Andrzej Małkowski

Andrzej Małkowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

31 października 1888
Trębki, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

16 stycznia 1919
Cieśnina Mesyńska, Królestwo Włoch

Zawód, zajęcie

instruktor harcerski

Odznaczenia
Order Orła Białego

Andrzej Juliusz Małkowski (ur. 31 października 1888 w Trębkach, zm. 16 stycznia 1919 w Zatoce Mesyńskiej) – twórca polskiego skautingu, instruktor i teoretyk harcerstwa, działacz polskich organizacji młodzieżowych i niepodległościowych.

Życiorys

Andrzej Małkowski
Pomnik Andrzeja Małkowskiego w Parku Jordana w Krakowie

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych i żołnierskich. Uczył się w Warszawie, Tarnowie, Krakowie i Lwowie, gdzie w 1906 w VI Szkole Realnej uzyskał świadectwo dojrzałości. Był współzałożycielem abstynenckiej organizacji uczniów krakowskich „Młodzież”. W 1908 rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. W kwietniu 1910 przeniósł się na Uniwersytet Lwowski, którego nie ukończył. Był członkiem Zarządu Głównego „Eleuterii” – federacji związków abstynenckich. Należał do „Eleusis”, „Zarzewia”, „Sokoła”.

W listopadzie 1909 jako elew Polskiego Związku Wojskowego, później przekształconego w Armię Polską za dwukrotne spóźnienie na zajęcia otrzymał jako karę polecenie przetłumaczenia podręcznika twórcy skautingu Roberta Baden-Powella[1] pt. „Scouting for Boys” („Skauting dla chłopców”). Po zapoznaniu się z jego treścią Małkowski stał się entuzjastą i propagatorem skautingu na ziemiach polskich. Wówczas zlecono mu organizowanie młodzieży gimnazjalnej w Oddziałach Ćwiczebnych, później przekształconych w Drużyny Skautowe.

Popiersie Andrzeja Małkowskiego w Tarnowie

W czasie pierwszego kursu skautowego w okresie od 20 marca do 21 maja 1911 omawiał poszczególne rozdziały przygotowywanego przez siebie podręcznika. W okresie od kwietnia do lipca 1911 ukazywała się arkuszami jego praca „Scouting jako system wychowania młodzieży” – pierwsza polska książka o skautingu. Małkowski wszedł w skład pierwszej Komendy Skautowej, następnie Naczelnej Komendy Skautowej we Lwowie. W październiku 1911 rozpoczął wydawanie „Skauta”, który wkrótce zdobył niezwykłą poczytność. Małkowski traktował skauting jako nowy styl życia i metodę odrodzenia młodzieży. W marcu 1912 wyjechał do Londynu w celu zebrania materiału do nowego wydania swej książki. Po powrocie został odsunięty od pracy w „Skaucie” i Naczelnej Komendzie Skautowej. W 1913 zorganizował wycieczkę skautową na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham w Anglii. Za zasługi Małkowski otrzymał od Roberta Baden Powella skautowy medal „Za zasługi”.

Tablica poświęcona Oldze i Andrzejowi Małkowskim w katedrze łacińskiej we Lwowie

W czerwcu 1913 przeniósł się do Zakopanego, gdzie wziął ślub z Olgą Drahonowską. Rozwijał tam ożywioną działalność, tworząc silny, niezależny ośrodek harcerski. Wraz z wybuchem wojny wstąpił na krótko do Legionów Polskich. Brał udział w pierwszych walkach, lecz zależność tych formacji od zaborcy austriackiego spowodowała jego wystąpienie. W wyniku próby utworzenia niepodległej Rzeczypospolitej Podhalańskiej musiał opuścić Zakopane. Udał się do Anglii, a potem do Stanów Zjednoczonych, gdzie zakładał polskie drużyny skautowe wśród emigrantów. Od września 1915 do września 1916 pełnił funkcję skautmistrza związkowego w Związku Sokołów Polskich w Ameryce. Próbował zorganizować z „Sokołów” Legion Polski do walki z Niemcami. Wobec braku poparcia ze strony władz związku przybył do Kanady, gdzie w grudniu 1916 r. wstąpił do wojska. W styczniu 1917 roku wraz z grupą „Sokołów” został przyjęty do Wojskowej Szkoły Piechoty, którą ukończył w kwietniu tego samego roku. Następnie służył w armii kanadyjskiej, walczył na froncie we Francji. W listopadzie 1918 został przeniesiony do armii gen. Józefa Hallera. Wysłany w misji wojskowej do polskich oddziałów w Odessie pod dowództwem generała Lucjana Żeligowskiego. Francuski, 4300-tonowy statek "Chaouia", na którym druh Małkowski płynął na Morze Czarne, zatonął na minie nocą 15/16.01.1919 w Cieśninie Messyńskiej, na pozycji 38° 18'N, 15° 41'E, płynąc z Marsylii do Batumi; katastrofa pociągnęła za sobą 476 ofiar. Minę postawił w dniu 3 października 1918 roku niemiecki okręt podwodny SM UC-53 (d-ca Erich Gerth).

Po tragicznej śmierci Andrzeja jego żona Olga Drahonowska-Małkowska nadal propagowała ideę skautingu w Wielkiej Brytanii i w Polsce. W emigracyjnym harcerstwie działał też ich jedyny syn Lutyk Małkowski, a potem wnuczka Krystyna (oboje mieszkający na stałe w Wielkiej Brytanii).

Pomnik Andrzeja i Olgi Małkowskich na Nowym Cmentarzu w Zakopanem autorstwa Henryka Burzeca

Upamiętnienie

Uchwałą z 7 lutego 2008 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2008 Rokiem Andrzeja i Olgi Małkowskich[2]. Z tej okazji Poczta Polska wydała m.in. okolicznościową kartkę pocztową[3].

11 listopada 2018 został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości[4].

Miejsca i obiekty upamiętniające
  • Bielsko-Biała: ulica Andrzeja Małkowskiego (wjeżdża się w nią od ulicy Młodzieżowej)
  • Gostynin: ulica Andrzeja Małkowskiego
  • Kraków:
    • tablica na budynku przy ul. Grabowskiego 4, gdzie w latach 1905-1906 mieszkał Andrzej Małkowski
    • tablica w V Liceum im. A Witkowskiego w Krakowie, ul. Studencka 12, gdzie Andrzej Małkowski uczęszczał w latach 1903-1905
    • ulica Andrzeja Małkowskiego
    • popiersie Andrzeja Małkowskiego w parku im. Henryka Jordana w Krakowie według projektu Macieja Zychowicza (odsłonięte 27 sierpnia 2011 przy okazji Zlotu ZHR z okazji 100-lecia powstania harcerstwa w Polsce) w ramach projektu „słynni Polacy XX w.” (V.5)
  • Lwów: tablica w katedrze łacińskiej odsłonięta i poświęcona w 1991 z okazji 80-lecia powstania pierwszych drużyn skautowych
  • Odrzykoń: tablica pamiątkowa na dziedzińcu zamkowym
  • Ostrów Wielkopolski ulica Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Ostrzeszów ulica Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Rzeszów:
    • tablica pamiątkowa na ścianie teatru im. Wandy Siemaszkowej
    • 15 czerwca 2002 odbyła się uroczystość nadania imienia Olgi i Andrzeja Małkowskich Chorągwi Podkarpackiej ZHP[5]
  • Sanok: tablica pamiątkowa na elewacji siedziby TG „Sokół” i drzewo pamiątkowe platan w parku miejskim im. Adama Mickiewicza
  • Stalowa Wola: rondo im. Olgi i Andrzeja Małkowskich
Skwer im. dh. Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Szczecin: ulica Andrzeja Małkowskiego
  • Świnoujście: skwer im. dh. Olgi i Andrzeja Małkowskich
  • Tarnobrzeg: rondo im. Olgi i Andrzeja Małkowskich (2012r.)
  • Tarnów: pomnik Andrzeja Małkowskiego przy zbiegu ulic Krakowskiej, Bema i Bandrowskiego, w pobliżu domu, w którym mieszkał w 1901-1902, odsłonięty w 2008[6]
  • Trębki:
    • pomnik Andrzeja Małkowskiego przy skrzyżowaniu dróg Gąbin-Kutno i Gostynin-Żychlin (odsłonięty w 1988)
    • tablica pamiątkowa w kościele parafialnym św. Stanisława Kostki (odsłonięta i poświęcona w 1988)
    • medalion i napis na ścianie budynku starego dworu, gdzie urodził się Andrzej Małkowski (odsłonięte w 1991)
    • tablica pamiątkowa na budynku Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Małkowskiego (odsłonięta w 1991)
  • Warszawa:
    • tablica na ścianie Młodzieżowego Domu Kultury przy ul. Łazienkowskiej 7 (dawnego „Domu Harcerza”, odsłonięta w 1986)
    • skwer im. Olgi i Andrzeja Małkowskich – skwer na Mokotowie, między ul. Puławską, Okolską i skarpą warszawską, na skwerze głaz pamiątkowy z repliką tablicy z ul. Łazienkowskiej (odsłoniętą w 1988)
  • Wrocław: ulice Olgi Drahonowskiej i Andrzeja Małkowskiego w dzielnicy Krzyki
    • Tablica Pamiątkowa przy siedzibie Komendy Chorągwi Dolnośląskiej ZHP przy ul. Nowej 6 we Wrocławiu
  • Zakopane:
    • pomnik Olgi i Andrzeja Małkowskich na Nowym Cmentarzu (odsłonięty w 1981) autorstwa Henryka Burzeca[7]
    • Muzeum Harcerskie im. Olgi i Andrzeja Małkowskich w Zakopanem
Tablica pamiątkowa na elewacji siedziby TG „Sokół” w Sanoku

Zobacz też

Przypisy

  1. Alojzy Zielecki, Rozwój ruchu niepodległościowego, W epoce autonomii galicyjskiej, [w:] Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 475.
  2. M.P. z 2008 r. nr 14, poz. 147
  3. Marek Popiel. Karta pocztowa wydana z okazji Roku Andrzeja i Olgi Małkowskich. „Skaut”. 3-4 (19-20), s. 16, grudzień 2009. Tarnów. ISSN 1898-7729. [dostęp 2013-02-05]. 
  4. Anna Kondek-Dyoniziak: Prezydent uhonorował pośmiertnie Orderem Orła Białego ponad 20 wybitnych Polaków. dzieje.pl, 11 listopada 2018. [dostęp 2018-11-11].
  5. 95 lat sanockiego harcerstwa 1911–2006. Sanok: 2006, s. 84.
  6. Marek Popiel. W dzień deszczowy i ponury... Sprawozdanie z odsłonięcia pomnika Andrzeja Małkowskiego w Tarnowie. „Skaut”. 3-4 (15-16), s. 14-16, grudzień 2008. [dostęp 2013-02-05]. 
  7. BZ: Zakopiański rzeźbiarz Henryk Burzec. Chciał, by rzeźby trafiły do Międzyrzeca. echokatolickie.pl, 10 listopada 2009. [dostęp 2012-03-05].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świnoujście - Skwer imienia dh. Olgi i Andrzeja Małkowskich - 05.10.2022 15-27-03.jpg
Autor: To zdjęcie zostało zrobione przez użytkownika Radosław Drożdżewski (Zwiadowca21), Licencja: CC BY-SA 4.0
Skwer imienia dh. Olgi i Andrzeja Małkowskich
Andrzej Małkowski.jpg
Andrzej Małkowski (1888-1919) - Polish Scoutmaster (harcmistrz) activist of youth and independence organisations. He and his wife, Olga, are widely regarded as the founders of Scouting in Poland.
Plaque to Andrzej Małkowski at 13 Mickiewicza Street in Sanok (renewed 2014).jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica na gmachu Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanok pamięci Andrzeja Małkowskiego (1888-1919), twórcy polskiego harcerstwa, który 11 listopada 1911 roku w gmachu głosił idee harcerstwa. Odsłonięta w 85. rocznicę sanockiego harcerstwa w dniu 21 września 1996. Odnowiona 27 września 2003 roku. Odnowiona w 2014.
Pomnik Andrzeja Malkowskiego w Tarnowie.JPG
Autor: Csp77, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik Andrzeja Małkowskiego w Tarnowie
Ncm zakop malkowscy.jpg
Autor: Sidrom, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Grób Malkowskich
Andrzej malkowski pomnik park jordana krakow.jpg
Autor: Skabiczewski, Licencja: CC0
Pomnik Andrzeja Małkowskiego w Parku Jordana w Krakowie. Odsłonięty 27 sierpnia 2011.
Tablica w lwowskiej katedrze poświęcona Oldze i Andrzejowi Małkowskim fot. Krzysztof Stanowski.jpg
Autor: Krzysztof Stanowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica poświęcona twórcom harcerstwa Oldze i Andrzejowi Małkowskim odsłonięta i poświęcona w katedrze łacińskiej we Lwowie w 1991 r. z okazji 80-lecia powstania pierwszych drużyn skautowych