Solaris (powieść)

Solaris

Autor	Stanisław Lem
Typ utworu	Powieść fantastyczno-naukowa
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1961
Wydawca	Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Artystyczna wizja asymetriady z powieści Solaris

Czerwone i niebieskie słońce nad powierzchnią Solaris

Solaris (łac. słoneczny) – najbardziej znana powieść Stanisława Lema, przetłumaczona na wiele języków, zaliczana do klasyki fantastyki naukowej. Wydana po raz pierwszy w 1961 roku przez Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Dzieło jest relacją z nieudanego kontaktu ludzkości z obcą formą inteligencji.

Opis fabuły

Główny bohater – psycholog Kris Kelvin – przybywa z Ziemi na stację badawczą unoszącą się nad cytoplazmatycznym oceanem pokrywającym planetę Solaris. Ocean ten wydaje się być pewną formą inteligencji, o zdumiewających możliwościach interwencji w chaotyczny ruch orbitalny planety wewnątrz układu podwójnej gwiazdy. Ludzie od wielu lat nie potrafią zrozumieć tajemniczej natury oceanu; wszelkie próby porozumienia zawodzą. Naukowcy przebywający w momencie przylotu Kelvina na stacji badawczej (Snaut i Sartorius) zachowują się w nienaturalny sposób, ich stan psychiczny przypomina lekki obłęd. Szef tamtejszej placówki – Gibarian – popełnił samobójstwo parę godzin przed przybyciem psychologa. Wkrótce pojawia się tam w niewyjaśnionych okolicznościach była dziewczyna Kelvina, Harey, która niegdyś popełniła samobójstwo, za co główny bohater czuje się odpowiedzialny. Podejmuje on drastyczne próby uwolnienia się od nieproszonego „gościa”, istota jednak powraca. Podobnych wizyt „gości” doświadczają też inni naukowcy, co właśnie jest przyczyną ich dziwnego zachowania. Pomimo iż Kelvin wie, że istota przypominająca zmarłą wcześniej kobietę tak naprawdę nią nie jest, z biegiem czasu zaczyna ją akceptować i kochać.

Okazuje się, że ocean materializuje wspomnienia badaczy w postaci neutrinowych, niezniszczalnych tworów. Obecność tych fantomów, wydobytych z podświadomych zakamarków pamięci, okazuje się być dla ludzi trudną do zniesienia udręką psychiczną. Bohaterowie rozważają, czy jest to forma eksperymentu przeprowadzana przez ocean na badaczach, czy działanie nie do końca świadome, czy nietypowa próba kontaktu – odpowiedź na wcześniejsze naświetlanie oceanu twardym promieniowaniem rentgenowskim. Uczeni decydują się na następną próbę kontaktu: przesyłają w głąb oceanu encefalogram Kelvina w celu przekazania domniemanemu odbiorcy swoich stanów psychicznych. Na pewnym etapie problemy znikają, a już istniejące neutrinowe osoby udaje się zniszczyć, przy czym Harey, już wiedząc o swoim pochodzeniu, świadomie zgadza się na śmierć, ukrywając przed Kelvinem zorganizowanie tego zabójstwa.

Duża część książki jest poświęcona historii wcześniejszych badań oceanu, z którą bohater zaznajamia się przeglądając zbiory biblioteki umieszczonej na stacji. Z tych badań wyodrębniła się nawet osobna gałąź wiedzy – solarystyka. Z informacji o dziełach poświęconych solarystyce czytelnik poznaje opisy różnorodnych zjawisk występujących na oceanie (np. mimoidy, symetriady) oraz próby naukowego wyjaśnienia natury dziwnej substancji.

Powieść jest najsłynniejszym utworem Lema, tak w kraju, jak i za granicą. Od niej rozpoczął się jego światowy rozgłos^[1]. Autorowi udało się stworzyć najbardziej oryginalną wizję Obcego w historii literatury s-f^[2]. Solaris porusza problemy niemożności zrozumienia Wszechświata, bezsilności nauki wobec innej formy istnienia oraz bezradności człowieka, który nie może uwolnić się w kosmosie od balastu ziemskich wspomnień i wyrzutów sumienia.

Żywy ocean

Według samego Lema żywy ocean powinien wyglądać jak lampa lava^[3].

Adaptacje

Ekranizacje

• Solaris – 1968, ZSRR, reż. Boris Nirenburg
• Solaris – 1972, ZSRR, reż. Andriej Tarkowski
• Solaris – 2002, USA, reż. Steven Soderbergh

Słuchowiska

Słuchowiska radiowe na podstawie Solaris:

• 1970: Przez Polskie Radio
• 2007: Przez BBC (anglojęzyczne)^[4].

Książka mówiona

Jako książka mówiona powieść została wydana przez Polskie Radio w 2010 roku. Książka jest czytana przez Piotra Fronczewskiego^[5]. W 2011 ukazała się natomiast wydana przez wydawnictwo Andromeda wersja czytana przez Jerzego Trelę. Powstała również superprodukcja wyprodukowana przez Audiotekę. W utworze występują Robert Więckiewicz, Magdalena Cielecka, Adam Woronowicz i inni^[6].

Anglojęzyczna książka mówiona Solaris (według tłumaczenia Billa Johnstona) wydana została w 2011 roku, czytana przez Alessandro Julianiego.

Tłumaczenia

Oprócz ponad 20 wydań w języku polskim^[7] powieść została przetłumaczona na języki: albański, angielski, arabski, armeński, azerski, białoruski, bułgarski, chorwacki, czeski, duński, esperanto^[8][9], estoński, fiński, francuski, grecki, gruziński, hebrajski, hiszpański, holenderski, japoński, kataloński, koreański, litewski, łotewski, macedoński, mołdawski, niemiecki, norweski, perski, portugalski, rosyjski, rumuński, serbski, serbsko-chorwacki, słowacki, słoweński, szwedzki, turecki, ukraiński, węgierski, wietnamski i włoski^[10][11].

Przypisy

Bibliografia

• Antoni Smuszkiewicz: Stanisław Lem. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1995, s. 55–60, seria: Czytani dzisiaj. ISBN 83-7120-184-2.

Linki zewnętrzne

• O książce na oficjalnej stronie autora
• Słuchowisko radiowe „Solaris” w Ninatece