Cerkiew św. Michała Archanioła w Starym Korninie

Cerkiew św. Michała Archanioła
Distinctive emblem for cultural property.svg 630 z dnia 31.12.1986.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Państwo Polska
Województwo podlaskie
MiejscowośćStary Kornin
Wyznanieprawosławne
KościółPolski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezjawarszawsko-bielska
Wezwanieśw. Michała Archanioła
Wspomnienie liturgiczne8/21 listopada;
1. niedziela września
Położenie na mapie gminy Dubicze Cerkiewne
Mapa konturowa gminy Dubicze Cerkiewne, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Stary Kornin, cerkiew św. Michała Archanioła”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stary Kornin, cerkiew św. Michała Archanioła”
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego
Mapa konturowa powiatu hajnowskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Stary Kornin, cerkiew św. Michała Archanioła”
Ziemia52°42′22,1″N 23°26′50,3″E/52,706139 23,447306
Strona internetowa

Cerkiew św. Michała Archanioła – prawosławna cerkiew parafialna w Starym Korninie. Należy do dekanatu Hajnówka diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Historia

Pierwsza cerkiew w Starym Korninie

Prawosławna cerkiew w Starym Korninie została wzniesiona między listopadem 1630 a sierpniem 1631[1]. O zakończeniu robót informuje kamień pamiątkowy z napisem w języku cerkiewnosłowiańskim Sozdan siej chram roku 1631 (świątynia ta [została] wzniesiona w roku 1631). W tym samym roku utworzono w Starym Korninie prawosławną parafię. Budowę zainicjował duchowny Szymon Simonowicz, który przekazał z myślą o cerkwi część ogrodu i wykupił sąsiednie parcele[2]. Świątynię wznosili sami parafianie. Nadano jej podwójne wezwanie św. Michała Archanioła i św. Anny, co może sugerować istnienie dwóch ołtarzy[1]. Pierwszym proboszczem starokornińskiej parafii został syn fundatora Jan. W 1632 wojewoda nowogródzki Mikołaj Sapieha podarował parafii dwie włóki ziemi. Siedem lat później polecił przekazać placówce duszpasterskiej kolejne dwie włóki należące dotąd do leśnictwa bielskiego z zastrzeżeniem, iż parafia ma przyjąć unię brzeską. Nadanie to razem z postawionymi przez Sapiehę warunkami potwierdził król Władysław IV. Cerkiew w Starym Korninie faktycznie przyjęła unię krótko po poświęceniu[2].

Objawienie Starokornińskiej Ikony Matki Bożej, budowa i funkcjonowanie drugiej cerkwi

W 1709 w okolicach Starego Kornina, według unickiej i prawosławnej tradycji, doszło do objawienia ikony Matki Bożej, nazwanej następnie Starokornińską. Miejscowa cerkiew stała się celem licznych pielgrzymek. Początkowo proboszcz Jan Simonowicz zdecydował o rozbudowie obiektu sakralnego. W 1715 ufundowano również nowy ołtarz, do którego wstawiono cudowną ikonę. Okazało się jednak, że świątynia jest w bardzo złym stanie technicznym. W 1724 Jan Klemens Branicki ufundował nową świątynię. Trzy lata później w opisie wizytacji kanonicznej stwierdzono, że budowla nie była jeszcze ukończona, podobnie jak starsza cerkiew wznoszona była z drewna, zwieńczono ją natomiast pięcioma kopułami. Na jednej z kopuł znajdował się już krzyż, a na dwóch bocznych imiona Jezusa i Maryi[1]. Na wyposażeniu świątyni obok elementów typowych dla Kościołów wschodnich były już utensylia zaczerpnięte z tradycji łacińskiej, co odpowiadało tendencjom panującym w całej Cerkwi unickiej po synodzie zamojskim w 1720. Chociaż w cerkwi był jeszcze stół ofiarny (żertwiennik), carskie wrota oraz antymins, miejscowe duchowieństwo zaczęło już nosić obce wschodniej tradycji ornaty. W 1728 do świątyni wstawiono portatyl[3]. W 1734 w cerkwi św. Michała Archanioła umieszczono nowe carskie wrota zdobione motywem liści akantu[1]. W cerkwi nadal znajdował się także czterorzędowy ikonostas[4].

Dokumenty kolejnej wizytacji cerkwi w 1747 wskazują na korzystanie w świątyni z polskojęzycznego Ewangeliarza oraz łacińskiego mszału. Nie wspomniano również o ikonostasie, pozostały jedynie carskie wrota. W 1755 do świątyni wstawiono monstrancję, którą wcześniej w Supraślu konsekrował biskup piński. Wizytacja z 1758 informuje o wstawieniu do cerkwi organów i wcześniejszym usunięciu carskich wrót. W prezbiterium świątyni znalazł się ołtarz wykonany według wzorców łacińskich z trzema antyminsami i dwoma portatylami[3]. Innym typowo łacińskim elementem wyposażenia były figury św. Tomasza z Akwinu i św. Jacka[5].

Począwszy od 1759 do lat 30. XIX w. w świątyni starokornińskiej naprzemiennie służyli duchowni uniccy i rzymskokatoliccy[3]. Parafia w Starym Korninie należała do dekanatu bielskiego unickiej metropolii kijowsko-wileńskiej (łącznie działało w niej 18 placówek duszpasterskich)[6].

W 1838 do parafii w Starym Korninie należały 1773 osoby[7]. Była to jedna z kilku placówek w regionie, w których w latach 30. XIX w. nie nastąpiły konwersje z obrządku unickiego na łaciński[8].

Cerkiew w Starym Korninie w 1839, po synodzie połockim, stała się ponownie świątynią prawosławną. W poprzednich latach uzupełniono jej wyposażenie o elementy typowe dla prawosławia tradycji rosyjskiej, natomiast utensylia typowo katolickie usunięto. W 1834 biskup Józef Siemaszko przeprowadził wizytację cerkwi w metropolii wileńskiej, by ocenić ich stan materialny i wskazać najzamożniejsze i najbardziej znaczące. To w nich w pierwszej kolejności miały być instalowane ikonostasy, prawosławne ołtarze i stoły ofiarne. Cerkiew w Starym Korninie znalazła się wśród szesnastu świątyń na Podlasiu, które hierarcha uznał za szczególnie istotne lub zamożne[9]. Ikonostas w cerkwi pojawił się ponownie w 1836[10]. W tym samym roku do cerkwi przekazano nowe naczynia liturgiczne[11].

Trzecia cerkiew

W XIX w. stan techniczny świątyni stopniowo się pogarszał. W 1893 z inicjatywy miejscowego proboszcza i parafian zbudowano kolejną cerkiew, której nadano to samo wezwanie, co poprzedniej. Do budynku wstawiono nowy ikonostas autorstwa Jegora Mołokina, malarza i rzeźbiarza z Wilna. Ikony fundowane były przez osoby prywatne, a na początku XX stulecia sprowadzono kolejne wizerunki z Athosu[1]. Rok przed poświęceniem cerkwi parafialnej w Starym Korninie oddano do użytku drugą cerkiew pod wezwaniem św. Anny. Kult ikony tej świętej w XIX w. pojawił się w miejscowej parafii i z niejasnych przyczyn próbowano zastąpić nim trwający od początku XVIII w. kult ikony maryjnej[1].

Wyposażenie osiemnastowiecznej świątyni rozdzielono między dwie starokornińskie cerkwie. Podczas gdy ołtarz z cudowną ikoną pozostał w cerkwi parafialnej, ikonostas przeniesiono do cerkwi św. Anny. Na wyposażeniu świątyń pozostają również osiemnastowieczne wizerunki Ewangelistów, ikona Chrystusa na Krzyżu i naczynia liturgiczne[1].

W okresie międzywojennym i II wojny światowej

W 1915 prawosławni mieszkańcy Starego Kornina udali się na bieżeństwo. Razem z nimi wywieziono z miejscowości Starokornińską Ikonę Matki Bożej, która nigdy nie znalazła się z powrotem w pierwotnym miejscu. W niepodległej Polsce prawosławnych ze Starego Kornina przyłączono do parafii w Dubiczach Cerkiewnych. Majątek parafii przejęła siedlecka Dyrekcja Lasów Państwowych[1]. Cerkiew w Starym Korninie ponownie stała się świątynią parafialną w 1940[1].

Architektura

Obecna świątynia jest budowlą drewnianą, o konstrukcji zrębowej, wzniesioną na planie krzyża greckiego, nieorientowaną. Od frontu kruchta poprzedzona przedsionkiem z dwuspadowym dachem. Przy bocznym wejściu (bezpośrednio do kruchty) zadaszony ganek. Prezbiterium zamknięte prostokątnie, z dwiema bocznymi zakrystiami. Dachy cerkwi blaszane. Nad centralną częścią nawy dach ośmioboczny zwieńczony wieżyczką z baniastym hełmem. Nad krańcowymi częściami transeptu, kruchtą i prezbiterium dachy jednokalenicowe z kopułkami. Wewnątrz znajduje się ikonostas z końca XIX w., wykonany przez Jegora Mołokina z Wilna.

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 31 grudnia 1986 pod nr 630[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i M. Drużba. Historia parafii św. archanioła Michała w Starym Korninie. „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. 1 (266), styczeń 2012. ISSN 02039-4499. 
  2. ↑ a b Sosna G., Troc-Sosna A.: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie. Białystok: Orthdruk, 2006, s. 370. ISBN 83-85368-69-8.
  3. ↑ a b c Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 48–49. ISBN 978-83-7431-364-3.
  4. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 285. ISBN 978-83-7431-364-3.
  5. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 294. ISBN 978-83-7431-364-3.
  6. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 56. ISBN 978-83-7431-364-3.
  7. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 100. ISBN 978-83-7431-364-3.
  8. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 127. ISBN 978-83-7431-364-3.
  9. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 298. ISBN 978-83-7431-364-3.
  10. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 308. ISBN 978-83-7431-364-3.
  11. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 246–247. ISBN 978-83-7431-364-3.
  12. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie. 2020-09-30.

Linki zewnętrzne

Cerkwie w powiecie hajnowskim
Hajnówka
powiat hajnowski

Orthodox church of the Holy Trinity in Hajnówka0020.JPG

Media użyte na tej stronie

Dubicze Cerkiewne (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Dubicze Cerkiewne, Polska
Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat hajnowski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu hajnowskiego, Polska
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.