Argentinala

Argentinala – rodzaj wymarłych owadów z podgromady uskrzydlonych, jedyny znany przedstawiciel rodziny Argentinalidae i rzędu Argentinoptera. Obejmuje tylko jeden opisany gatunek: Argentinala cristinae. Zapis kopalny taksonu pochodzi z karbonu.

Taksonomia i odkrycie

Rząd, rodzina, rodzaj, jak i jego gatunek typowy, opisane zostały po raz pierwszy w 2016 roku przez Juliána Petrulevičiusa i Pedro Gutiérreza. Opisu dokonano na podstawie pojedynczej skamieniałości, odnalezionej u podnóża formacji Guandacol, w górze o tej samej nazwie, w argentyńskiej prowincji La Rioja. Datowana jest ona na późny serpuchow w karbonie. Pochodzi sprzed 325–324 milionów lat. U podnóża tej samej formacji znaleziono także skamieniałości dwóch innych rodzajów owadów staroskrzydłych: Tupacsala z rzędu Eugeroptera i Kirchnerala z rzędu Kukaloptera^[1].

Nazwa rzędu to połączenie nazwy kraju, w którym leży miejsce typowe (Argentina) i greckiej nazwy skrzydła (πτερον – pteron). Podobnie nazwa rodzajowa jest połączeniem nazwy kraju i słowa „skrzydło”, tym razem łacińskiego (ala). Epitet gatunkowy cristinae nadano na cześć prezydent Argentyny Cristiny Fernández de Kirchner, w podziękowaniu za wyniesienie urzędu sekretarza ds. nauki do rangi ministra poprzez utworzenie Ministerstwa Nauki, Technologii i Innowacji^[1].

Holotyp, zdeponowany w Museo Argentino de Ciencias Naturales Bernardino Rivadavia i oznaczony numerem MACN-In 2678A/B, określany był jako nieoznaczony przedstawiciel Eugeropteridae do czasu publikacji opisu Argentinala^[1].

Rząd Argentinoptera zaliczany jest do bazalnych przedstawicieli nadrzędu Odonatoptera. Wraz z taksonem Apodonatoptera tworzy klad Plesiodonatoptera, obejmujący wszystkie Odonatoptera z wyjątkiem Eugeroptera i Kukaloptera^[1].

Budowa

Jedynym znanym okazem jest niemal kompletna samica. Miała ona trzy pary skrzydeł, z których najmniejsze były te osadzone na przedtułowiu, a najdłuższe te osadzone na śródtułowiu – ich długość wynosiła 44,5 mm, a rozpiętość 93,7 mm. Długość skrzydeł pary osadzonej na zatułowiu wynosiła 42 mm^[1].

Skrzydła przedtułowiowe były niewielkie; miały 4,6 mm długości, 3 mm szerokości i zarys nieregularnego czworokąta, tudzież ściętego trójkąta o zaokrąglonych odsiebnych kątach. Skierowane były skośnie ku przodowi. Prawdopodobnie łączyły się stawowo z przedtułowiem dwoma sklerytami. Na ich użyłkowanie składało się sześć głównych żyłek podłużnych, z których cztery wychodziły z przednio-nasadowego sklerytu skrzydłowego. Przednie części trzeciej i czwartej żyłki były nieco grzebieniaste^[1].

Skrzydło środkowe było około 3,6 raza dłuższe niż szersze. Jego obrys charakteryzował się lekko sierpowatą krawędzią przednią (prekostalną), a krawędzią tylną najpierw lekko wklęśniętą pomiędzy szczytami tylnej i przedniej żyłki analnej, a potem silnie wklęsłą. Użyłkowanie skrzydła odznaczało się zredukowaną siecią żyłek poprzecznych (archaedictyon) i brakiem pterostygmy. Tylna żyłka kostalna (CP) była wklęsła, równoległa do brzegu skrzydła i łączyła się z przednią żyłką subkostalną (ScA) przed połączeniem z wypukłą żyłką kostalną przednią (CA). Krótka przednia żyłka subkostalna rozwidlała się na dwie gałęzie: zakończoną na tylnej żyłce kostalnej gałąź ScA₁₊₂ i zakończoną na tylnej żyłce subkostalnej (ScP), niemal poprzeczną gałąź ScA₃₊₄. Tylna żyłka subskostalna była długa, u nasady falista, zakończona na krawędzi skrzydła na wysokości drugiej wstawkowej żyłki radialnej (IR₂). Żyłki radialne przednia i tylna (RA i RP) biegły odrębnie już od nasady, najpierw rozbieżnie, potem zbieżnie, a potem znów rozbieżnie; brak było między nimi żyłek poprzecznych. Przednia z nich odbijała ku krawędzi skrzydła na wysokości rozwidlenia tylnej z nich na dwie gałęzie: RP₁₊₂ i RP₃₊₄. Gałąź RP₁₊₂ rozwidlała się na RP₁ i RP₂, a pomiędzy nimi pojawiała się żyłka wstawkowa IR₁. Druga z radialnych żyłek wstawkowych (IR₂) biegła między RP₂ i RP₃₊₄. Przednia żyłka medialna rozwidlała się za środkiem długości skrzydła na trzy gałęzie, natomiast tylna żyłka medialna była pojedyncza, na około 1 mm długości złączona z przednią żyłką kubitalną (CuA). Żyłki kubitalne: przednia i tylna (CuP) formowały poziomą komórkę kubitalną, a za nią łączyły się na krótkim odcinku. U szczytu żyłka kubitalna przednia dwała trzy odgałęzienia, podczas gdy tylna pozostawała pojedyncza. W miejscu styku tylnej żyłki kubitalnej z przednią żyłką analną (AA) utworzony był silny węzełek. Występowały cztery gałęzie przedniej żyłki analnej: pierwsza dawała pięć odgałęzień, czwarta – dwa, a druga i trzecia były pojedyncze, podobnie jak tylna żyłka analna. Żyłki jugalne przednia (JA) i tylna (JP) były krótkie^[1].

U nasady skrzydła śródtułowiowego znajdowało się kilka sklerytów skrzydłowych, odpowiedzialnych za ich stawowe połączenie z tułowiem. Przedni (AAP) z nich obejmował skleryty kostalne, w tym bazialaru o kształcie litery „h” oraz rozdzielonych od siebie wąskim i głębokim, rowkowatym szwem fulkalaru kostalnego i aksalaru kostalnego. Kolejny był rząd wolnych, dobrze wykształconych sklerytów skrzydłowych subkostalnych. Tylny skleryt skrzydłowy (PAP, płytka aksillarna), powstał ze sklerytów radialnych, medialnych i kubitalnych^[1].

Skrzydło tylne było około 2,8 raza dłuższe niż szersze. Jego obrys charakteryzował się lekko sierpowatą krawędzią przednią, a krawędzią tylną w części nasadowej silnie wypukłą, a w części odsiebnej niemal prostą. Krótka, wypukła przednia żyłka subkostalna rozwidlała się na dwie gałęzie: zakończoną na tylnej żyłce kostalnej gałąź ScA₁₊₂ i zakończoną na wklęsłej tylnej żyłce subkostalnej (ScP), niemal poprzeczną gałąź ScA₃₊₄. Tylna żyłka subskostalna była zakrzywiona i zakończona na krawędzi skrzydła na wysokości drugiej wstawkowej żyłki radialnej (IR₂). Wypukłe żyłki radialne przednia i tylna (RA i RP) biegły odrębnie już od nasady i brak było między nimi żyłek poprzecznych. Przednia z nich odbijała ku krawędzi skrzydła tuż przed wysokością rozwidlenia tylnej z nich na dwie gałęzie: RP₁₊₂ i RP₃₊₄. Gałąź RP₁₊₂ rozwidlała się na RP₁ i RP₂, a pomiędzy nimi pojawiała się żyłka wstawkowa IR₁. Gałąź RP₁ ulegała dalej roztrojeniu. Druga z radialnych żyłek wstawkowych (IR₂) biegła między RP₂ i RP₃₊₄. Przednia żyłka medialna rozwidlała się za środkiem długości skrzydła na trzy gałęzie, natomiast tylna żyłka medialna była pojedyncza, połączona z przednią żyłką kubitalną (CuA) za pośrednictwem nadzwyczaj krótkiej żyłki poprzecznej. Żyłki kubitalne: przednia i tylna (CuP) formowały krótszą i szerszą niż w skrzydle środkowym komórkę kubiatalną. W miejscu styku tylnej żyłki kubitalnej z przednią żyłką analną (AA) utworzony był silny węzełek. Występowały dwie gałęzie przedniej żyłki analnej: pierwsza (AA₁₊₂) dawała cztery odgałęzień, a druga dawała ich trzy (AA₃₊₄). Tylna żyłka analna oraz dwie żyłki jegalne były pojedyncze^[1].

W nasadowej części skrzydła tylnego przedni skleryt skrzydłowy cechował się szerokim bazialarem kostalnym trójkątnego kształtu, zaopatrzonym w przypominający nos wyrostek fulkalar kostalny oraz ukośny aksalar kostalny stykający się z wspominanym bazalarem, a od fulkalaru oddzielony głębokim szwem^[1].

Smukły, wydłużony odwłok składał się z co najmniej dziesięciu segmentów, przy czym te od ósmego wzwyż były zmodyfikowane, w szczególności dziewiąty i dziesiąty tworzyły u samicy genitalia o zaokrąglonym kształcie. Segment dziewiąty był nieco krótszy od płytkowatego segmentu dziesiątego. Pomiędzy dziewiątym i dziesiątym osadzone było krótkie pokładełko o sierpowatym kształcie. Składało się z trzech walw: pierwsza była ostra i sierpowata, druga rozciągnięta wzdłuż niej, a trzecia była zakrzywiona i osłaniała z boku dwie poprzednie^[1].

Przypisy