu izb. Tak więc system w Bośni i Hercegowinie można nazwać bikameralizmem symetrycznym.

Wszelkie decyzje w obu izbach podejmowane są za pomocą większości głosów. Na większość składać się musi jednak przynajmniej 1/3 głosów delegatów wybranych na terytorium każdej z federacji. W przypadku uzyskania większości ogólnej, bez większości cząstkowych następuje drugie głosowanie (natychmiast po pierwszym głosowaniu bądź po zebraniu się członków Komisji, w skład której wchodzą przedstawiciele każdej z grup etnicznych), w którym oprócz zwykłej większości wystarczający jest sprzeciw nie więcej niż 2/3 delegatów pochodzących z każdej ze składowych Bośni i Hercegowiny, aby przyjąć dany punkt obrad. Pierwsze głosowanie w Izbie Reprezentantów wymaga więc zgody 10 posłów z Federacji BiH oraz 5 z Republiki Serbskiej, a drugie sprzeciwu nie większego niż 18 posłów Federacji BiH oraz 9 Republiki Serbskiej. Analogicznie w Izbie Narodów, pierwsze głosowanie wymaga zgody 4 przedstawicieli Federacji BiH oraz 2 Republiki Serbskiej, natomiast drugie sprzeciwu nie większego niż 6 przedstawicieli Federacji BiH i 3 Republiki Serbskiej.

Jeżeli decyzja zostanie uznana za niszczącą dla życiowych interesów Boszniaków, Chorwatów lub Serbów poprzez zagłosowanie za uznaniem jej za taką przez większość członków parlamentów którejś z tych narodowości, to jest ona wówczas obiektem prac Komisji Wspólnej w skład której wchodzi po trzech przedstawicieli każdej z narodowości. Jeżeli prace Komisji w ciągu 5 dni nie przyniosą efektów, wówczas akt prawny zostaje rozpatrzony przez Sąd Konstytucyjny.

Izba Narodów może zostać rozwiązana przez Prezydium, albo przez samą siebie, na mocy uchwały wspartej większością przynajmniej dwóch z trzech narodowości w izbie.

Główne zadania Zgromadzenia Parlamentarnego:

• wydawanie aktów legislacyjnych wprowadzających w życie decyzje prezydencji lub własnych,
• decydowanie o działalności instytucji wewnętrznych państwa lub wypełnianiu zobowiązań międzynarodowych państwa,
• przyjmuje budżet,
• powołuje premiera nominowanego przez Prezydium,
• decyduje o ratyfikacji umów międzynarodowych,
• realizowanie zobowiązań powstałych na mocy porozumień zawartych pomiędzy poszczególnymi podmiotami federacji.

Rada Ministrów

Prezydium nominuje Prezesa Rady Ministrów, który obejmuje urząd Premiera Bośni i Hercegowiny po zaaprobowaniu jego rządu przez Izbę Reprezentantów. Premier ma obowiązek wyznaczenia ministra spraw zagranicznych i ministra handlu zagranicznego oraz pozostałych ministrów, po udzieleniu im poparcia przez Izbę Reprezentantów. Spośród 10 członków rządu (9 ministrów z premierem) maksymalnie 6 może pochodzić z Federacji BiH, a dwaj wicepremierzy muszą należeć do innych grup etnicznych niż premier. Rada Ministrów ma obowiązek rezygnacji w przypadku udzielenia jej wotum nieufności przez Zgromadzenie Parlamentarne.

Obecnie w skład Rady Ministrów wchodzi Premier Zoran Tegeltija oraz ministrowie: Spraw Zagranicznych, Skarbu i Finansów, Bezpieczeństwa, Sprawiedliwości, Handlu Zagranicznego i Relacji Gospodarczych, Komunikacji i Transportu, Praw Człowieka i Uchodźców, Spraw Wewnętrznych oraz Obrony.

Sąd Konstytucyjny

Organ ten składa się z 9 członków. 4 pochodzi z nominacji Izby Reprezentantów Federacji, a dwóch desygnuje Zgromadzenie Republiki Serbskiej. Pozostałych 3 sędziów nominuje prezes Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w porozumieniu z prezydencją. Kadencja członków Sądu wynosi 5 lat.

Sąd Konstytucyjny stoi na straży konstytucji, rozstrzyga spory pomiędzy podmiotami federacji, jest organem odwoławczym od decyzji sądów wszelkiego typu, bada zgodność ustaw i aktów prawnych niższego rzędu z konstytucją, Europejską Konwencją Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz z protokołami do niej.

Decyzje Sądu są ostateczne (nie ma instytucji odwoławczej) i nieodwołalne (niemożliwa jest rewizja wyroku).

Władzę sądowniczą uzupełnia Sąd Bośni i Hercegowiny (boś., chor. Sud Bosne i Hercegovine, serb. Суд Босне и Херцеговине) z trzema wydziałami – Administracyjnym, Apelacyjnym i Kryminalnym. Na szczeblu federacyjnym funkcjonują ponadto Sądy Najwyższe, a także sądy na poziomie kantonów i gmin.

Władza na szczeblu federacyjnym i kantonalnym

Federacja Bośni i Hercegowiny

Federację Bośni i Hercegowiny reprezentuje Prezydent (Predsjednik Federacije Bosne i Hercegovine), którego wraz z dwoma wiceprezydentami (przedstawiciele dwóch pozostałych grup etnicznych) zatwierdzają większością głosów obie izby Parlamentu Federacji (Parlament Federacije Bosne i Hercegovine).

W jego skład wchodzą:

• Izba Reprezentantów Federacji Bośni i Hercegowiny (bośn. Predstavnički dom Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine, chorw. Zastupnički dom Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine, serb. Представнички дом Парламента Федерације Босне и Херцеговине, Predstavnički dom Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine) – zasiada w niej 98 delegatów wybieranych w powszechnym głosowaniu.
• Izba Narodów Federacji Bośni i Hercegowiny (bośn. i chorw. Dom naroda Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine, serb. Дом народа Парламента Федерације Босне и Херцеговине, Dom naroda Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine) – zasiada w niej 58 przedstawicieli, których wyznaczają poszczególne kantony, z zachowaniem proporcji, zgodnie z którą w Izbie zasiada po 17 reprezentantów głównych grup etnicznych oraz 7 przedstawicieli mniejszości.

Władza wykonawcza w Federacji należy do Rządu (Vlada Federacije Bosne i Hercegovine) z Premierem i 16 ministrami (8 Boszniaków, 5 Chorwatów i 3 Serbów), którego nominuje Prezydent i zatwierdza Izba Reprezentantów.

Ponadto, na czele każdego z 10 kantonów wchodzących w skład Federacji Bośni i Hercegowiny stoi premier wraz z rządem, a władzę ustawodawczą reprezentuje Zgromadzenie (Skupština Kantona/Skupština Županije), którego liczba przedstawicieli odpowiada wielkości kantonu pod względem zaludnienia:

• Kanton uńsko-sański – 30
• Kanton posawski – 21
• Kanton tuzlański – 35
• Kanton zenicko-dobojski – 35
• Kanton bośniacko-podriński – 25
• Kanton środkowobośniacki – 30
• Kanton hercegowińsko-neretwiański – 30
• Kanton zachodniohercegowiński – 23
• Kanton sarajewski – 35
• Kanton dziesiąty – 25

Republika Serbska

Na terenie Republiki Serbskiej podczas powszechnych wyborów wybierany jest Prezydent Republiki (Predsednik Republike Srpske) oraz dwaj wiceprezydenci - Boszniak i Chorwat, którzy uzyskali najwięcej głosów.

Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego parlamentu – Zgromadzenia Narodowego Republiki Serbskiej (Narodna skupština Republike Srpske), w którym zasiada 83 posłów, natomiast władza wykonawcza – do Rządu (Vlada Republike Srpske) z Premierem, wicepremierami reprezentującymi pozostałe grupy etniczne i 16 ministrami. Nominuje ich Prezydent Republiki, a zatwierdza Zgromadzenie Narodowe. Funkcję doradczą pełni Senat (Senat Republike Srpske) z 55 członkami desygnowanymi przez Prezydenta.

System partyjny

W Bośni i Hercegowinie system partyjny jest mocno sfragmentaryzowany, z powodu wieloetniczności, tak naprawdę żadna partia polityczna nie ma szans na samodzielne objęcie władzy, musi więc tworzyć koalicje innymi ugrupowaniami. Każda z głównych narodowości zamieszkujących państwo ma jednak swoją główną partie polityczną, która cieszy się poparciem większości obywateli danej narodowości.

Partie wieloetniczne:

• Partia Bośniacka (Bosanska stranka)
• Front Demokratyczny (Demokratska fronta)
• Obywatelska Partia Demokratyczna (Građanska demokratska stranka)
• Partia Liberalno-Demokratyczna (Liberalna demokratska stranka)
• Partia dla Bośni i Hercegowiny (Stranka za Bosnu i Hercegovinu)
• Ludowa Partia Bośni i Hercegowiny (Stranka penzionera/umirovljenika BiH)
• Socjaldemokratyczna Partia Bośni i Hercegowiny (Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine)

Partie Boszniaków:

• Bośniacko-hercegowińska Partia Patriotyczna (Bosanskohercegovačka Patriotska Stranka)
• Demokratyczna Wspólnota Narodowa (Demokratska Narodna Zajednica)
• Partia Akcji Demokratycznej (Stranka Demokratske Akcije)

Partie Serbów:

• Demokratyczna Partia Republiki Serbskiej (Demokratska stranka RS)
• Demokratyczny Sojusz Narodowy (Demokratski narodni savez)
• Partia Demokratycznego Postępu (Partija demokratskog progresa RS)
• Sojusz Niezależnych Socjaldemokratów (Savez nezavisnih socijaldemokrata)
• Ludowa Partia Republiki Serbskiej (Penzionerska stranka Republike Srpske)
• Serbska Partia Demokratyczna (Srpska demokratska stranka)
• Serbski Sojusz Ludowy Republiki Serbskiej (Srpski narodni savez RS)
• Serbska Radykalna Partia Republiki Serbskiej (Srpska radikalna stranka RS)
• Socjalistyczna Partia Republiki Serbskiej (Socijalistička partija Republike Srpske)
• Liga Ludowego Odrodzenia (Savez narodnog preporoda)

Partie Chorwatów:

• Chrześcijańscy Demokraci (Demokršćani)
• Chorwacka Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Hrvatska kršćanska demokratska unija)
• Chorwacka Wspólnota Demokratyczna Bośni i Hercegowiny (Hrvatska demokratska zajednica)
• Chorwacka Partia Praw (Hrvatska stranka prava)
• Chorwacka Partia Ludowa (Hrvatska seljačka stranka)
• Chorwacji Blok Prawicy (Hrvatski pravaški blok)
• Blok Ekonomiczny (Ekonomski blok HDU - Za boljitak)
• Nowa Chorwacka Inicjatywa (Nova hrvatska inicijativa)

Wysoki Przedstawiciel ONZ dla Bośni i Hercegowiny

Biuro Wysokiego Przedstawiciela w Bośni i Hercegowinie (OHR, Office of the High Representative in Bosnia and Herzegovina) zostało utworzone w 1995, zaraz po zawarciu porozumienia w Dayton. Jego głównym celem jest nadzorowanie i kontrola implementacji cywilnych ustaleń z Dayton. Wysoki Przedstawiciel i Biuro Wysokiego Przedstawiciela reprezentują społeczność międzynarodową oraz ONZ. Wysoki Przedstawiciel ONZ może korzystać z tzw. "uprawnień bońskich", które w 1997 roku dodano do zapisów porozumienia z Dayton. Dzięki nim ma on uprawnienia do odwoływania ze stanowisk polityków z obydwu części federacji, których postawa mogłaby utrudniać wdrażanie w kraju procesu pokojowego. Wysoki Przedstawiciel jest jednocześnie Specjalnym Przedstawicielem Unii Europejskiej. 27 lutego 2007 mandat Wysokiego Przedstawiciela przedłużono o rok, do 30 czerwca 2008. W lutym 2008 roku postanowiono że mandat zostanie przedłużony na czas nieokreślony. Obecnie tę funkcję pełni Valentin Inzko.

Linki zewnętrzne

• Konstytucja Bośni i Hercegowiny (w języku angielskim)
• Komisja Wyborcza Bośni i Hercegowiny
• Rząd Federacji Bośni i Hercegowiny